Piestrzennik

Piestrzennik
	; Hydnora africana
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	magnoliopodobne
Rząd	pieprzowce
Rodzina	kokornakowate
Rodzaj	piestrzennik
	Nazwa systematyczna
	Hydnora Thunberg; Kongl. Vetensk. Acad. Handl. 36: 69. Jan-Mar 1775
	Typ nomenklatoryczny
	H. africana Thunberg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Piestrzennik (Hydnora) – rodzaj pozbawionych liści, bezzieleniowych roślin pasożytniczych z rodziny kokornakowatych (Aristolochiaceae). Obejmuje 7 gatunków^[4]. Rośliny te spotykane są na obszarze południowej i tropikalnej Afryki, Madagaskaru, na południowych krańcach Półwyspu Arabskiego. Rośliny z rodzaju Hydnora nazywane są "najdziwniejszymi roślinami świata"^[5]. O ich oryginalności świadczy to, że odkrywca rodzaju Hydnora uznał jego przedstawicieli za grzyby^[6].

Morfologia

Organy podziemne: Pozbawione liści organy podziemne składają się z rosnącego poziomo kanciastego lub okrągłego, mięsistego ryzomatoidu. Trudno określić, czy twór ten jest pędem czy korzeniem. Na kantach lub na całej powierzchni twór ten pokryty jest krótkimi brodawkami o skorkowaciałych wierzchołkach. Gdy roślina natrafia na korzeń rośliny żywicielskiej z brodawek wyrastają nierozgałęzione i cienkie korzenie-przyssawki wnikające w tkanki żywiciela^[6].
Kwiaty: Okazałe lub średnich rozmiarów, wyrastają pojedynczo z wnętrza ryzomatoidu. Nad powierzchnię ziemi wystaje zwykle tylko górna część kwiatu – mięsiste wyrostki na szczycie listków okwiatu, osiągające do 30 cm długości. Rzadko kwiaty pozostają pod powierzchnią ziemi. Są promieniste i obupłciowe. Okwiat składa się z pojedynczego okółka 3–4 mięsistych i połączonych listków, najczęściej barwy czerwonobrązowej^[6]. Poza tym białej, czerwonej, różowej lub brązowej^[7]. U niektórych gatunków na wewnętrznej stronie listków okwiatu występują skierowane ku dołowi włoski^[7]. Pręciki zwykle w takiej samej liczbie jak liczba listków okwiatu tj. 3-4 (rzadko 5) tworzą zwykle jeden okółek. Pręciki mają postać guzowatych narośli pokrytych rurowatymi, ciasno ułożonymi, krętymi zgrubieniami, w których powstaje pyłek wytwarzany w wielkich ilościach. Słupek jest dolny z pojedynczą komorą utworzoną z trzech (rzadziej czterech) owocolistków. Łożysko zawiera bardzo liczne zalążki zanurzone w jego tkance. Łożysko ma kształt szyszkowaty^[6]. Pojedyncza szyjka słupka zakończona jest główkowatym znamieniem^[5].

Kwiaty Hydnora africana
Kwiat Hydnora johannis
Kwiaty Hydnora triceps

Owoc: Podczas dojrzewania wypełniające wnętrze zalążni tkanki łożyska rozpuszczają się tworząc papkowatą masę. Owocnia zawsze mniej lub bardziej drewnieje^[7]. Powstają duże, jagodowe owoce (u niektórych gatunków torebki^[7]) zawierające wiele (czasem nawet powyżej 35 tysięcy^[2]) drobnych nasion^[5]. Nasiona okryte są twardymi łupinami nasiennymi, pod którymi znajdują się: obielmo, bielmo i niezróżnicowany zarodek^[6].

Biologia i ekologia

Rośliny z tego rodzaju pasożytują na korzeniach innych roślin, przy czym niektóre gatunki specjalizują się w określonych gatunkach żywicieli, najczęściej na akacjach i wilczomleczach^[6]. Kwiaty zapylane są przez muchówki i chrząszcze, najczęściej omarlicowate. Wabione są one zapachem padliny oraz obficie zgromadzonymi białkami i tłuszczami w tkankach po wewnętrznej stronie zmięśniałego okwiatu. Wąskie szczeliny między listkami okwiatu osłonięte są włoskami, co utrudnia wyjście owadom z kwiatu. Wydostają się one dopiero wówczas, gdy włoski więdną^[6]. W niektórych kwiatach roślin z tego rodzaju stwierdzono także termogenezę. U Hydnora triceps kwiaty i owoce rozwijają się pod powierzchnią gruntu. Nasiona rozsiewane są przez ssaki^[2]. Owoce z roślin tego rodzaju wykopywane i spożywane są przez małpy wąskonose, szakale i jeżozwierze^[6].

Systematyka

Jak w przypadku innych roślin pasożytniczych, redukcja organów sprawiła, że systematycy bardzo rozmaicie sytuowali ten rodzaj. W systemie Cronquista (1981) w ramach rodziny Hydnoraceae zaliczany był do bukietnicowców Rafflesiales. W systemie Takhtajana (1997) i Reveala rodzina ta umieszczana była w monotypowym rzędzie Hydnorales obok Rafflesiales^[5]. Dopiero w początkach XXI wieku dzięki badaniom molekularnym odkryto ich filogenetyczną przynależność do pieprzowców (Piperales)^[8]. Do systemu APG III (2009) włącznie rodzaj klasyfikowany był w obrębie rodziny piestrzennikowatych Hydnoraceae w obrębie pieprzowców. W systemie APG IV (2016) rodzina ta włączona została do kokornakowatych (Aristolochiaceae) jako klad (w randze podrodziny Hydnoroideae Walpers) siostrzany dla podrodziny Aristolochioideae Link. Rodzaj jest siostrzanym dla rodzaju Prosopanche^[2].

Wykaz gatunków^[4]

Hydnora abyssinica A.Br.
Hydnora africana Thunb.
Hydnora esculenta Jum. & H.Perrier
Hydnora longicollis (Welw.) Bolin
Hydnora sinandevu Beentje & Q.Luke
Hydnora triceps Drège & E.Mey.
Hydnora visseri Bolin, E.Maass & Musselman

Zastosowanie

Owoce roślin z rodzaju piestrzennik w miejscach masowego występowania bywają wykorzystywane jako pasza dla świń^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-05] (ang.).
↑ ^a ^b Hydnora. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-08-05].
↑ ^a ^b Hydnora. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-08-05].
↑ ^a ^b ^c ^d Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 169. ISBN 1-55407-206-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 390-391, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.
↑ ^a ^b ^c ^d L. Watson, M. J. Dallwitz: Hydnoraceae. [w:] The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval [on-line]. [dostęp 2010-12-27]. (ang.).
↑ Nickrent D. L. i in. 2002. Molecular data place Hydnoraceae with Aristolochiaceae. American J. Bot. 89

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2016-08-05] (ang.).

[ing-3] Hydnora. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-08-05].

[tpl-4] Hydnora. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-08-05].

[heywood-5] Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 169. ISBN 1-55407-206-9.

[encyk-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza S.A., 1998, s. 390-391, seria: Wielka Encyklopedia Przyrody. ISBN 83-7079-779-2.

[watson-7] L. Watson, M. J. Dallwitz: Hydnoraceae. [w:] The families of flowering plants: descriptions, illustrations, identification, and information retrieval [on-line]. [dostęp 2010-12-27]. (ang.).

[8] Nickrent D. L. i in. 2002. Molecular data place Hydnoraceae with Aristolochiaceae. American J. Bot. 89

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]