Prekmurje

Prekmurje (także Prekomurje, węg. Muravidék^[1], niem. Murland, prek. Prekmürsko) – niewielki region historyczny w dzisiejszej Słowenii.

Geografia

Prekmurje ma powierzchnię 1093 km²^[1]. Zajmuje skrajny północno-wschodni zakątek Słowenii, wciśnięty między rzekę Murę (stąd nazwa, dosłownie Przedmurze lub Zamurze) a granice z Austrią, Węgrami i Chorwacją^[1]. Na południu sąsiaduje z chorwackim regionem Međimurje (pol. Międzymurze) o podobnej historii^[1]. Północ Prekmurja zajmuje pagórkowate przedgórze Alp Goričko (najwyższy szczyt Dreiländereck na granicy z Węgrami i Austrią – 387 m n.p.m.), południową część stanowią doliny rzek Ledavy i Mury.

Prekmurje obecnie nie stanowi oddzielnej jednostki administracyjnej. Stanowi część okręgu statystycznego Pomurska statistična regija, dzieli się na jednostki administracji rządowej Murska Sobota i Lendava oraz na samorządne gminy Beltinci, Cankova, Črenšovci, Dobrovnik, Gornji Petrovci, Grad, Hodoš, Kobilje, Kuzma, Lendava, Moravske Toplice, Murska Sobota (jedyna miejska gmina w regionie), Odranci, Puconci, Rogašovci, Šalovci, Tišina, Turnišče i Velika Polana.

Jest to region rolniczy, pozbawiony większych ośrodków miejskich. Jedynym miastem i głównym ośrodkiem regionu jest Murska Sobota (20,0 tys. mieszkańców w 2005), drugim co do wielkości – wieś Lendava (ok. 4 tys. mieszkańców). W Lendavie mieści się rafineria naftowa. Kolejne miasto Radgona zostało po I wojnie światowej oddzielone z sąsiednim okręgiem i dziś leży w granicach Austrii^[1]. Przez Prekmurje ma przebiegać projektowana autostrada A5 z Mariboru do przejścia granicznego Pince – Tornyiszentmiklós na granicy z Węgrami.

Prekmurje zamieszkuje 82 369 osób (2002). W przeważającej większości są to Słoweńcy, posługujący się prekmurskim dialektem języka słoweńskiego^[1]. Charakterystyczna dla tego regionu jest spora liczba Romów. W 30 wsiach w przygranicznych gminach Hodoš (węg. Hodos), Moravske Toplice, Šalovci, Lendava (Lendva) i Dobrovnik (Dobrónak) mieszka 7–8 tys. Węgrów. Oprócz tego region zamieszkuje czasowo i dojeżdża to do pracy liczna grupa Chorwatów z sąsiedniego Međimurja, którzy mają tu lepsze warunki życia.

Historia

Po czasach Ilirów, Celtów, Rzymian, Gotów i Longobardów, od najwcześniejszego średniowiecza Prekmurje było zasiedlone przez Słowianie panońskich. Znajdowało się w granicach Księstwa Błatneńskiego^[1].

W latach 899–900 zostało opanowane przez Węgrów, wchodząc następnie do Królestwa Węgier, w którym stanowiło ważny węg. Őrség, tj. umocniony okręg graniczny podobnie jak leżący na północ Burgenland^[1]. Było podzielone między komitaty Vas i Zala^[1].

W XVIII wieku działał tu Jožef Košič (węg. Kossics József), pastor w Beltincach, pisarz, etnolog i historyk, który w swej pracy opowiedział się za niemiecką teorią o pochodzeniu Słoweńców od Wandalów i Wenedów. Jego pracom sprzeciwiali się iliryści, np. Stanko Vraz^[1].

W XIX wieku wśród tutejszych autochtonicznych Słoweńców („węgierskich”) pojawiła się świadomość wspólnoty narodowej ze Słoweńcami austriackimi. Na przełomie XIX i XX wieku świadomość narodowa wzmogła się wskutek intensywnej madziaryzacji.

Początkowo Prekmurje pozostało za linią demarkacyjną wytyczoną dla Węgrów przez marszałka Louis Franchet d’Espérey^[1]. W ramach delegacji Państwa SHS w Wersalu znalazł się przekmurzec, Matija Slavič, który przedstawiał argumenty na rzecz połączenia zarówno Prekmurja jak i Porabja ze Słowenią^[1]. 29 maja 1919 na fali rewolucji na terenie Prekmurja proklamowana została efemeryczna Republika Murska zlikwidowana po 4 dniach przez węgierską Armię Czerwoną^[1]. W lipcu ustalono, że granica węgiersko-słoweńska zostanie poprowadzona działem rzek Mury i Raby. Za zezwoleniem Rady Ambasadorów 12 sierpnia 1919 Prekmurje zajęły wojska SHS^[2]. Podpisany z Austrią traktat w Saint-Germain-en-Laye przekazał jej fragment Prekmurja z miastem Radgona i szeregiem wsi^[2].

Na mocy traktatu w Trianon 4 czerwca 1920 Prekmurje zostało włączone do ówczesnego Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców (późniejszej Jugosławii), zaś Porabje pozostało w granicach węgierskich^[1]. Węgry zajęły Prekmurje ponownie 16 kwietnia 1941 wskutek inwazji państw Osi na Jugosławię, gdy zostało im on przekazany przez Wehrmacht. 16 grudnia 1941 węgierski parlament uchwalił jego inkorporację. W 1942 władze węgierskie internowały kilkuset Słoweńców spoza Prekmurja, którzy osiedlili się tu przed wojną^[3]. Na początku 1945 nowe władze zorganizowały przymusowy wywóz młodzieży słoweńskiej na roboty do Niemiec i na Węgry, co wzmogło wrogość wobec Węgier. W kwietniu 1945 region został zajęty przez sowiecką Armię Czerwoną.

Zobacz też

dialekt prekmurski

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ RenataR. Zawistowska RenataR., Prekmurje – Oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919–1920), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 47, 2012, s. 49–75 .
↑ ^a ^b RenataR. Zawistowska RenataR., Przyłączenie do Austrii po I wojnie światowej części Węgier Zachodnich – utworzenie Burgenlandu, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 49, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie, 2014, s. 43–72 .
↑ LászlóL. Göncz LászlóL., Felszabadulás vagy megszállás? A Mura mente 1941–1945., Lendva: Magyar Nemzetiségi Művelődési Intézet, 2006, s. 15, 87–88, ISBN 961-6232-33-9 .

[Zawistowska2012-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ RenataR. Zawistowska RenataR., Prekmurje – Oderwanie od Węgier i przyłączenie do Słowenii (1919–1920), „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 47, 2012, s. 49–75 .

[Zawistowska2014-2] RenataR. Zawistowska RenataR., Przyłączenie do Austrii po I wojnie światowej części Węgier Zachodnich – utworzenie Burgenlandu, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej”, 1, 49, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla PAN w Warszawie, 2014, s. 43–72 .

[Göncz2006-3] LászlóL. Göncz LászlóL., Felszabadulás vagy megszállás? A Mura mente 1941–1945., Lendva: Magyar Nemzetiségi Művelődési Intézet, 2006, s. 15, 87–88, ISBN 961-6232-33-9 .

[1]

[2]

[3]