Szeki

Szeki

Şəki

Herb
Państwo	Azerbejdżan
Rejon	Szeki
Zarządzający	Elkhan Usubov↗
Powierzchnia	9 km²
Populacja (2013) • liczba ludności	64 tys.
Nr kierunkowy	+994 02424
Kod pocztowy	AZ5500
Tablice rejestracyjne	55
Położenie na mapie Azerbejdżanu Szeki
41°11′31″N 47°10′14″E/41,191944 47,170556
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Szeki^[1] (azer. Şəki) – miasto w północnym Azerbejdżanie. Jest jednym z miast wydzielonych i siedzibą administracyjną rejonu Szeki.

Miasto położone jest na skraju wyżyny Xan, niedaleko od południowych stoków Wielkiego Kaukazu. Miasto opływają Qurcanaçay i Dəyirmanarxı^[2].

Nazwa Szeki wywodzona jest od ludu Saków, zwanego także Scytami ałtajskimi – koczowniczego plemienia, które prawdopodobnie przybyło w te strony w VII wieku p.n.e. i zamieszkiwało te okolice przez kilkaset lat^[3]. Przedstawiciele tego plemienia w I wieku p.n.e. walczyli przeciw Rzymianom i niedaleko od miasta pokonali Pompejusza^[4]. Już wcześniej miasto było jednym z ośrodków Albanii Kaukaskiej i jej centrum religijnym. Wówczas miasto rozciągało się wyżej w górach, w miejscu gdzie obecnie znajduje się wieś Kiş^[3]. W V wieku rejon miasta Szeki wszedł w skład perskiego państwa Sasanidów^[4]. W 722 miasto zostało zniszczone przez potoki błotne, które zeszły z gór. W wyniku tego odbudowano miasto kilka kilometrów niżej na południe^[2]. Miasto rozwijało się dzięki temu, iż znajdowało się na trasie jedwabnego szlaku łączącego Zachód z Bliskim i Dalekim Wschodem. Na bazarach odbywał się ożywiony handel zbożem, wyrobami garncarskimi i jubilerskimi, miedzianymi naczyniami zdobionymi tzw. „czekanką” oraz przede wszystkim jedwabiem. To dzięki temu produktowi miasto zyskało sławę. Stąd kupcy z Europy, Azji i Bliskiego Wschodu wywozili tutejszy haftowany złotem jedwab^[2]. W XV–XVII w. ziemie terenu Szeki przechodziły na zmianę z rąk perskich w tureckie. Pod panowaniem chana Hadżiego Czalabiego (1743–1755) chanat szekijski stał się pierwszym niezależnym chanatem na terenie dzisiejszego Azerbejdżanu^[4]. W 1772 miasto nawiedziła potężna powódź, w wyniku której mieszkańcy Szeki musieli się przenieść na nieco wyższe tereny, czyli do obecnej lokalizacji^[4][3]. Od XVIII wieku w mieście działało aż 5 karawanserajów (isfahański, tebriski, lezgiński, ormiański i nowy) jednak do dziś przetrwały tylko dwa^[5] (obecnie zwane górny i dolny). W roku 1805 rozpoczęła się rosyjska okupacja Szeki. Po śmierci ostatniego chana w 1819, chanat został zlikwidowany, a jego tereny włączone w skład Imperium Rosyjskiego. Rosjanie nadali miastu nową nazwę Nucha, która funkcjonowała w latach 1840–1968^[2]. W połowie XIX wieku w mieście przebywał młody Lew Tołstoj w trakcie swojej służby wojskowej, co zaowocowało w późniejszym czasie napisaniem utworu „Jeniec kaukaski”^[4]. W 1920 Azerbejdżan okupowała Armia Czerwona, likwidując Demokratyczną Republikę Azerbejdżanu. Utworzona została Azerbejdżańska Socjalistyczna Republika Radziecka, w latach 1922–1936 część Zakaukaskiej FSRR w składzie ZSRR, w latach 1936–1991 republika sowiecka bezpośrednio w składzie ZSRR. W czasach ZSRR powstała w mieście fabryka jedwabiu, w której pracowało 7000 ludzi^[5].

Miasto słynie zabytkowego zespołu architektonicznego, który w połączeniu z malowniczą lokalizacją sprawia, że miasto jest jednym z najchętniej odwiedzanych turystycznie miejsc w kraju^[3][4].

• okrągła świątynia z V–VI w. (obecnie Muzeum Rzemiosła Artystycznego),
• hamam Ağvanlar,
• hamam Dərə,
• mury zamkowe z lat 1759–1780,
• górny karawanseraj z XVIII w.,
• dolny karawanseraj z XVIII w.,
• hamam Yeraltı z XIX w.,
• meczet Omara Efendiego z XIX w.,
• meczet Piątkowy z XIX w.,
• pałac chanów szekijskich z XVIII w.,
• dom chanów szekijskich z 2 poł. XVIII w.,
• ogród chanów z XVIII w.,
• minaret meczetu Giləhli z XVIII w.,
• most z XVIII–XIX w.,
• budynek fabryki z XIX w.,
• dom Alidżan-beja z XIX w.,
• dom Farhad-beja z XIX w.,
• kościół ormiański z XIX w.,
• hamam Abdulxalıq z XIX w.,
• meczet i hamam Qışlaq z XIX w.

W mieście znajdują się dwa muzea: Historii oraz Rzemiosła Artystycznego. W pierwszym można zapoznać się m.in. z życiem codziennym mieszkańców Szeki od średniowiecza do XIX wieku. Podobna ekspozycja znajduje się w drugim muzeum, które mieści się w budynku starego kościoła z V–VI wieku^[4].

Ze względu na swoją historię związaną z handlem i produkcją jedwabiu, w mieście co roku urządza się Święto Jedwabiu. W jednym z zabytkowych karawanserajów odtwarza się pradawny obraz szekijskiego bazaru: demonstruje się tkaniny jedwabne i chusty utkane przez miejscowych mistrzów, słynne szekijskie kołnierze, a także urządza się pokazy mistrzów rzemiosła w pałacu chanów szekijskich^[2].

Szeki słynie w całym Azerbejdżanie z poczucia humoru mieszkańców. Już w czasach Związku Radzieckiego odbywał się w mieście Festiwal Humoru, obecnie znany jako Dzień Humoru. Co roku 1 kwietnia, z okazji tego święta, w mieście organizowane są parady i kabarety^[4].

Miasto jest znane ze swoich lokalnych specjałów kulinarnych. Jednym z nich jest miejscowa odmiana piti, czyli środkowoazjatyckiej zupy z wkładką mięsną^[3], a także szekijskie słodycze wyrabiane z mąki ryżowej oraz miejscowa chałwa^[4].

W 2010 roku Szeki odwiedziło 15 tys. turystów^[6].

• 
  Okrągła świątynia z V–VI w. (obecnie Muzeum Rzemiosła Artystycznego)
• 
  Hamam Ağvanlar
• 
  Mury zamkowe z lat 1759–1780
• 
  Górny karawanseraj z XVIII w.
• 
  Dolny karawanseraj z XVIII w.
• 
  Pałac chanów szekijskich z XVIII w.
• 
  Dom chanów szekijskich z 2 poł. XVIII w.
• 
  Hamam Yeraltı z XIX w.
• 
  Meczet Omara Efendiego z XIX w.
• 
  Dom Alidżan-beja z XIX w.

Dworzec autobusowy jest usytuowany ok. 1,6 km na południe od centrum, przy jednej z głównych ulic miasta. Odjeżdżają stąd autobusy oraz marszrutki do Baku oraz do innych miast w kraju^[3].

Dworzec kolejowy znajduje się ponad 16 km na południe od miasta, już poza jego granicami. Dworzec znajduje się na linii kolejowej z miasta Yevlax do leżącego przy granicy z Gruzją miasta Balakən^[3].

Klimat umiarkowanie ciepły. Znaczne opady deszczu nawiedzają miasto, nawet w najsuchszych miesiącach. Klasyfikacja klimatu Köppena-Geigera Cfa. Na tym obszarze średnia temperatura wynosi 12,9 °C. W ciągu roku średnie opady wynoszą 695 mm. Najsuchszym miesiącem jest grudzień z opadami na poziomie 28 mm. W maju opady osiągają wartość szczytową ze średnią 90 mm. Różnica w opadach pomiędzy najsuchszym a najbardziej mokrym miesiącem wynosi 62 mm. Najcieplejszym miesiącem w roku jest lipiec ze średnią temperaturą 24,5 °C, z kolei najzimniejszym miesiącem jest styczeń ze średnią temperaturą 1,3 °C. Wahania roczne temperatur wynoszą 23,2 °C^[7].

• Żmerynka, Ukraina (od 1973)
• Giresun, Turcja (od 2001)
• Gabrowo, Bułgaria (od 2004)
• Lapseki, Turcja (od 2005)
• Słuck, Białoruś (od 2009)
• Telawi, Gruzja (od 2012)
• Konya, Turcja (od 2012)