Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku

Polski Uniwersytet Ludowy
w Mińsku

Dom Przyjaźni w Mińsku, 2012 rok
Data założenia	24 października 1992
Data likwidacji	po 1995 (?)
Typ	niepaństwowa
Państwo	Białoruś
Adres	Mińsk, ul. Zacharowa 28
Rektor	Zygmunt Boradyn
Położenie na mapie Mińska Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku
Położenie na mapie Białorusi Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku
53°54′25″N 27°34′37″E/53,906944 27,576944

Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku – niepaństwowa instytucja edukacyjna działająca na początku lat 90. XX wieku w Mińsku, która stawiała sobie za cel organizowanie życia intelektualnego mniejszości polskiej na Białorusi, pomoc w procesie odradzania jej tożsamości narodowej, a także popularyzowanie problematyki z zakresu historii, literatury i kultury polskiej; prowadziła swoją działalność w formie sesji plenarnych, na których wykładali naukowcy z Polski we współpracy z uczonymi z Białorusi.

W drugiej połowie lat 80. XX wieku w ZSRR doszło do zmian politycznych i gospodarczych określanych mianem pieriestrojki. W ich wyniku nastąpiła m.in. liberalizacja w zakresie oświaty mniejszości narodowych. W Białoruskiej SRR, zamieszkanej przez znaczącą polską mniejszość narodową, pojawiać się zaczęły inicjatywy i instytucje mające na celu odbudowę i rozwój polskiej oraz polskojęzycznej oświaty. Proces ten kontynuowany był po ogłoszeniu niepodległości przez Białoruś. Na początku lat 90. jednym z podejmowanych w tej dziedzinie przedsięwzięć były tzw. polskie uniwersytety ludowe. Miały one za zadanie, dopełniając państwowy system oświaty, zapewnić dorosłym i młodzieży w wieku pozaszkolnym możliwość zdobywania wiedzy na temat historii, literatury i kultury polskiej, a także uzupełnienie wykształcenia ogólnego. Ich celem było także podtrzymanie świadomości narodowej Polaków zamieszkujących Białoruś. Placówki tego rodzaju zostały utworzone w Baranowiczach, Brześciu i Mińsku. Nie wydawały oficjalnie uznawanych dyplomów ukończenia^[1].

Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku rozpoczął działalność 24 października 1992 roku. Zgodnie z decyzją Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Naukowego na Białorusi jego siedzibą został tamtejszy Dom Przyjaźni. Na jego inaugurację przybyli przedstawiciele Narodowej Akademii Nauk Białorusi, Ministerstwa Edukacji Republiki Białorusi, naukowcy z Wydziału Historii Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego (BUP), przedstawiciele Towarzystwa „Białoruś-Polska”, Polskiego Towarzystwa Naukowego na Białorusi (PTNnB), Związku Polaków na Białorusi. Obecni byli także naukowcy z Polski: profesorowie Wiesław Balcerak^[2], Jan Lewandowski, Adam Kaucki i Tadeusz Dambowski. Uroczystego błogosławieństwa udzielił ksiądz Uładzisłau Zawalniuk, proboszcz rzymsko-katolickiej parafii św. Szymona i św. Heleny w Mińsku. Prof. dr hab. Wiesław Balcerak wygłosił wykład inauguracyjny na temat stosunków białorusko-polskich w latach 1918–1921. Prezes Towarzystwa „Białoruś-Polska”, Leanid Łojka wyrażał chęć pomocy polskiej uczelni i proponował utworzenie Rady Narodowej, której zadaniem byłaby organizacja pomocy materialnej dla placówki oraz pozyskiwanie białoruskich i polskich sponsorów^[3].

Uniwersytet działał najbardziej dynamicznie w pierwszych dwóch latach swojego istnienia^[3]. Ostatnie informacje na jego temat dotyczą planów działalności na 1995 rok^[4]. Ze względu na brak materiału źródłowego nie wiadomo, czy zostały one zrealizowane, i jak długo potem placówka kontynuowała działalność^[5].

Na stanowisko rektora uczelni został wybrany jednogłośnie Zygmunt Boradyn – historyk z Nowogródka, wykładowca Instytutu Języków Obcych. Razem z prezesem PTNnB doc. dr. Czesławem Bieńkowskim z Wydziału Historii BUP mieli oni największy udział w realizacji projektu powołania do życia Polskiego Uniwersytetu Ludowego w Mińsku. Prof. dr hab. Sławomir Kalembka, prezes Toruńskiego Oddziału Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” opracowywał programy wykładów, dobierał prelegentów i finansował ich przyjazd do Mińska^[3]. Wykłady prowadzili pracownicy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu: prof. dr hab. Stanisław Alexandrowicz, dr Andrzej Nieuważny, prof. dr hab. Stanisław Kallas i dr Roman Bäcker. Kursy przygotowawcze dla kandydatów na studia w Polsce prowadzili pracownicy naukowi z Polskiej Macierzy Szkolnej i inni z Białorusi^[4].

Podstawę działalności Uniwersytetu stanowiły sesje plenarne prowadzone przez zaproszonych z Polski wykładowców akademickich oraz innych pracowników naukowych przy współpracy z uczonymi z Białorusi. Był on instytucją otwartą, dostępną dla wszystkich chętnych bez względu na narodowość i wyznanie. W jego ramach planowano utworzenie Polskiej Szkoły Biznesu oraz Klubu Myśli Chrześcijańskiej. Ten ostatni powstał w 1993 roku z pomocą PTNnB i Kościoła katolickiego w Mińsku, przy znacznym wkładzie Aliny Nowikowej^[3]. Jedną z pierwszych inicjatyw zrealizowanych przez Uniwersytet były także prowadzone w Mińsku kursy dla kandydatów na studia w Polsce^[4].

Podobnie jak utworzony wcześniej Polski Uniwersytet Ludowy w Brześciu, placówka stawiała sobie za cel organizowanie życia intelektualnego polskiej mniejszości na Białorusi, pomoc w procesie odradzania jej tożsamości narodowej, a także popularyzowanie problematyki z zakresu historii, literatury i kultury polskiej^[3]. Wykłady koncentrowały się wokół następującej tematyki: powstanie styczniowe „Za Wolność Waszą i Naszą” (130 rocznica); losy Polaków na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego; historia Ziem I Rzeczypospolitej pod panowaniem carskim (1795–1917) i miejsca walk narodowowyzwoleńczych Polaków; 500-lecie Sejmu Polskiego, współczesna scena polityczna w Polsce^[4].

W sesji plenarnej poświęconej 50. rocznicy powstania Armii Krajowej i jej działalności na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej wzięli udział: prof. dr hab. Tomasz Strzembosz z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, dr Andrzej Chmielarz i dr Henryk Piskunowicz z Wojskowego Instytutu Historycznego, a także publicysta Cezary Chlebowski. W obradach aktywnie uczestniczyli obecni na sali białoruscy naukowcy: prof. Alaksiej Litwin, prof. Alaksandr Chackiewicz i dr Uładzimir Hulenka. Sesja przekształciła się wówczas w międzynarodową konferencję naukową^[4].

Samodzielnie dzięki wysiłkom członków Polskiego Uniwersytetu Ludowego w Mińsku zorganizowano także sesje poświęcone twórczości Adama Mickiewicza, Stanisława Moniuszki, literaturze polskiej okresu międzywojennego i kolejnej rocznicy Konstytucji 3 maja. Z inicjatywy prezesa Klubu Myśli Chrześcijańskiej Aliny Nowikowej zorganizowano imprezę z udziałem duchownych na temat polskich tradycji świąt Bożego Narodzenia i Wielkiej Nocy. W 1995 roku rektorat uczelni planował przeprowadzenie sesji poświęconych: 50-leciu akcji „Burza” i powstania warszawskiego, 55. rocznicy wojny obronnej Polski 1939 roku i 425-leciu unii lubelskiej^[4]. Nie jest wiadome, czy plany te udało się zrealizować^[5]. Zdaniem Agnieszki Grędzik-Radziak, Polski Uniwersytet Ludowy w Mińsku był sprawnie działającą placówką^[5].

• Agnieszka Grędzik-Radziak: Oświata i szkolnictwo polskie na ziemiach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej i współczesnej Białorusi 1939–2001. Toruń: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2007, s. 441. ISBN 978-83-60738-09-2.