Pafiopedilum
 Paphiopedilum insigne | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj |
pafiopedilum | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Paphiopedilum Pfitzer Morph. Stud. Orchid. 11. 1886[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
P. insigne (Wallich ex Lindley) Pfitzer | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg | |||
| |||
Pafiopedilum, sabotek[5] (Paphiopedilum) – rodzaj roślin z rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Liczy około 110 gatunków i około 35 hybryd[6][4] występujących w południowo-wschodniej Azji, od Himalajów poprzez Półwysep Indochiński i Archipelag Sundajski aż po Nową Gwineę[7]. Rośliny z tego rodzaju występują w różnych siedliskach, stąd wykazują znaczne zróżnicowanie budowy i przystosowań ekologicznych. Gatunki epifityczne rosną w wilgotnych lasach równikowych i wilgotnych lasach podzwrotnikowych. Poza tym dominują gatunki naziemne, choć są też i takie, które rosną na skałach różnego rodzaju (litofity). Rośliny z rodzaju Pafiopedilum należą współcześnie do najbardziej rozpowszechnionych roślin pokojowych[5].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Storczyki o wzroście sympodialnym, ale pozbawione pseudobulw[5]. Łodygi są skrócone, a z obu ich stron wyrasta kilka liści ułożonych w wachlarz[7].
- Korzenie
- Mięsiste (mają co najmniej 2 mm średnicy), słabo rozgałęzione i rozpościerające się poziomo na odległość do 60 cm od pędu. Są brązowe i pokryte gęstymi włoskami[7].
- Liście
- Mięsiste, wyrastają w dwóch naprzeciwległych rzędach. U roślin rosnących w klimacie umiarkowanym i chłodnym liście są zielone lub szarozielone. U roślin z klimatów cieplejszych są często marmurkowe – mają różnobarwne plamy na powierzchni[5].
- Kwiaty
- Pojedynczo lub po kilka w gronach na szczycie łodygi. Górny, żywo zabarwiony zwykle listek zewnętrznego okółka ma kształt szerokojajowaty i wznosi się nad warżką. Dwa pozostałe listki okółka zewnętrznego są zrośnięte i znajdują się za warżką, która jest charakterystycznie workowato rozdęta. Boczne dwa listki okółka wewnętrznego są odchylone na bok lub nieznacznie opadają. Bywają na brzegach opatrzone włoskami lub brodawkami[5]. Prętosłup zwieńczony jest tarczowatym prątniczkiem, za którym znajdują się dwa płodne pręciki (kwiat diandryczny). Znamię znajduje się na szczycie kolumny. Zalążnia jest jednokomorowa.
- Rodzaje podobne
- Fragmipedium (Phragmipedium) ma zalążnię podzieloną na trzy komory i występuje w Ameryce Południowej i Środkowej. Obuwik (Cypripedium) ma okwiat zasychający, a nie odpadający i występuje w strefie klimatu umiarkowanego[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]- Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG III z 2009)
Jeden z pięciu rodzajów podrodziny obuwikowych (Cypripedioideae) stanowiącej grupę siostrzaną dla kladu obejmującego storczykowe (Orchidoideae) i epidendronowe (Epidendroideae) w obrębie storczykowatych (Orchidaceae), będących kladem bazalnym w rzędzie szparagowców (Asparagales) w obrębie jednoliściennych[2]. Dawniej rośliny tego rodzaju zaliczano do rodzaju Cypripedium[7][8][9].
- Podział rodzaju
W zależności od ujęcia wyróżnia się 8 lub więcej podrodzajów[10].
- Paphiopedilum acmodontum M.W.Wood
- Paphiopedilum adductum Asher
- Paphiopedilum agusii Cavestro
- Paphiopedilum anitanum Cavestro
- Paphiopedilum appletonianum (Gower) Rolfe
- Paphiopedilum areeanum O.Gruss
- Paphiopedilum argus (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum armeniacum S.C.Chen & F.Y.Liu
- Paphiopedilum ayubianum (O.Gruss & Roeth) Koop. & O.Gruss
- Paphiopedilum barbatum (Lindl.) Pfitzer
- Paphiopedilum barbigerum Tang & F.T.Wang
- Paphiopedilum bellatulum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum braemii H.Mohr
- Paphiopedilum bullenianum (Rchb.f.) Pfitzer
- Paphiopedilum bungebelangi Metusala
- Paphiopedilum callosum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum canhii Aver. & O.Gruss
- Paphiopedilum charlesworthii (Rolfe) Pfitzer
- Paphiopedilum ciliolare (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum coccineum Perner & R.Herrm.
- Paphiopedilum concolor (Lindl. ex Bateman) Pfitzer
- Paphiopedilum cornuatum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
- Paphiopedilum dayanum (Robert Stone ex J.Dix) Stein
- Paphiopedilum delenatii Guillaumin
- Paphiopedilum dianthum Tang & F.T.Wang
- Paphiopedilum dodyanum Cavestro
- Paphiopedilum druryi (Bedd.) Stein
- Paphiopedilum emersonii Koop. & P.J.Cribb
- Paphiopedilum exul (Ridl.) Rolfe
- Paphiopedilum fairrieanum (Lindl.) Stein
- Paphiopedilum fowliei Birk
- Paphiopedilum gigantifolium Braem, M.L.Baker & C.O.Baker
- Paphiopedilum glanduliferum (Blume) Stein
- Paphiopedilum glaucophyllum J.J.Sm.
- Paphiopedilum godefroyae (God.-Leb.) Stein
- Paphiopedilum gratrixianum Rolfe
- Paphiopedilum hangianum Perner & O.Gruss
- Paphiopedilum haynaldianum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum helenae Aver.
- Paphiopedilum hennisianum (M.W.Wood) Fowlie
- Paphiopedilum henryanum Braem
- Paphiopedilum herrmannii F.Fuchs & H.Reisinger
- Paphiopedilum hirsutissimum (Lindl. ex Hook.) Stein
- Paphiopedilum hookerae (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum inamorii P.J.Cribb & A.Lamb
- Paphiopedilum insigne (Wall. ex Lindl.) Pfitzer
- Paphiopedilum intaniae Cavestro
- Paphiopedilum jackii H.S.Hua
- Paphiopedilum javanicum (Reinw. ex Lindl.) Pfitzer
- Paphiopedilum kolopakingii Fowlie
- Paphiopedilum lawrenceanum (Rchb.f.) Pfitzer
- Paphiopedilum leucochilum (Rolfe) Fowlie
- Paphiopedilum liemianum (Fowlie) K.Karas. & K.Saito
- Paphiopedilum lowii (Lindl.) Stein
- Paphiopedilum lunatum Metusala
- Paphiopedilum malipoense S.C.Chen & Z.H.Tsi
- Paphiopedilum mastersianum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum micranthum Tang & F.T.Wang
- Paphiopedilum moquetteanum (J.J.Sm.) Fowlie
- Paphiopedilum myanmaricum Koop., Iamwir. & S.Laohap.
- Paphiopedilum nataschae Braem
- Paphiopedilum niveum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum notatisepalum Z.J.Liu, Meina Wang & S.R.Lan
- Paphiopedilum ooii Koop.
- Paphiopedilum papilio-laoticus Schuit., Luang Aphay & Iio
- Paphiopedilum papuanum (Ridl.) L.O.Williams
- Paphiopedilum parishii (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum parnatanum Cavestro
- Paphiopedilum philippinense (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum platyphyllum T.Yukawa
- Paphiopedilum primulinum M.W.Wood & P.Taylor
- Paphiopedilum purpuratum (Lindl.) Stein
- Paphiopedilum qingyongii Z.J.Liu & L.J.Chen
- Paphiopedilum randsii Fowlie
- Paphiopedilum richardianum Asher & Beaman
- Paphiopedilum robinsonianum Cavestro
- Paphiopedilum rohmanii Cavestro & O.Gruss
- Paphiopedilum rothschildianum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum rungsuriyanum O.Gruss, Rungruang, Chaisur. & Dionisio
- Paphiopedilum sallieri (God.-Leb.) Stein
- Paphiopedilum sanderianum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum sangii Braem
- Paphiopedilum schoseri Braem & H.Mohr
- Paphiopedilum spicerianum (Rchb.f.) Pfitzer
- Paphiopedilum stenolomum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
- Paphiopedilum stonei (Hook.) Stein
- Paphiopedilum sugiyamanum Cavestro
- Paphiopedilum sukhakulii Schoser & Senghas
- Paphiopedilum supardii Braem & Löb
- Paphiopedilum superbiens (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum thaianum Iamwir.
- Paphiopedilum tigrinum Koop. & N.Haseg.
- Paphiopedilum tonsum (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum tranlienianum O.Gruss & Perner
- Paphiopedilum trungkienii (Aver., O.Gruss, C.X.Canh & N.H.Tuan) Aver., O.Gruss & Koop.
- Paphiopedilum urbanianum Fowlie
- Paphiopedilum vejvarutianum O.Gruss & Roellke
- Paphiopedilum venustum (Wall. ex Sims) Pfitzer
- Paphiopedilum victoria-mariae (Sander ex Rolfe) Rolfe
- Paphiopedilum victoria-regina (Sander) M.W.Wood
- Paphiopedilum vietnamense O.Gruss & Perner
- Paphiopedilum villosum (Lindl.) Stein
- Paphiopedilum violascens Schltr.
- Paphiopedilum wardii Summerh.
- Paphiopedilum wenshanense Z.J.Liu & J.Yong Zhang
- Paphiopedilum wentworthianum Schoser & Fowlie
- Paphiopedilum wilhelminae L.O.Williams
- Paphiopedilum xichouense Z.J.Liu & S.C.Chen
- Paphiopedilum zulhermanianum Cavestro
- Paphiopedilum × ailaoshanense B.Liu & S.P.Chen B.Liu & S.P.Chen
- Paphiopedilum × aspersum Aver. Aver.
- Paphiopedilum × burbidgei (Rchb.f.) Pfitzer (Rchb.f.) Pfitzer
- Paphiopedilum × cribbii Aver. Aver.
- Paphiopedilum × crossianum (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum × dalatense Aver. Aver.
- Paphiopedilum × deleonii Cabactulan, Cootes, Pimentel & Dionisio Cabactulan, Cootes, Pimentel & Dionisio
- Paphiopedilum × dixlerianum Braem & Chiron Braem & Chiron
- Paphiopedilum × expansum J.T.Atwood J.T.Atwood
- Paphiopedilum × fanaticum Koop. & N.Haseg. Koop. & N.Haseg.
- Paphiopedilum × frankeanum Rolfe Rolfe
- Paphiopedilum × glanzii O.Gruss & Perner O.Gruss & Perner
- Paphiopedilum × grussianum H.S.Hua H.S.Hua
- Paphiopedilum × huangrongshuanum Petchl. & O.Gruss Petchl. & O.Gruss
- Paphiopedilum × kimballianum (Rchb.f.) Rolfe (Rchb.f.) Rolfe
- Paphiopedilum × leeanum O.Gruss O.Gruss
- Paphiopedilum × littleanum (Anon.) Rolfe (Anon.) Rolfe
- Paphiopedilum × lushuiense Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
- Paphiopedilum × mattesii Pittenauer ex Roeth & O.Gruss Pittenauer ex Roeth & O.Gruss
- Paphiopedilum × nitens (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum × petchleungianum O.Gruss O.Gruss
- Paphiopedilum × polystigmaticum (Rchb.f.) Stein (Rchb.f.) Stein
- Paphiopedilum × powellii Christenson Christenson
- Paphiopedilum × pradhanii Pradhan Pradhan
- Paphiopedilum × sanjiangianum Petchl. & O.Gruss Petchl. & O.Gruss
- Paphiopedilum × schlechterianum O.Gruss O.Gruss
- Paphiopedilum × shipwayae Rolfe Rolfe
- Paphiopedilum × siamense (Rolfe) Rolfe (Rolfe) Rolfe
- Paphiopedilum × sinovillosum Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
- Paphiopedilum × tamphianum Aver. & O.Gruss Aver. & O.Gruss
- Paphiopedilum × undulatum Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
- Paphiopedilum × vietenryanum O.Gruss & Petchl. O.Gruss & Petchl.
- Paphiopedilum × wuliangshanicum Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen Z.J.Liu, O.Gruss & L.J.Chen
- Paphiopedilum × yingjiangense Z.J.Liu & S.C.Chen Z.J.Liu & S.C.Chen
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2023-04-19] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-04-19] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian National Museum of Natural History. [dostęp 2012-07-19]. (ang.).
- ↑ a b c d Paphiopedilum. [w:] Plants of the World online [on-line]. Kew Royal Botanic Gardens. [dostęp 2023-04-19].
- ↑ a b c d e f Krystyna Oszkinis: Storczyki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004, s. 277-284. ISBN 83-09-01774-X.
- ↑ a b c Paphiopedilum. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-04-19].
- ↑ a b c d Eng-Soon Teoh: Orchids of Asia. Singapore: Marshall Cavendish, 2005, s. 44–60.
- ↑ Mark W. Chase, Kenneth M. Cameron, John V. Freudenstein, Alec M. Pridgeon i inni. An updated classification of Orchidaceae. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 177, s. 151–174, 1 luty 2015. Linnean Society of London. DOI: 10.1111/BOJ.12234. (ang.).
- ↑ Paphiopedilum. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-04-19].
- ↑ Lutz Röllke: Storczyki. Warszawa: Klub dla Ciebie, 2010, s. 130–134. ISBN 978-83-258-0326-1.
Identyfikatory zewnętrzne: