Xenoceratops

Xenoceratops (gr. "obca rogata twarz") – rodzaj ceratopsa z rodziny Ceratopsidae i podrodziny Centrosaurinae żyjącego w późnej kredzie (środkowy kampan, ok. 78 mln lat temu) na terenach dzisiejszej Ameryki Północnej. Gatunkiem typowym jest X. foremostensis znany ze skamieniałości odkrytych w osadach formacji Foremost na terenie kanadyjskiej prowincji Alberta. Holotypem jest niekompletna kość ciemieniowa oznaczona CMN 53282, zaś paratypami – kości ciemieniowe dwóch innych osobników, oznaczone CMN 54950 i CMN 54951. Inne znane skamieniałości tego dinozaura to: kości ciemieniowe CMN 54952, 54953, 54958, 54960 i 54964, kości łuskowe CMN 54954, 54956 i 54957, niekompletna kość nosowa CMN 54955, kawałek kości ciemieniowej CMN 54959 oraz kostne guzy na brzegu kości ciemieniowej (ang. epiparietals) oznaczone CMN 54961, 54962 i 54963. Dodatkowo zdaniem autorów opisu Xenoceratops rodzaj ten reprezentuje także wspomniana przez nich, ale formalnie nieopisana w publikacji niekompletna czaszka oznaczona TMP 2010.76.24^[1].

Xenoceratops
Ryan, Evans i Shepherd, 2012
Rekonstrukcja czaszki Xenoceratops foremostensis
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury ptasiomiedniczne
Infrarząd	ceratopsy
Rodzina	Ceratopsidae
Podrodzina	Centrosaurinae
Rodzaj	Xenoceratops
Gatunki
X. foremostensis Ryan, Evans i Shepherd, 2012

X. foremostensis charakteryzuje szereg cech budowy kości ciemieniowej: występowanie po dwóch wyrostków kostnych na obu z tylnych odgałęzień tej kości (kostnych przegrodach zamykających od góry oba okna ciemieniowe), z których to wyrostków ten położony bliżej kostnej przegrody między oknami ciemieniowymi był krótki, gruby, zakrzywiony ku przodowi i miał szeroką podstawę, a drugi był długim, spłaszczonym kolcem; owalne wgłębienia na obu bocznych odgałęzieniach kości ciemieniowej (kostnych przegrodach współtworzących zewnętrzną krawędź kości ciemieniowej i jednocześnie zamykających z boku okna ciemieniowe), do których przyrastały kostne guzy na kryzie znajdujące się pomiędzy wymienionym wyżej kolcem a miejscem styku kości ciemieniowej i łuskowej; oraz powiększenie wentralnych (dolnych) brzegów powierzchni kości ciemieniowej stykających się z kostnymi guzami^[1].

Największy z zachowanych, wspomnianych wcześniej kolców na kości ciemieniowej miał ponad 200 mm długości (jego zachowana część miała 200 mm długości; nie zachował się wierzchołek, którego długość szacowana jest na ok. 20 mm), 160 mm szerokości u podstawy i 42 mm grubości u podstawy. Środkowa część tylnej krawędzi kości ciemieniowej była zgrubiała i miała wklęsłość w kształcie litery U; podobna wklęsłość występuje też u innych przedstawicieli Centrosaurinae mających kolce położone na krawędzi kości ciemieniowej będące odpowiednikami tego występującego u Xenoceratops (m.in. u Albertaceratops i Diabloceratops). Sama obecność tych kolców jest cechą łączącą X. foremostensis z wszystkimi przedstawicielami Centrosaurinae poza większością okazów zaliczanych do gatunku Centrosaurus apertus (wyrostki przypominające te kolce występują jednak u jednego okazu z gatunku C. apertus, CMN 348). Kolce te w odróżnieniu od odpowiadających im kolców innych przedstawicieli Centrosaurinae poza Albertaceratops mają szeroką podstawę i są zgrubiałe; inaczej niż u Albertaceratops są one proste, a nie wygięte^[1].

Na kości ciemieniowej X. foremostensis nie występował wyrostek kostny będący odpowiednikiem położonego najbliżej przegrody między oknami ciemieniowymi wyrostka kostnego na dorsalnej (górnej) powierzchni tej kości u takich przedstawicieli Centrosaurinae jak Styracosaurus, Centrosaurus, Coronosaurus czy Spinops; brak tego wyrostka łączy Xenoceratops z takimi taksonami jak Albertaceratops, Diabloceratops, Achelousaurus, Einiosaurus i Pachyrhinosaurus. Wspomniane wyżej zakrzywione ku przodowi wyrostki na kości ciemieniowej Xenoceratops odróżniały go od taksonów takich Centrosaurus czy Pachyrhinosaurus, u których odpowiedniki tych wyrostków były wydłużone, wygięte w kierunku osi symetrii kości ciemieniowej i przypominały kształtem palce; różniły się też kształtem od odpowiadających im krótkich wyrostków u takich taksonów jak Achelousaurus i Einiosaurus oraz u niektórych okazów z rodzaju Styracosaurus. Inaczej niż większość innych przedstawicieli Centrosaurinae, ale podobnie jak Albertaceratops oraz przedstawiciele rodziny Ceratopsinae/Chasmosaurinae, Xenoceratops nie miał guzków na przegrodzie między oknami ciemieniowymi^[1].

Na podstawie budowy jedynej znanej kości nosowej X. foremostensis autorzy jego opisu wnioskują, że miał on niską, wydłużoną kostną ozdobę nosa podobną do tej występującej u Albertaceratops i Medusaceratops^[1]. W skład czaszki TMP 2010.76.24 wchodzą m.in. kawałki dwóch długich rogów nadoczodołowych o dużej średnicy; z tego autorzy opisu Xenoceratops wywodzą wniosek, że miał on rogi nadoczodołowe podobne do tych występujących u Albertaceratops i Diabloceratops^[1].

Z przeprowadzonych przez autorów jego opisu analiz filogenetycznych (opartych na dwóch zmodyfikowanych wersjach macierzy danych z analizy Farkego i współpracowników z 2011 r.^[2]) wynika, że Xenoceratops był najbardziej bazalnym znanym przedstawicielem podrodziny Centrosaurinae^[1]. Xenoceratops jest pierwszym ceratopsem odkrytym w osadach formacji Foremost i jednocześnie najstarszym znanym kanadyjskim przedstawicielem rodziny Ceratopsidae, starszym o ok. pół miliona lat od albertaceratopsa; nie jest jednak najstarszym znanym przedstawicielem rodziny Centrosaurinae, jest bowiem o ok. milion lat młodszy od Diabloceratops^[1].

Kladogram wedle kreatorów rodzaju^[1]: