Uranidowate
| Uraniidae | |
| Blanchard, 1845 | |
 Chrysiridia rhipheus, widok brzuszny | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| (bez rangi) | Ditrysia |
| (bez rangi) | Macroheterocera |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
uranidowate |
Uranidowate, uraniowate[1], ślicznotki[2] (Uraniidae) – rodzina motyli z nadrodziny Geometroidea i infrarzędu Heteroneura. Obejmuje blisko 700 tropikalnych gatunków. Należą tu zarówno gatunki aktywne za dnia jak i nocne. Rodzinę charakteryzuje wyjątkowe wśród motyli położenie narządów słuchu u samców.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Gatunki aktywne za dnia są jaskrawiej ubarwione niż nocne. Wiele ma skrzydła opatrzone połyskującymi łuskami i ogonami. Gatunki aktywne nocą mają zwykle biało lub jasno ubarwione skrzydła z ciemniejszymi pasami. Charakterystyczną cechą uranidowatych jest obecność narządów bębenkowych, w których położeniu przejawia się dymorfizm płciowy. U samców narządy te zlokalizowane są na styku drugiego i trzeciego segmentu odwłoka i otwierają się grzbietowo lub bocznie, co jest wyjątkowe wśród motyli. U samic narządy te są umieszczone na pierwszym segmencie odwłoka i otwarte brzusznie, podobnie jak u miernikowcowatych[3][4]. Kutykularne części narządów tympanalnych są w związku z tym u obu płci niehomologiczne. Natomiast części sensoryczne, charakteryzujące się dwoma skolopidiami na jedno scoloparium zamiast czterech, mogą według Mineta być homologiczne między płciami[5][4]. Różnica między uraniowatymi a miernikowcowatymi przejawia się m.in. w użyłkowaniu skrzydeł[1]. U wszystkich z wyjątkiem Auzeinae występuje charakterystyczny skleryt w zatułowiu[5]. Genitalia samców zwykle odznaczają się brakiem gnatosa, a samic cechują zaokrąglonym corpus bursae z pojedynczym signum[4].
Biologia i ekologia
[edytuj | edytuj kod]Należą tu zarówno gatunki, których imagines prowadzą dzienny, jak i nocny tryb życia[1]. Gąsienice Auzeinae i Epipleminae żerują na zawierających glikozydy irydoidowe roślinach z rodzin marzanowatych, przewiertniowatych, oliwkowatych, begoniowatych, werbenowatych i Daphniphyllaceae. Gąsienice Microniinae odżywiają się toinowatymi z podrodziny Asclepiadoideae, zawierającymi glikozydy nasercowe. Do roślin żywicielskich Uraniinae należą wyłącznie wilczomleczowate[6][7][3].
Rozprzestrzenienie
[edytuj | edytuj kod]Występują w strefach tropikalnych Afryki, Azji, Ameryki i Australii[1].
Systematyka i filogeneza
[edytuj | edytuj kod]Uraniidae wraz z trzema innymi rodzinami należą do nadrodziny Geometroidea, która jest jedną z pięciu nadrodzin tworzących klad Macroheterocera w obrębie kladu Obtectomera należącego do Ditrysia[8]. Bywały też wynoszone do rangi osobnej nadrodziny[3]. W Geometroidea umieszczone zostały m.in. przez Mineta i Scoble'a w 1999 roku[7], a w 2009 wyniki badań molekularnych Regiera i innych umieściły je jako grupę siostrzaną miernikowcowatych[9]. W 2011 roku do uraniowatych zaliczano 686 gatunków w 90 rodzajach[8]. Wyróżnia się wśród nich 4 podrodziny[10][3]:
Minet w 1995 roku wysunął hipotezę, że Auzeinae są grupą siostrzaną kladu, w obrębie którego Epipleminae stanowią grupę siostrzaną dla grupy złożonej z Microniinae i Uraniinae[3]. Hipoteza, jakoby Epipleminae stanowiły grupę siostrzaną dla kladu złożonego z Microniinae i Uraniinae, została silnie wsparta przez wyniki badań molekularnych Regiera i innych[9].
Kladogram ukazujący pokrewieństwa między podrodzinami według Regiera i współpracowników, 2009[9] (fragment):
|
| |||||||
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d David Carter: Kolekcjoner: Motyle. Warszawa: Wiedza i Życie, 1993, s. 46. ISBN 83-85231-90-0.
- ↑ Zoltán Mészáros, András Vojnits, Motyle i ćmy, Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 284, ISBN 83-01-01078-9.
- ↑ a b c d e Uraniidae. Swallowtail Moths. [w:] Encyclopedia of Life [on-line]. [dostęp 2015-01-18].
- ↑ a b c Š Southdene Sdn. Bhd.: Family Uraniidae. [w:] The Moths of Borneo [on-line]. [dostęp 2015-01-18].
- ↑ a b J. Minet. Un nouveau type d'organe tympanal chez les Uraniidae mâles (Lépidoptères). „Comptes rendus de l'Académie des sciences Série 3”. 317 (12), s. 1089-1097, 1995 (1994). Sciences de la vie.
- ↑ D. C. Lees, N. G.Smith. Foodplants of the Uraniinae (Uraniidae) and their Systematic, Evolutionary and Ecological Significance. „Journal of the Lepidopterists' Society”. 45, s. 296-347, 1991.
- ↑ a b Joël Minet, Malcom J. Scoble: Chapter 17: The Drepanoid/Geometroid Assemblage. W: Handbook of Zoology, vol. 4: Arthropoda: Insecta, part 35: Lepidoptera, Moths and butterflies, vol. 1: Evolution, Systematics, and Biogeography.. N. P. Kristensen. 1999, s. 301-320.
- ↑ a b Erik J. van Nieukerken, Ian J. Kitching, Niels P. Kristensen, David C. Lees, Joël Minet, Charles Mitter, Marko Mutanen, Jerome C. Regier, Thomas J. Simonsen, Niklas Wahlberg, Shen-Horn Yen, Reza Zahiri, David Adamski, Joaquin Baixeras, Daniel Bartsch, Bengt Å. Bengtsson, John W. Brown, Sibyl Rae Bucheli, Donald R. Davis, Jurate De Prins, Willy De Prins, Marc E. Epstein, Patricia Gentili-Poole, Cees Gielis, Peter Hättenschwiler, Axel Hausmann, Jeremy D. Holloway, Axel Kallies, Ol Lauri Kaila, Order Lepidoptera Linnaeus, 1758, „Zootaxa”, 3148, 2011 (Animal biodiversity: An outline of higher-level classification and survey of taxonomic richness), s. 212–221 [dostęp 2014-04-16].
- ↑ a b c Jerome C Regier, Andreas Zwick, Michael P Cummings, Akito Y Kawahara, Soowon Cho, Susan Weller, Amanda Roe, Joaquin Baixeras, John W Brown, Cynthia Parr, Donald R Davis, Marc Epstein, Winifred Hallwachs, Axel Hausmann, Daniel H Janzen, Ian J Kitching, M Alma Solis, Shen-Horn Yen, Adam L Bazinet, Charles Mitter. Toward reconstructing the evolution of advanced moths and butterflies (Lepidoptera: Ditrysia): an initial molecular study. „BMC Evolutionary Biology”. 9, 2009. DOI: 10.1186/1471-2148-9-280.
- ↑ J. Minet, M J. Scoble: The DrepanoidGeometroid Assemblage. W: N. P. Kristensen (red.): Lepidoptera, Moths and Butterflies, Volume 1: Evolution, Systematics, and Biogeography. Hawthorne, NY: Walter de Gruyter Inc., 1998, s. 301-320.