Wertumnus
| bóg przemian, pór roku, dojrzewania plonów | |
 Wertumnus pod postacią starej kobiety namawiający Pomonę do małżeństwa (mal. Francesco Melzi, XVI w.) | |
| Występowanie | |
|---|---|
| Atrybuty |
wieniec na głowie, róg obfitości z owocami |
| Teren kultu | |
| Nazwa święta | |
| Rodzina | |
| Żona | |
Wertumnus (łac. Vertumnus, Vortumnus, Voltumnus) – w mitologii rzymskiej bóg z kręgu bóstw wegetacyjnych, pochodzenia etruskiego lub sabińskiego, będący uosobieniem przemian zachodzących w przyrodzie.
Pochodzenie
[edytuj | edytuj kod]Należał do ważnych bóstw staroitalskich. Być może obecny też w plemiennych wierzeniach Sabinów, najpewniej był przejętym przez Rzymian odpowiednikiem Voltumny, uważanego przez Warrona za głównego boga Etrurii, czczonego przede wszystkim w Wolsiniach[1].
Na gruncie ludowej etymologii[2] uznawano go za boga przemian i pór roku oraz dojrzewania wszelkich plonów. Przekonanie, iż posiada zdolność przybierania rozmaitych postaci[3], znalazło u Rzymian odbicie w powiedzeniu o ludziach niestałych jako „urodzonych pod znakiem Wertumnusa”[4].
Według mitologicznego przekazu, zakochany w Pomonie, bogini sadów, owoców i kwiatów, dla jej uwiedzenia przybierał rozmaite postacie (starej kobiety, wojaka, rybaka, ogrodnika, oracza, żniwiarza itp.), pozyskując ją ostatecznie we własnej postaci – młodego boga.
Kult i ikonografia
[edytuj | edytuj kod]Zachowało się niewiele jego wyobrażeń. Zazwyczaj przedstawiano go jako młodzieńca bądź brodatego mężczyznę z wieńcem kłosów (albo liści) na głowie, trzymającego róg obfitości z owocami. Święto ku jego czci – Vertumnalia, obchodzono 13 sierpnia. W ofierze składano mu pierwsze owoce, pąki kwiatów, kłosy pszenicy. Przeniesiony w 265 p.n.e. ze zdobytych i zburzonych Wolsiniów posąg Wertumnusa znajdował się w dzielnicy etruskiej (Vicus Tuscus) Rzymu, a na Awentynie miał on wspólną świątynię z Pomoną[5].
W europejskiej tradycji kulturowej
[edytuj | edytuj kod]Szczególnie niekonwencjonalnie namalował Wertumnusa w postaci alegorycznej Giuseppe Arcimboldo, nadając mu rysy cesarza Rudolfa Habsburga (1590). Popularny w sztuce temat Wertumnusa i Pomony malowali m.in. Paris Bordone (1550), Hendrik Goltzius (1613), David Teniers (1615), Rubens (1618), Luca Giordano (1682), Francesco Melzi, Adriaen van de Velde (1648), François Boucher (1765).
W literaturze polskiej Stanisław Trembecki nawiązał do tych bóstw w poemacie Sofijówka:
… pysznym rzędem Koryntska kolumna,
Niechaj dźwiga świątynię kochanki Wertumna…[6].
Wspomniał je również Adam Mickiewicz w epopei Pan Tadeusz:
...Słowem, wygnała Marsa Ceres gospodarna
I Panuje z Pomoną, Florą i Wertumnem
Nad Dobrzyńskiego domem...[6]
Współczesny poeta Andrzej Sosnowski jest autorem wiersza zatytułowanego Pomona i Wertumnus.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bogowie, demony, herosi, dz. cyt., s. 404.
- ↑ Od łac. vertere – obracać, kręcić, przekształcać (Słownik łacińsko-polski (opr. K. Kumaniecki). Warszawa: PWN, 1975).
- ↑ Pierre Grimal: Słownik mitologii…, dz. cyt., s. 360.
- ↑ Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik…, dz. cyt., s. 365.
- ↑ Bogowie, demony, herosi, dz. cyt., s. 405.
- ↑ a b Cyt. za Mitencyklopedia.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Lucyna Stankiewicz: Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 2008, ISBN 978-83-04-047686
- Bogowie, demony, herosi. Leksykon. Kraków: Znak, 1996, ISBN 83-7006-597-X
- Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Ossolineum, 1997, ISBN 83-0404-389-0
- Słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym (pod red. L. Winniczuk). Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1988, ISBN 83-214-0406-5
- Władysław Kopaliński: «Wertumnus» w Słownik mitów i tradycji kultury. Warszawa: PIW, 1987, ISBN 83-06-00861-8
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- «Wertumnus» w Mitencyklopedia. Encyklopedia mitów i legend portalu Interia. mitencyklopedia.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-10)].
