Huculi
Huculi – grupa etniczna mieszanego pochodzenia rusińskiego i wołoskiego, zamieszkująca ukraińską i rumuńską część Karpat Wschodnich – Gorgany, Czarnohorę, Świdowiec, Karpaty Marmaroskie, Połoniny Hryniawskie i Beskidy Pokucko-Bukowińskie. Obok Bojków, z którymi sąsiadują od zachodu, i Łemków, jest to jedna z trzech głównych grup Rusinów Karpackich, mieszkających we wschodniej części łuku karpackiego. Określenie „Huculi” upowszechniło się w XIX wieku.
| |
| Populacja |
1 000 000[potrzebny przypis] |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania | |
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
Huculi stworzyli oryginalną kulturę regionalną w dorzeczu górnego Prutu, obu Czeremoszów: Białego i Czarnego, oraz Cisy, z dala od szlaków handlowych, dróg i dużych miast. Ich tradycyjnym zajęciem jest hodowla bydła, pasterstwo i myślistwo. Zajmowali się również hodowlą koni; wyhodowali uchodzące za piękne i bardzo wytrzymałe konie huculskie.
W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego, twierdzą oni, że na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka około 1 200 000 społeczność o proweniencji karpatoruskiej, do której obok Hucułów zaliczyli również Łemków i Bojków, wobec których nie powiodły się próby ukrainizacji oraz że ludność ta ma nadal poczucie swojej karpatorusińskiej odrębności narodowej z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów[1].
Etymologia
edytujIstnieje kilka wersji tłumaczących pochodzenie nazwy Hucuł. Jedna z nich twierdzi, że słowo to jest pochodzenia wołoskiego i oznacza ‘opryszka’ (rum. hoțul ‘złodziej’ (okr.)), a według innej, że pochodzi ono od słowiańskiego słowa ‘kochul’ oznaczającego wędrowca lub nomadę.
Historia
edytujOd IX wieku pasterze z Wołoszczyzny (także mołdawscy i węgierscy z Karpat południowych) wraz z rodzinami i stadami owiec i kóz posuwali się górami i wzdłuż nich w poszukiwaniu pastwisk, dochodząc niemal do Tatr. Prawosławna wspólnota religijna obu grup doprowadziła do zlania się ich i wytworzenia jednego narzecza opartego na języku ruskim z domieszką wołoską i polską. Ślady pochodzenia wołoskiego znaleźć można w nazwach miejscowości i gór, nazwach pospolitych, architekturze, strojach ludowych. W XII w. monumentalny łańcuch Czarnohory i jej podnóży należał do Rusi Halicko-Wołyńskiej, natomiast od czasów Kazimierza Wielkiego (XIV w.) Huculszczyzna znajdowała się w obrębie Rzeczypospolitej.
Po 1772 Huculszczyzna weszła w skład monarchii austriackiej, a następnie austro-węgierskiej. W listopadzie 1918 Huculi wywołali rewoltę przeciwko rządom węgierskim, zakończoną proklamacją tzw. Republiki Huculskiej 9 stycznia 1919. Efemeryczna Republika Huculska objęła wschodnie Zakarpacie, jej zaś prezydentem został Stepan Kłoczurak. W lipcu 1919 republika została zlikwidowana przez wojska rumuńskie.
W latach międzywojennych znowu znalazła się w Polsce. Od września 1939 r. Huculszczyzna przestała należeć do Polski. Osiedli tam Polacy i inne nieruskie mniejszości narodowe zostali wysiedleni, co było powodem spadku zainteresowania tym obszarem ze strony polskich etnografów.
Wieś huculska
edytujCharakterystyczną cechą huculskiej wsi było to, że posiadała charakter samotnicy, co w dużej mierze można dostrzec i dziś. Poszczególne gospodarstwa oddalone były od siebie, porozrzucane po okolicznych pagórkach otaczających dolinę i centrum wsi. Dlatego też obszar wsi na ogół zajmował ogromne terytorium. W centrum, w pobliżu rzeki lub strumienia oraz drogi, stała cerkiew z probostwem, urząd gminy, szkoła, gospoda. Z czasem pojawiły się sklepy, a w niektórych wsiach wille letniskowe i pensjonaty.
Obecnie większość gospodarstw jest porozrzucanych jak kiedyś, w dużych odległościach od siebie. W centrum doliny stoją budowle służące całej społeczności. Charakterystyczną cechą domów wiejskich („grażd”) było to, że na ogół izbę mieszkalną obudowywano wieńcem pomieszczeń gospodarczych usytuowanych od północy, wschodu i zachodu, po to by chroniły ją przed mrozem i wiatrem. Połacie dachowe z tej strony często schodziły wtedy do samej ziemi. Dach miał konstrukcję krokwiowo-jętkową. Do budowy takiego gospodarstwa wykorzystywano starannie dobierane drewno iglaste, wcześniej gromadzone i sezonowane.
Strój huculski
edytujLudowy strój Huculszczyzny wykształcił się pod wpływem pasterskiej kultury wołoskiej. Można odnaleźć w nim wiele cech wspólnych dla grup etnicznych łuku Karpat. Strój męski składa się z: kapelusza, koszuli, keptara (rodzaj bezrękawnika), serdaka, obuwie (postoły). Strój kobiecy składa się z: nakrycia głowy (peremitka, rańtuch), koszuli (soroczka), zapaski, opinki (rodzaj spódnicy), krajka, skarpety, obuwie (postoły), biżuteria[2].
-
Grupa zagranicznych gości we współczesnych strojach huculskich
-
Stroje ślubne, XXI w. na wystawie muzealnej
-
Stroje ślubne – XX w.
-
Keptar ze stroju huculskiego – XIX w.
-
-
Mężczyzna w stroju huculskim
Instrumenty huculskie
edytujInstrumentarium huculskie jest bardzo bogate, reprezentujące przede wszystkim muzykę pasterską; pojawiają się tu m.in. trembity, piszczałki, rogi, fujarka, okaryna, drumla, a także lira korbowa. Charakterystycznym instrumentem są też cymbały, dudy oraz skrzypce – m.in. na tych instrumentach oszałamiał wirtuozerią huculski muzyk, Roman Kumłyk[4].
-
Skrzypce w Muzeum Instrumentów Huculskich im. Romana Kumłyka
-
Cymbały huculskie
-
Róg huculski
-
Lira korbowa
-
Dudy huculskie
-
Drymby huculskie
-
Huculska trembita – pokaz gry
-
Pokaz gry na skrzypcach huculskich
Huculszczyzna w literaturze pięknej
edytujMotyw huculski pojawia się często w przedwojennej polskiej prozie. O Huculszczyźnie pisali między innymi: Wincenty Pol, Stanisław Vincenz czy Józef Wittlin. Dramat huculski pt. Karpaccy górale napisał Józef Korzeniowski, a opowiadanie Opryszki w Karpatach (Poznań, 1836) Eugeniusz Brocki.
Huculszczyzna w malarstwie polskim
edytujTematyką huculską prezentowali w swoich dziełach m.in. malarze: Józef Simmler, Artur Grottger, Juliusz Kossak, Seweryn Obst, a przede wszystkim Teodor Axentowicz w swoich dziełach Pogrzeb huculski (1882), Święto Jordanu (1893) i Kołomyjka (1895). Huculszczyznę szczególnym uwielbieniem obdarzyli przede wszystkim trzej polscy malarze z krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych: Kazimierz Sichulski, Władysław Jarocki i Fryderyk Pautsch.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ „Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?”. J. Lewandowski, [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s. 42–43.
- ↑ Alicja Woźniak, Wyróżnieni strojem. Huculszczyzna – tradycja i współczesność., Łódź: Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi, 2012, ISBN 978-83-61293-11-8.
- ↑ Rysunek tuszem Stanisława MasłowskiegoWymiary: 25,5x14,6 cm, z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie
- ↑ Agnieszka Matecka, Huculska muzyka nie zaginie, „Gadki z Chatki” (48), grudzień 2003.
Linki zewnętrzne
edytuj- Hucuły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 202.
- Hucuły, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 736.
- Międzynarodowy Festiwal Huculski „Słowiańska Atlantyda” w 40. rocznicę śmierci S. Vincenza
- Huculi oraz ich sztuka na dawnej fotografii i pocztówce – kolekcja w bibliotece Polona