Niszczyciel eskortowy

Niszczyciel eskortowy – klasa średniej wielkości okrętów eskortowych, budowanych w czasie II wojny światowej. Po wojnie w USA do 1975 klasyfikowano w ten sposób fregaty.

Niszczyciele eskortowe przeznaczone były przede wszystkim do ochrony konwojów przed atakami okrętów podwodnych i lotnictwa, w mniejszym stopniu okrętów nawodnych, a także do działań w składzie większych zespołów floty (m.in. grup poszukujących okrętów podwodnych). Były to okręty słabsze i mniejsze od zwykłych niszczycieli, lecz tańsze i prostsze w budowie. Oprócz okrętów specjalnej budowy, jako niszczyciele eskortowe określa się niekiedy przebudowane i przystosowane do służby eskortowej niszczyciele starszych typów. Klasa niszczycieli eskortowych szczególnie rozwijana była w Wielkiej Brytanii i USA, które to państwa miały największe potrzeby w dziedzinie osłony konwojów, w mniejszym stopniu w Japonii i Włoszech.

Od początku II wojny światowej budowano na świecie nowe okręty, specjalnie zaprojektowane jako niszczyciele eskortowe. Jako pierwsze, skonstruowano jeszcze przed wojną brytyjskie okręty czterech serii typu Hunt, w których nacisk położono na stosunkowo silne uniwersalne uzbrojenie artyleryjskie, mniejszy na przeciwpodwodne. Ich projekt wywodził się z rozwinięcia konstrukcji slupów (eskortowców)^[1]. Okręty te, oprócz eskortowania konwojów, miały wypełniać też niektóre zadania niszczycieli^[1]. Zbudowano ich 86. Oficjalnie zaliczane do klasy niszczycieli, określane były jako niszczyciele eskortowe (ang. destroyer escort)^[2].

Od 1942 długą serię zbliżonych do siebie niszczycieli eskortowych, optymalizowanych przede wszystkim do celów przeciwpodwodnych, budowano w USA (klasa DE - destroyer escort). Należały do typów, chronologicznie: Evarts, Buckley, Cannon, Edsall, Rudderow, John C. Butler - łącznie ukończono ich aż ponad 500 (w tym 154 najliczniejszego typu Buckley)^[3]. Budowę niszczycieli eskortowych, typu Momi podjęto także w Japonii^[4].

Wszystkie specjalnie budowane niszczyciele eskortowe miały wyporność standardową 1000 - 1400 ton. Ich uzbrojenie artyleryjskie składało się z kilku dział uniwersalnych (brytyjskie: 4-6 dział kalibru 102 mm, amerykańskie: 3 x 76 mm lub 2 x 127 mm, japońskie: 3 x 127 mm) oraz działek przeciwlotniczych. Okręty te miały ponadto wyrzutnie i miotacze bomb głębinowych, część typów miała też 2-4 wyrzutni torpedowych. Szybkość jednostek brytyjskich i japońskich, napędzanych turbinami parowymi wynosiła 25-27 węzłów^[1][4], jedynie amerykańskie posiadały napęd turbinowy lub dieslowski i osiągały 19-24 w^[3].

Tuż przed II wojną światową i podczas niej także Włosi zbudowali serię okrętów typów Orsa (Pegaso) i Ciclone o charakterystykach i przeznaczeniu odpowiadającym niszczycielom eskortowym i tak określanym przez część literatury^[5]. Bazowały na konstrukcji torpedowców i oficjalnie były klasyfikowane początkowo jako eskortowce (avviso scorta), następnie torpedowce, w końcu „torpedowce eskortowe” - torpediniera di scorta^[6]. Podobne okręty powstały także w ZSRR - typ Jastreb, klasyfikowany jako dozorowce (storożewoj korabl; pierwsza jednostka weszła do służby dopiero w 1945)^[7]. Niektóre publikacje za niszczyciele eskortowe uważają niemieckie duże torpedowce typu 1939, o podobnych charakterystykach i zastosowaniu, lecz wyróżniające się silnym uzbrojeniem torpedowym (klasyfikowane były oficjalnie jako torpedowce floty)^[5].

Przebudowa do celów eskortowych dotyczyła mniejszych niszczycieli, o wyporności 1000-1400 ton, starszych typów, jak amerykańskie typy flush-deck (Wickes i Clemson) i angielskie typy V/W z I wojny światowej i A-I z I połowy lat 30. (np. ORP "Garland")^[1]. Okręty te miały zdejmowaną część dział artylerii głównej i wyrzutni torpedowych, w zamian instalowano więcej miotaczy i zrzutni bomb głębinowych lub wyrzutni rakietowych bomb głębinowych przeciw okrętom podwodnym oraz małokalibrowych działek przeciwlotniczych, czasem dział przeciwlotniczych średniego kalibru. Okręty te zachowały prędkość 30-35 węzłów, z wyjątkiem części jednostek, w których likwidowano część kotłowni dla zwiększenia zapasu paliwa i zasięgu (brytyjski program LRE - long range escort) i które osiągały ok. 25 węzłów^[1]. Przebudowane brytyjskie i amerykańskie okręty tego rodzaju używane były przede wszystkim przez marynarkę brytyjską. Okręty takie są tradycyjnie także określane jako niszczyciele eskortowe w polskiej literaturze^[8], lecz oficjalnie nie były w taki sposób zaklasyfikowane. Również marynarka japońska używała pewnej liczby starszych lub zdobycznych niszczycieli analogicznie przebudowanych do celów eskortowych, z osłabionym uzbrojeniem i zdemontowaną częścią kotłowni, lecz klasyfikowanych jako okręty patrolowe (Shokai Tei)^[4].

Niszczyciele eskortowe specjalnej budowy były wyodrębnioną klasą okrętów eskortowych, odmienną od eskortowców. Były one bardziej uniwersalne i najczęściej szybsze od zbliżonych wielkością fregat, korwet i slupów (eskortowców). Typy brytyjskie i japońskie miały silniejsze uzbrojenie artyleryjskie od fregat i korwet (chociaż nie od slupów). Miały one natomiast z reguły słabsze uzbrojenie przeciwpodwodne od wyspecjalizowanych w tym zakresie fregat i korwet. Nieco inaczej zaprojektowane były amerykańskie niszczyciele eskortowe, mając silne uzbrojenie przeciwpodwodne przy prędkości zbliżonej lub niewiele większej od fregat i porównywalnym lub nawet słabszym we wczesnych typach uzbrojeniu artyleryjskim^[3] (należy dodać, że amerykańskie niszczyciele typu Evarts wręcz klasyfikowane były we flocie brytyjskiej jako fregaty typu Captain). Część niszczycieli eskortowych, w tym amerykańskie jednostki, wyróżniała się jednak spośród innych okrętów eskortowych posiadaniem uzbrojenia torpedowego, co zwiększało ich uniwersalność w zakresie możliwości zwalczania okrętów nawodnych.

Po II wojnie światowej niszczyciele eskortowe zanikły jako wyodrębniona klasa okrętów, zastąpione przez nowe uniwersalne okręty eskortowe, klasyfikowane na ogół jako fregaty i korwety. Nazwa tej klasy dłużej przetrwała jedynie w Ameryce Północnej. W USA dotychczasowe niszczyciele eskortowe, jak również przebudowane niszczyciele z czasów wojny, przemianowano na eskortowce oceaniczne, jednak w dalszym ciągu określano je również jako niszczyciele eskortowe, co miało odbicie w zachowaniu sygnatury kadłuba DE (destroyer escort) lub DDE dla większych okrętów przebudowanych z niszczycieli^[9]. W latach 50. marynarka USA wcieliła jeszcze dwie krótkie serie nowych okrętów typów Dealey i Claud Jones (17 okrętów), klasyfikowanych nadal jako niszczyciele eskortowe (DE, destroyer escort), odpowiadających charakterystykami fregatom^[10]. Miały one wyporność poniżej 2000 ton i uzbrojenie z dział 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych^[10]. W latach 60. pojawiły się nowe serie większych okrętów z sygnaturą DE, z uzbrojeniem rakietowym: Bronstein, Garcia, Brooke i Knox, które w 1975 zostały oficjalnie przeklasyfikowane na fregaty (FF)^[10].

Również Kanada klasyfikowała w ten sposób swoje okręty eskortowe typów Algonquin, St. Laurent, Restigouche, Mackenzie, Annapolis wprowadzone w latach 50. i 60. i noszące znaki taktyczne z sygnaturą DDE (destroyer escort) – łącznie 22 okręty, odpowiadające konstrukcyjnie brytyjskim fregatom^[11]. Ich wyporność nie przekraczała 3000 ton, a pierwotne uzbrojenie ograniczało się na ogół do armat uniwersalnych kalibru 76 mm i miotaczy rakietowych bomb głębinowych^[11].

Sygnaturę DE dla okrętów eskortowych stosuje także od lat 50. Japonia^[12].

Same okręty przetrwały dłużej od swojej klasy – amerykańskie niszczyciele eskortowe z czasów II wojny światowej używane były jeszcze w latach 90. w marynarkach niektórych państw Azji i Ameryki Południowej (jak Tajwan)^[13].

W Polskiej Marynarce Wojennej używano niszczycieli eskortowych:

• ORP Garland (po przebudowie)
• ORP Burza (po przebudowie w Wielkiej Brytanii)
• ORP Krakowiak, ORP Kujawiak, ORP Ślązak (typu "Hunt II)

• niszczyciel
• fregata
• korweta
• slup