Wyspa Rossa

Wyspa Rossa
Ross Island
	; Wyspa Rossa – zdjęcie satelitarne (2008)
Kontynent	Antarktyda
Akwen	Morze Rossa
Powierzchnia	2480,9 km²
Długość linii brzegowej	313,6 km
Najwyższy punkt	3795 m n.p.m.
	Położenie na mapie Antarktyki Wyspa Rossa
	77°30′S 162°00′E/-77,500000 162,000000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wyspa Rossa^[1] (ang. Ross Island^[2]) – antarktyczna wyspa wulkaniczna w zachodniej części Morza Rossa przy Barierze Lodowej Rossa, oddzielona od wybrzeża Ziemi Wiktorii cieśniną McMurdo Sound.

Wyspa służyła jako baza dla wielu ekspedycji w głąb Antarktydy, m.in. dwóch wypraw Roberta F. Scotta (1868–1912) (Brytyjska Narodowa Ekspedycja Antarktyczna w latach 1901–1904 i Ekspedycja Terra Nova w latach 1910–1913) i dwóch pierwszych wypraw Ernesta Shackletona (1874–1922). Zachowały się tu m.in. historyczne chaty ekspedycji antarktycznych, które objęto ochroną na mocy Układu Antarktycznego ze względu na ich wartość historyczną, dokumentującą odkrycia i badania Antarktyki.

Współcześnie na wyspie funkcjonują dwie stacje naukowo-badawcze – amerykańska McMurdo i nowozelandzka Scott Base.

Nazwa

Wyspa została nazwana w 1902 roku przez Brytyjską Narodową Ekspedycję Antarktyczną (1901–1904) na cześć jej brytyjskiego odkrywcy Jamesa Clarka Rossa (1800–1862)^[3].

Geografia

Krater wulkanu Erebus widziany z powietrza (2005)

Wyspa Rossa leży w zachodniej części Morza Rossa przy Barierze Lodowej Rossa, oddzielona cieśniną McMurdo Sound od wybrzeża Ziemi Wiktorii^[4]. Liczy ok. 83 długości i ok. 80 km szerokości^[4]^[a] Jej powierzchnia to 2480,9 km², a długość linii brzegowej 313,6 km^[5].

Wyspa jest pochodzenia wulkanicznego – znajdują się tu cztery wulkany: aktywny Mount Erebus (3795 m n.p.m.)^[6]^[b] oraz wygasłe Mount Terror (3230 m n.p.m.)^[c], Mount Bird (1700 m n.p.m.^[7] ^[d]) i Mount Terra Nova (2100 m n.p.m.^[7]^[e]). Wyspa uformowała się ok. 4 milionów lat temu, kiedy powstał wulkan Mount Bird^[8]. Mount Erebus, liczący mniej niż 1 milion lat, wyrzuca podczas erupcji rzadki rodzaj skaleni^[8].

U podnóża Mount Erebus leży lodowiec Erebus Ice Tongue, a ze stoków Mount Bird spływają dwa lodowce Shell Glacier i Endeavour Piedmont Glacier^[7]. Siodło między Mount Erebus a Mount Terra Nova wypełnia lodowiec Terra Nova Glacier, spływający do zatoki Lewis Bay^[7].

Flora i fauna

Przylądek Cape Crozier na wschodnim krańcu wyspy jest ostoją ptaków IBA z uwagi na obecność dużych kolonii pingwinów białookich i wydrzyków antarktycznych^[9]. W 2012 roku liczebność kolonii pingwinów białookich oszacowano na 272 340 par lęgowych^[9]. W 2012/2013 roku liczebność kolonii wydrzyków antarktycznych szacowano na 1108 par lęgowych, co czyniło ją najliczniejszą kolonią tych ptaków w Antarktyce^[9]. Ostoją ptaków IBA jest również Rocky Point na północ od Cape Royds, gdzie żyje liczna kolonia wydrzyków antarktycznych^[10].

Na wyspie zaobserwano także pingwiny maskowe, oceanniki żółtopłetwe, petrele śnieżne, petrele antarktyczne, fulmary południowe, petrelce olbrzymie i mewy południowe^[9]. Na wybrzeżach występują foki Weddella, lamparty morskie i krabojady^[9]. W pobliskich wodach żerują orki^[9].

Ochrona przyrody i dziedzictwa

Ze względu na szczególną wartość wyspy dla nauki i dla zachowania jej środowiska ustanowiono tu obszary szczególnie chronione (ang. Antarctic Specially Protected Area, ASPA)^[11] – ASPA 116 (New College Valley, Caughley Beach, Cape Bird), ASPA 121 (Cape Royds), ASPA 122 (Arrival Heights, Hut Point Peninsula), ASPA 124 (Cape Crozier), ASPA 155 (Cape Evans), ASPA 156 (Lewis Bay, Mount Erebus), ASPA 157 (Backdoor Bay, Cape Royds), ASPA 158 (Hut Point)^[12].

Historia

James Clark Ross (1800–1862) odkrył wyspę w 1841 roku, lecz odkryty przez siebie ląd uważał za część Ziemi Wiktorii^[3]^[6]. Dwóm wulkanom Ross nadał nazwy swoich dwóch statków HMS „Erebus” i HMS „Terror”^[7]. Insularny charakter lądu stwierdziła dopiero Brytyjska Narodowa Ekspedycja Antarktyczna (1901–1904)^[3].

Z wyspy startowało wiele ekspedycji w głąb Antarktydy, m.in. dwie wyprawy Roberta F. Scotta (1868–1912) (Brytyjska Narodowa Ekspedycja Antarktyczna w latach 1901–1904 i Ekspedycja Terra Nova w latach 1910–1913) i dwie pierwsze wyprawy Ernesta Shackletona (1874–1922)^[6]. W 1908 roku brytyjski polarnik Jameson Adams (1880–1962) dokonał pierwszego wejścia na Mount Erebus podczas pierwszej ekspedycji Shackletona^[6].

Na wyspie zachowały się historyczne chaty ekspedycji antarktycznych, które objęto ochroną na mocy Układu Antarktycznego ze względu na wartość historyczną, dokumentującą odkrycia i badania Antarktyki (Historyczne miejsca i pomniki w Antarktyce, ang. Historic Sites and Monuments in Antarctica – HSM)^[13]:

Chata Shackletona (HSM-15) – chata na przylądku Cape Royds postawiona przez wyprawę Ernesta Shackletona w 1908 roku, odrestaurowana w 1961 roku
Chata Discovery (HSM-18) – chata w Hut Point na Hut Point Peninsula postawiona w 1902 przez członków ekspedycji Discovery pod dowództwem Roberta Scotta; częściowo odtworzona w 1964 roku
Chata Terra Nova (HSM-16) – chata na przylądku Cape Evans postawiona przez Ekspedycję Terra Nova pod dowództwem Roberta F. Scotta w 1911 roku, odrestaurowana w 1961 roku

W styczniu 1956 roku US Navy wzniosła na przylądku Cape Evans bazę Williams Air Operating Facility, którą szybko przeniesiono do Hut Point, a w 1957 roku przemianowano na McMurdo^[6].

W styczniu 1957 roku nowozelandzki polarnik Edmund Hillary (1919–2008) założył na wyspie bazę na potrzeby ekspedycji transantarktycznej – Scott Base^[6].

W 1979 roku na zboczach Mount Erebus doszło do katastrofy lotniczej, kiedy to rozbił się samolot, a w wypadku zginęło wszystkie 257 osób na pokładzie^[14].

Polityka

Roszczenia terytorialne do wyspy zgłasza Nowa Zelandia, która zalicza ją do obszaru Dependencji Rossa^[15].

Zobacz też

Uwagi

↑ Riffenburgh (2007) podaje, że wyspa liczy ok. 70 km między Cape Bird na północy a Cape Armitage na południu, i podobny dystans dzieli Cape Royds na zachodzie od Cape Crozier na wschodzie, zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
↑ Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3794 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 4070 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
↑ Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3262 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program – Terror ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 3300 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
↑ SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 1720 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓; natomiast Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 1765 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
↑ Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 2130 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.

Przypisy

↑ KSNG 2006 ↓.
↑ KSNG 2006 ↓, s. 25.
↑ ^a ^b ^c SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.
↑ ^a ^b Encyklopedia PWN ↓.
↑ United Nations Environment Programme (UNEP) 1998-2006 ↓.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mills 2003 ↓, s. 558.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hund 2014 ↓, s. 615.
↑ ^a ^b Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bird Life International 2022 ↓.
↑ Bird Life International i Rocky Point 2022 ↓.
↑ Riffenburgh 2007 ↓, s. 807.
↑ Antarctic Treaty Secretariat 2022 ↓.
↑ Antarctic Treaty Secretariat ↓.
↑ Encyclopædia Britannica ↓.
↑ New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade ↓.

Bibliografia

Antarctic Treaty Secretariat: List of Historic Sites and Monuments approved by the ATCM (2013). [w:] documents.ats.aq [on-line]. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Antarktyka. „Nazewnictwo geograficzne Świata”. 8, 2006. Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej (KSNG). [dostęp 2022-04-15].
BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Cape Crozier, Ross Island. 2022. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
BirdLife International: Important Bird Areas factsheet: Rocky Point, Ross Island. 2022. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Erebus. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Islands by Land Area. Program Środowiskowy Organizacji Narodów Zjednoczonych, 1998-02-18. [dostęp 2022-04-18]. (ang.).
Hund, Andrew J.: Antarctica and the Arctic Circle: A Geographic Encyclopedia of the Earth’s Polar Regions. ABC-CLIO, 2014. ISBN 978-1-61069-393-6. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Mills, William James: Exploring Polar Frontiers. ABC-CLIO, 2003. ISBN 978-1-57607-422-0. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade: Antarctica and the Southern Ocean. [w:] www.mfat.govt.nz [on-line]. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Riffenburgh, Beau: Encyclopedia of the Antarctic. Taylor & Francis Group, 2007. ISBN 0-415-97024-5. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Ross Island (New Zealand Gazetteer). W: Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR): SCAR Composite Gazetteer of Antarctica. (ang.).
Rossa, Wyspa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-15] .
Terror. [w:] Global Volcanism Program [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-15]. (ang.).
Ross Island, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-04-15] (ang.).
Secretariat of the AntarcticS.t. A. Treaty Secretariat of the AntarcticS.t. A., Antarctic Protected Areas Database, [w:] www.ats.aq [online] [dostęp 2022-04-15] (ang.).

[5] Riffenburgh (2007) podaje, że wyspa liczy ok. 70 km między Cape Bird na północy a Cape Armitage na południu, i podobny dystans dzieli Cape Royds na zachodzie od Cape Crozier na wschodzie, zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.

[8] Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3794 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 4070 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.

[9] Strona Global Volcanism Program podaje, że wulkan wznosi się na wysokość 3262 m n.p.m., zob. Global Volcanism Program – Terror ↓; natomiast SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 3300 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.

[11] SCAR Composite Gazetteer of Antarctica i New Zealand Gazetteer podają, że wysokość wulkanu to 1720 m n.p.m., zob. SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓; natomiast Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 1765 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.

[12] Riffenburgh (2007) podaje, że wulkan wznosi się na 2130 m n.p.m., zob. Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.

[CITEREFKSNG2006-1] KSNG 2006 ↓.

[CITEREFKSNG200625-2] KSNG 2006 ↓, s. 25.

[CITEREFSCAR_Composite_Gazetteer_of_Antarctica_and_New_Zealand_Gazetteer-3] SCAR Composite Gazetteer of Antarctica and New Zealand Gazetteer ↓.

[CITEREFEncyklopedia_PWN-4] Encyklopedia PWN ↓.

[CITEREFUnited_Nations_Environment_Programme_(UNEP)_1998-2006-6] United Nations Environment Programme (UNEP) 1998-2006 ↓.

[CITEREFMills2003558-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Mills 2003 ↓, s. 558.

[CITEREFHund2014615-10] Hund 2014 ↓, s. 615.

[CITEREFRiffenburgh2007805-13] Riffenburgh 2007 ↓, s. 805.

[CITEREFBird_Life_International2022-14] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Bird Life International 2022 ↓.

[CITEREFBird_Life_InternationalRocky_Point2022-15] Bird Life International i Rocky Point 2022 ↓.

[CITEREFRiffenburgh2007807-16] Riffenburgh 2007 ↓, s. 807.

[CITEREFAntarctic_Treaty_Secretariat2022-17] Antarctic Treaty Secretariat 2022 ↓.

[CITEREFAntarctic_Treaty_Secretariat-18] Antarctic Treaty Secretariat ↓.

[CITEREFEncyclopædia_Britannica-19] Encyclopædia Britannica ↓.

[CITEREFNew_Zealand_Ministry_of_Foreign_Affairs_and_Trade-20] New Zealand Ministry of Foreign Affairs and Trade ↓.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[5]

[6]

[b]

[c]

[7]

[d]

[e]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]