Trpimir I

Trpimir I

Fragment kamiennej płyty z wykutym napisem PRO DUCE TREPIM (pierwszy w historii zapis imienia władcy Chorwacji), pochodzący z czasów Trpimira, znaleziony w pobliżu klasztoru w Rižinicach, którego fundatorem był właśnie chorwacki książę[1].
książę Chorwacji Dalmatyńskiej
Okres	od ok. 845/852 do ok. 864
Poprzednik	Misław
Następca	Domagoj
Dane biograficzne
Dynastia	Trpimirowicze
Dzieci	Petar (?), Zdesław, Muncimir

Trpimir I – książę Chorwacji Dalmatyńskiej panujący od ok. 845^[2][1]/852^[3][4] do 864^[2]; założyciel dynastii Trpimirowiczów – narodowej dynastii chorwackiej^[3].

Nie wiadomo czy Trpimir przejął władzę po swoim poprzedniku Misławie, czy też został wybrany w drodze elekcji. Był pierwszym władcą, który nazwał siebie księciem (chorw. knez) lub wojewodą (chorw. vojvoda) Chorwatów (łac. Chroatorum dux). Swoje siedziby miał w Klisie, Bijaći i, być może, w Kninie^[2]. Panowanie tego władcy przyniosło komplikacje polityczne, które charakteryzowały przez dłuższy czas losy państwa Chorwatów. Książę pozostawał pod formalnym zwierzchnictwem Franków (strefą wpływów papiestwa rzymskiego), zarazem musiał również utrzymywać stosunki z Bizancjum, które w latach 40., a następnie ponownie w latach 60., podejmowało starania o umocnienie swej pozycji nad Morzem Adriatyckim poprzez ustanowienie tzw. temu (jednostki administracyjno-wojskowej) o nazwie Dalmacja^[5].

W pierwszej połowie IX w. w siłę urosła Wenecja – prowincja bizantyjska nad Morzem Adriatyckim. Flota wenecka zyskiwała na znaczeniu coraz częściej zapuszczając się w rejony Dalmacji, gdzie dochodziło do konfliktów z Chorwatami i Neretwianami. W 841 r. po raz pierwszy na wody Adriatyku wpłynęła arabska flota wojenna. Arabowie rozbili flotę wenecko-bizantyjską i dokonali grabieży kilku miast i wysp. Od tego czasu Adriatyk stał się areną stałych konfliktów różnych sił, walczących o przewagę w żegludze i handlu. Klęskę floty bizantyjsko-weneckiej wykorzystał książę Trpimir, który z sukcesem walczył przeciwko bizantyjskiemu Zadarowi, a jego okręty docierały do okolic Wenecji^[1]. Nie można jednak potwierdzić, że Trpimir miał cokolwiek wspólnego z grabieżą miasta Caorle pod Wenecją, której podjęli się Chorwaci w 846 r.^[2]

Na dworze w Klisie przebywał, w latach 846–848, saksoński benedyktyn, teolog, Gotszalk z Fuldy, który został wyklęty przez zachodnie duchowieństwo za propagowanie dogmatu o predestynacji. W swoim dziele, pt. De Trina Deitate, nazwał Trpimira mianem rex sclavorum (król słowiański), co wcale nie musi oznaczać faktycznego statusu króla, jednak świadczy o sile jego władzy i niezależności. Duchowny wspomina również o wygranej bitwie z "narodem Greków" – prawdopodobnie chodziło o wyprawę bizantyjską, choć nie zostało to ostatecznie potwierdzone^[2][4]. Wyprawa odbyła się ok. 846 r., kiedy to książę zaatakował posiadłości greckie i przypuszczalnie uzależnił od siebie romańskie miasta Split i Trogir^[5].

Ok. 850 r., za panowania Trpimira, po raz pierwszy w ówczesnych źródłach pojawia się nazwa miasta Dubrownik^[1].

W odwecie za pomoc Ludwikowi II Niemieckiemu oraz za odebranie Bułgarom Chorwacji Posawskiej, w 852^[2], Chorwatów najechał bułgarski chan, Borys, lecz Trpimir zdołał odeprzeć atak i zawrzeć korzystny układ pokojowy. W ten sposób książę, chociaż formalnie wciąż podlegał państwu wschodniofrankijskiemu, spowodował, że księstwo Chorwackie zaczęło odgrywać ważną rolę w rejonie Morza Adriatyckiego^[1].

Księciu chorwackiemu przypisywana jest fundacja pierwszego klasztoru benedyktyńskiego w Rižinicach. Nadał w ten sposób kierunek kulturalnego i oświatowego rozwoju swego państwa^[1]. Biorąc pod uwagę znaczenie zakonu św. Benedyktyna w dziejach kultury chorwackiej akt ten ma znaczenie niebagatelne. Trzeba jednak brać pod uwagę możliwość, iż klasztor ufundował jeden z następców Trpimira^[5].

W 852 r. Trpimir sporządził akt darowizny, w którym potwierdził splickiemu arcybiskupowi, Petarowi^[6], prawo własności kościoła św. Jerzego na Putelju pod Splitem (Kaštela^[7])^[8]. Przekazał mu również dziesięcinę swojego majątku, jako podziękowanie za pewną sumę srebra, którą arcybiskup przekazał na klasztor w Rižinicach. W dokumencie tym, pisanym po łacinie, Trpimir sam nazywa siebie "z Bożej łaski księciem Chorwatów" (Dux Chroatorum iuvatus munere divino), co można tłumaczyć jako dowód na jego autonomiczny status^[8][2]. Odejście od kwalifikacji terytorialnej (Dalmacja) na rzecz etnicznej (Chorwaci), świadczy o potędze chorwackiego władcy^[8]. Jest to również pierwsza w historii informacja zawierająca nazwę Chorwacji^[1].

W latach 60. IX w. doszło do konfliktu o podział kompetencji w Kościele między papieżem Rzymu a patriarchą Konstantynopola. Arcybiskup Splitu zdecydował się (za zgodą papiestwa) na pozostanie przy patriarsze Konstantynopola, a następnie wyraził Trpimirowi zgodę na utworzenie pierwszego chorwackiego biskupstwa w Ninie, podległego Akwilei (której przysługiwało prawo prowadzenia misji na tym terenie)^[9][10]. To wydarzenie rozpoczęło okres kilkudziesięciu lat rywalizacji biskupstwa w Ninie i arcybiskupstwa w Splicie^[11]. Niewykluczone, że Trpimir dostrzegał konieczność włączenia do swego państwa prestiżowego, nominalnie bizantyjskiego miasta – Splitu, dziedziczącego tradycje starożytnej Salony. Być może to było jedną z przyczyn umiejscowienia swojej głównej siedziby w Klisie, na wzgórzu, z którego rozciągał się widok na Split^[12].

Trpimir pozostawił po sobie najprawdopodobniej trzech synów: Petara, Zdesława i Muncimira – jeśli imię Petar nie było drugim imieniem jednego z dwóch ostatnich^[2]. Paradoksalnie wzrost znaczenia władzy książęcej za czasów Trpimira przyczynił się do destabilizacji państwa po jego śmierci^[5], kiedy to państwo chorwackie wkroczyło w okres walk wewnętrznych między potomkami władcy (stronnikami Bizancjum) i książętami: Domagojem i Branimirem – zwolennikami papiestwa w Rzymie^[3]. Ostatecznie władzę przejął Domagoj z plemienia Neretwian^[4].

• Chorwacja Dalmatyńska
• historia Chorwacji

• Maciej Czerwiński: Chorwacja. Dzieje, kultura, idee. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury, 2020. ISBN 978-83-66419-09-4.
• Jerzy Skowronek, Mieczysław Tanty, Tadeusz Wasilewski: Słowianie południowi i zachodni VI–XX wiek. Warszawa: Książka i Wiedza, 2005. ISBN 83-05-13401-6. OCLC 838816716.
• Dragutin Pavličević: Historia Chorwacji. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2004. ISBN 83-232-1357-7.
• Maciej Salamon: Chorwacja. W: Wielka Historia Świata. T. 4. Kształtowanie średniowiecza. Kraków: Oficyna Wydawnicza Fogra, 2005, s. 413-423. ISBN 83-85719-85-7.