Ziemia Wiktorii
74°15′S 163°00′E/-74,250000 163,000000 Mapa Ziemi Wiktorii (południe jest u góry mapy) | |
| Terytorium | |
|---|---|
| Miejscowości |
brak
|
| Wydarzenia historyczne | |
| Rodzaj obiektu |
region Antarktydy Wschodniej |
Położenie na mapie Antarktyki  | |
| 74°15′S 163°00′E/-74,250000 163,000000
| |
Ziemia Wiktorii[1] (ang. Victoria Land[1]) – region Antarktydy Wschodniej między Ziemią Wilkesa na zachodzie a Morzem Rossa na wschodzie.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa upamiętnia brytyjską królową Wiktorię (1819–1901)[2].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Ziemia Wiktorii jest regionem Antarktydy Wschodniej, leży między Ziemią Wilkesa (na zachodzie) a Morzem Rossa (na wschodzie)[3][4]. Rozciąga się po zachodniej stronie Morza Rossa na południe – od ok. 70°30′S do 78°00′S i dalej na zachód do krawędzi Płaskowyżu Polarnego[2].
W części nadmorskiej leżą wybrzeża[3]:
Jest to górzysty obszar[4], pokryty lądolodem do wysokości ok. 2500 m[3] z licznymi lodowcami wylotowymi niosącymi lód z East Antarctic Ice Sheet[4].
Przez Ziemię Wiktorii biegnie główny łańcuch górski Antarktydy – Góry Transantarktyczne[5] (które ciągną się dalej do Ziemi Coatsów nad Morzem Weddella). Niektóre szczyty Gór Transantarktycznych przekraczają wysokość 4000 m n.p.m.[4] W pobliżu wybrzeża rozciągają się m.in. pasma: Góry Admiralicji z najwyższym szczytem Górą Sabine’a (3850 m n.p.m.), Góry Księcia Alberta czy Pasmo Towarzystwa Królewskiego z najwyższym szczytem Ziemi Wiktorii Górą Listera (4025 m n.p.m.)[3].
W południowej części Wybrzeża Scotta leży największa pod względem łącznej powierzchni oaza antarktyczna na terenie Antarktydy – McMurdo Dry Valleys – obejmująca m.in. pasma górskie, nunataki, lodowce, doliny pozbawione pokrywy lodowej (ang. dry valleys), wybrzeże, jeziora, stawy i wydmy[6]. W jej dolinach leżą jeziora zasilane wodami polodowcowymi (m.in. Vanda Lake, Lake Bonney[3]). Przez Wright Valley płynie rzeka Onyx zasilana przez topniejący lodowiec morski, która uchodzi do Vanda Lake[7].
Region obejmuje także Wyspę Rossa[5], oddzieloną od wybrzeża Ziemi Wiktorii cieśniną McMurdo Sound[8]. Jest to wyspa pochodzenia wulkanicznego, na której znajdują się cztery wulkany: aktywny Mount Erebus (3795 m n.p.m.)[9][a] oraz wygasłe Mount Terror (3230 m n.p.m.)[b], Mount Bird (1700 m n.p.m.[10][c]) i Mount Terra Nova (2100 m n.p.m.[10][d]). Mount Erebus jest najbardziej aktywnym wulkanem na terenie Antarktydy[5]. Wulkany znajdują się także na wybrzeżu w północnej Ziemi Wiktorii[11]. Występują tu zarówno niewielkie stratowulkany, jak i wielkie wulkany tarczowe[12]. Za potencjalnie aktywne (wulkany drzemiące) uznawane są: Mount Melbourne (2732 m n.p.m.[13]), Mount Rittmann (2600 m n.p.m.[14]) i The Pleiades (3040 m n.p.m.[15])[12].
Na Ziemi Wiktorii, na terenie Allan Hills i Darwin Glacier zlokalizowano w 1979 roku ponad 300 meteorytów zachowanych w lodzie[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Region został odkryty w styczniu 1841 roku przez Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)[2].
Na Ziemi Wiktorii od lat 50. XX w. stacje badawcze prowadzą Stany Zjednoczone i Nowa Zelandia[4]. Pierwsza amerykańska baza – Williams Air Operating Facility – została wzniesiona na Wyspie Rossa w 1956 roku, a następnie szybko przeniesiona do Hut Point i w 1957 roku przemianowana na McMurdo[9]. Baza nowozelandzka – Scott Base – została założona na Wyspie Rossa w styczniu 1957 roku przez nowozelandzkiego polarnika Edmunda Hillary’ego (1919–2008) na potrzeby ekspedycji transantarktycznej[9]. W 2017 roku do użytku została oddana całoroczna stacja koreańska – Jang Bogo wzniesiona nad zatoką Terra Nova Bay[16]. Nad Terra Nova Bay leżą również stacje sezonowe: włoska stacja Zucchelli[17] i niemiecka Gondwana[18]. Kolejna stacja sezonowa – rosyjska stacja Leningradskaja – znajduje się na Wybrzeżu Oatesa[19].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3794 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 4070 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
- ↑ Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3262 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program – Terror ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 3300 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
- ↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 1720 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓; natomiast Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 1765 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
- ↑ Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 2130 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata 2019 ↓, s. 650.
- ↑ a b c SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and United States Gazetteer ↓.
- ↑ a b c d e Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ a b c d e f Encyclopædia Britannica ↓.
- ↑ a b c Clarkson 2007 ↓, s. 51.
- ↑ Antarctic Treaty Secretariat 2011 ↓.
- ↑ Hund 2014 ↓, s. 474.
- ↑ Encyklopedia PWN – Wyspa Rossa ↓.
- ↑ a b c Mills 2003 ↓, s. 558.
- ↑ a b Hund 2014 ↓, s. 615.
- ↑ Smellie i Edwards 2016 ↓.
- ↑ a b Smellie, Panter i Geyer 2021 ↓, s. 30.
- ↑ Global Volcanism Program – Melbourne ↓.
- ↑ Global Volcanism Program – Mount Rittmann ↓.
- ↑ Global Volcanism Program – The Pleiades ↓.
- ↑ Fretwell 2020 ↓, s. 48.
- ↑ ENEA-Unità Tecnica Antartide ↓.
- ↑ Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe ↓.
- ↑ Russian Antarctic Expedition – Project Antarctica ↓.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe: Gondwana-Station & Logistik. [w:] www.bgr.bund.de [on-line]. [dostęp 2022-05-08]. (niem.).
- Clarkson, Peter: Antarctic: Definitions and Bounderies. W: Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis, 2007, s. 47–51. ISBN 978-0-415-97024-2. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- ENEA-Unità Tecnica Antartide: La Stazione Mario Zucchelli. [w:] www.italiantartide.it [on-line]. [dostęp 2022-05-08]. (wł.).
- Erebus. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Fretwell, Peter: Antarctic Atlas: New Maps and Graphics That Tell the Story of A Continent. Penguin UK, 2020. ISBN 978-0-14-199561-8. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej: Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych Świata. Maciej Zych (redaktor). Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2019. ISBN 978-83-254-2578-4. [dostęp 2022-05-08].
- Management Plan for Antarctic Specially Managed Area No. 2 McMurdo Dry Valleys, Southern Victoria Land [online], Antarctic Treaty Secretariat, 2011 [dostęp 2022-05-08] (ang.).
- Melbourne. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Mount Rittmann. Global Volcanism Program. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- The Pleiades. Global Volcanism Program. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Smellie, John L., Edwards, Benjamin R.: Glaciovolcanism on Earth and Mars. Cambridge University Press, 2016. ISBN 978-1-107-03739-7. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Smellie, John L., Panter, K.S., Geyer, A.: Volcanism in Antarctica: 200 Million Years of Subduction, Rifting and Continental Break-up. Geological Society of London, 2021. ISBN 978-1-78620-536-0. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Station Leningradskaya [online], Russian Antarctic Expedition – Project Antarctica [dostęp 2022-05-08] (ang.).
- Terror. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-05-08]. (ang.).
- Victoria Land, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-05-08] (ang.).
- Ross Island (New Zealand Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Rossa, Wyspa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-08].
- Victoria Land (United States Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
- Wiktorii, Ziemia, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-08].