Nikud
Nikud (hebr. נִקּוּד, trb. nīqqūd, dosł. „kropkowanie” lub hebr. נְקֻדּוֹת, trb. nəqudōt, dosł. „kropki”) – system znaków diakrytycznych używany do reprezentowania samogłosek[1][2][3] lub rozróżniania alternatywnych wymów liter alfabetu hebrajskiego. We wczesnym średniowieczu (VI–VIII w.) opracowano kilka takich systemów diakrytycznych, jednak nikud jest najbardziej rozpowszechnionym oraz jedynym, który do dziś jest stosowany; początkowo był używany przez syryjskich chrześcijańskich gramatyków oraz masoretów. Powodem opracowania takiego systemu było zachowanie tradycji wymowy treści świętych ksiąg (w tym Biblii), która dotychczasowo była przekazywana ustnie[4][5] .
We współczesnej ortografii języka hebrajskiego nikud jest używany głównie w słownikach, poezji, utworach literatury dziecięcej lub w tekstach przeznaczonych dla imigrantów do Izraela[6][7][8]. W celu ujednoznacznienia rozwinął się także system pisowni bez nikudu, znany w języku hebrajskim jako ktiw maleh (כְּתִיב מָלֵא; dosł. „pełna pisownia”). Zasady pisowni zostały formalnie ujednolicone w Zasadach pisowni bez nikudu (כְּלָלֵי הַכְּתִיב חֲסַר הַנִּקּוּד) uchwalonych przez Akademię Języka Hebrajskiego; dokument uchwalono w roku 1996, a zaktualizowano w 2017 roku. Celem używania nikudu jest zapobieganie dwuznaczności i błędnej wymowie określonych słów. Tekst napisany z nikudem nazywa się ktiw menukad (כתיב מנוקד).
Współcześnie system ten nie jest zazwyczaj używany, czego jednym z powodów jest fakt, że nie odzwierciedla on aktualnej wymowy; we współczesnym hebrajskim cere wymawia się tak samo jak segol (nie dotyczy tyberyjskiej odmiany), a patach tak samo jak kamac. Młode pokolenie rodzimych użytkowników języka hebrajskiego uważa dane różnice za pozbawione znaczenia, natomiast puryści odrzucają koncept dostosowania nikudu do współczesnej wymowy, co w konsekwencji sprawia, że nikud coraz częściej wychodzi z użycia.
Według językoznawcy Gilada Zuckermanna brak używania nikudu we współczesnym języku hebrajskim często powoduje błędną wymowę[9] . Przykładowo wyraz מתאבנים jest często wymawiany jako mitabnim (dosł. "skamieniali" w rodzaju męskim i liczbie mnogiej) zamiast metaavnim (dosł. „przekąski”)[9] . Innym przykładem błędnej wymowy jest toponim מעלה אדומים (Ma’ale Adummim), który jest często wymawiany jako Maale Edomim zamiast Maale Adumim; właściwy wariant wymowy pojawia się w Księdze Jozuego (Joz 15, 7[a]; Joz 18, 17[b])[9] . Inny toponim יטבתה (Jotwata) jest błędnie wypowiadany jako Jotweta zamiast Jotwata; w Księdze Powtórzonego Prawa miejscowość ta jest wymieniona jako Jotbat (Pwt 10, 7[c])[9] . Z kolei nazwisko amerykańskiej aktorki Farrah Fawcett, zapisane po hebrajsku jako פארה פוסט, jest często wymawiane jako fost zamiast foset[9] .
Znaki nikudu oznaczające samogłoski
[edytuj | edytuj kod]Znaki oznaczające samogłoskę a | |||||
---|---|---|---|---|---|
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בָ | kamac gadol | פָּרָה | para | krowa | |
בַ | patach | מַחַט | machat | igła | |
כֹּחַ | koach | siła | Jeśli patach występuje pod jedną z liter: ה ח ע, gdy któraś z nich jest ostatnią w wyrazie, to samogłoska a wymawiana jest wyjątkowo przed spółgłoską, nie po niej (koach, a nie: kocha). | ||
אֲ | chataf-patach | חֲלוֹם | chalom | marzenie | Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską). |
Znaki oznaczające samogłoskę e | |||||
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בֵי | cere male | מֵידָע | mejda | informacja | Cere male składa się z 2 kropek pod literą oraz dodatkowej litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski.
W zależności od wyrazu lub akcentu mówiącego, cere male może brzmieć jak ej, e lub jak coś pośredniego. W pisowni pełnej cere male zawsze pozostaje jako jod. |
בֵ | cere | חֵץ | chec | strzała | Cere może być w pisowni pełnej oznaczane jako jod. |
בֶ | segol | חֶדֶר | cheder | pokój | |
אֱ | chataf-segol | אֱמוּנָה | emuna | wiara | Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską). |
Znaki oznaczające samogłoskę i | |||||
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בִי | chirik male | גִיס | gis | szwagier | Składa się z jednej kropki pod literą oraz litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski.
W pisowni pełnej chirik male zawsze pozostaje jako jod. |
בִ | chirik | אִם | im | jeżeli | W pisowni pełnej cere nie zawsze jest pisane jako jod. |
Znaki oznaczające samogłoskę o | |||||
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בוֹ | cholam male | קוֹף | kof | małpa | Cholam male składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki na górze.
W pisowni pełnej cholam male zawsze pozostaje jako waw. |
בֹ | cholam | בֹּקֶר | boker | ranek | W pisowni pełnej w miejscu holam zawsze pojawia się waw (בֹּקֶר = בוקר). |
בָ | kamac katan | תָּכְנִית | tochnit | program | Kamac katan wygląda jak kamac gadol, ale występuje w nieakcentowanych sylabach zamkniętych (zakończonych spółgłoską) oraz przed chataf kamac.
W pisowni pełnej w miejscu kamac katan litera waw pojawia się często, ale nie zawsze. |
צָהֳרַיִם | cohorajim | południe | |||
אֳ | chataf-kamac | אֳנִיָּה | onija | okręt | Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską).
W pisowni pełnej w miejscu chataf-kamac litera waw pojawia się często, ale nie zawsze. |
Znaki oznaczające samogłoskę u | |||||
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בוּ | szuruk | סוּס | sus | koń | Szuruk składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki po jej lewej stronie.
W pisowni pełnej szuruk zawsze pozostaje jako waw. |
בֻ | kubuc | תֻּכִּי | tuki | papuga | W pisowni pełnej w miejscu kubuc pojawia się waw (תֻּכִּי = תוכי). |
Znaki szwa | |||||
Znak | Nazwa | Przykład
(hebrajski) |
Przykład
(transkrypcja) |
Przykład
(polski) |
Uwagi |
בְ | szwa na | לְאַט | le'at | pomału | Występuje tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską). Nie może pojawić się pod literami: א ה ח ע, w zamian pojawia się chataf.
W klasycznej wymowie szwa na jest zawsze wymawiane jako krótkie e, zazwyczaj jednak jest wymawiane jako e (jak w le'at) lub jest redukowane (jak w ptuchim). |
פְּתוּחִים | ptuchim | otwarte | |||
בְ | szwa nach | מַלְכָּה | malka | królowa | Szwa nach jest zawsze nieme, ponieważ oznacza brak samogłoski pod daną spółgłoską, jednocześnie zamyka sylabę. |
Na podstawie: [10][11][12][13][14][15]
Nikud w informatyce
[edytuj | edytuj kod]Microsoft Windows
[edytuj | edytuj kod]Znak | AltGr + znak na hebrajskiej klawiaturze | Uwagi |
---|---|---|
אָ | AltGr + ק dla קָמץ (kamac) | |
אַ | AltGr + פ dla פַתח (patach) | |
בְ | AltGr + ש dla שְׁווא (szwa) | |
בּ וּ הּ | AltGr + ד dla דּגש (dagesz) | |
אִ | AltGr + ח dla חִירִיק (chirik) | |
אֶ | AltGr + ס dla סֶגול (segol) | |
אֵ | AltGr + צ dla צֵירֵי (cere) | |
אֹ | AltGr + ו dla חׂולם (cholam) | Klawisz waw występuje jako samogłoska o, ponieważ klawisz chet jest już używana w chirik. |
אֻ | AltGr + \ dla קֻבּוּץ (kubuc) | Znak \ wizualnie przypomina ֻ |
אֲ | AltGr + [ dla chataf-patach פַתח | klawisz po prawej stronie od znaku פ |
אֳ | AltGr + ר dla chataf-kamac קָמץ | klawisz po prawej stronie od znaku ק |
אֱ | AltGr + ב dla chataf-segol סֶגול | klawisz po prawej stronie od znaku ס |
שׁ | AltGr + W dla szin | klawisz po prawej stronie nad znakiem ש |
שׂ | AltGr + Q dla sin | klawisz po lewej stronie nad znakiem ש |
אֿ | AltGr + ] dla רפֿה (rafe) |
Nikud może być wprowadzony także poprzez wciśnięcie klawisza Caps Lock, następnie trzymając kursor ustawiony za literą, wciska się klawisz Shift oraz jeden z danych klawiszy: ~ (szwa), 1 (chataf-segol), 2 (chataf-patach), 3 (chataf-kamac), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (segol), 7 (patach), 8 (kamac), 9 (sin), 0 (szin), – (cholam), = (dagesz, mapik lub szuruk), \ (kubuc)[17][7].
Mac OS X
[edytuj | edytuj kod]W celu wprowadzenia nikudu w systemie Mac OS X, wciska się klawisz Option wraz z jednym z danych klawiszy: 0 (szwa), 1 (chataf-patach), 2 (chataf-kamac), 3 (chataf-segol), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (patach), 7 (kamac), 8 (kubuc), 9 (segol), A (sin), M (szin), U (szuruk), , (dagsz lub mapik), = (cholam)[18].
Zapisy znaków nikudu w Unicode
[edytuj | edytuj kod]Znak | Nazwa | Unicode |
---|---|---|
בְ | szwa | U+05B0 |
אֱ | chataf-segol | U+05B1 |
אֲ | chataf-patach | U+05B2 |
אֳ | chataf-kamac | U+05B3 |
בִ | chirik | U+05B4 |
בֵ | cere | U+05B5 |
בֶ | segol | U+05B6 |
בַ | patach | U+05B7 |
בָ | kamac gadol | U+05B8 |
בֹ | cholam | U+05B9 |
בֻ | kubuc | U+05BB |
בּ | dagesz | U+05BC |
בֿ | rafe | U+05BF |
שׁ | szin | U+05C1 |
שׂ | sin | U+05C2 |
בָ | kamac katan | U+05C7 |
בוּ | szuruk | U+05D5
U+05BC |
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Następnie granica biegła w górę do Debiru od doliny Akor i zwracała się ku północy do Gilgal, naprzeciw wyżyny Adummim, położonej na południe od strumienia; dalej granica dochodziła do wód En-Szemesz i kończyła się przy źródle En-Rogel.
- ↑ Dalej kierowała się ku północy, dochodziła do En-Szemesz i do Gelilot, które wznosi się naprzeciw Adummim, wreszcie zstępowała do Kamienia Bohana, potomka Rubena.
- ↑ Stamtąd wyruszyli do Gudgoda, a z Gudgoda do Jotbata, kraju obfitującego w potoki.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Unit Two – Learning The Vowels. hebrew4christians.com. (ang.).
- ↑ Paulo Correia, Jorge Madeira Mendes: Letras do alfabeto hebraico e meses do calendário judaico. ec.europa.eu, 2017. s. 28–31. (port.).
- ↑ vowel point. thefreedictionary.com. (ang.).
- ↑ Tow 1974 ↓, s. 37–45.
- ↑ Deiana i Spreafico 2018 ↓.
- ↑ Aharoni 2013 ↓, s. 947.
- ↑ a b Daniel Petri: Typing Hebrew Niqqud (Voweling Points) in Windows 8. petri.com, 2013-07-23. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
- ↑ Introduction. pollylingu.al. (ang.).
- ↑ a b c d e Zuckermann 2020 ↓.
- ↑ Znaki diakrytyczne. iwrit.pl. [dostęp 2023-12-26]. (pol.).
- ↑ Akademia Języka Hebrajskiego: כללי הכתיב חסר הניקוד. hebrew-academy.huji.ac.il. [dostęp 2009-02-27]. (hebr.).
- ↑ Akademia Języka Hebrajskiego: הכתיב המלא. hebrew-academy.org.il. (hebr.).
- ↑ Akademia Języka Hebrajskiego: תעתיק פשוט לצורכי שילוט ומיפוי. hebrew-academy.huji.ac.il, 2006. [dostęp 2014-07-03]. (hebr.).
- ↑ The SBL Handbook of Style for Ancient Near Eastern, Biblical, and Early Christian Studies 1999 ↓, s. 26.
- ↑ Michaił Nosonowski (Михаил Носоновский): ГЛАСНЫЕ В ИВРИТЕ: ФОНОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАЗЛИЧНЫХ ТРАДИЦИЙ ПРОИЗНОШЕНИЯ. israel-globe.org, 2001. [dostęp 2007-10-09]. (ros.).
- ↑ כיצד לנקד בחלונות 10. safa-ivrit.org. (hebr.).
- ↑ כיצד לנקד במקלדת. safa-ivrit.org. (hebr.).
- ↑ Macintosh Hebrew Language Kit. download.info.apple.com. (ang.).
- ↑ Hebrew. unicode.org. (ang.).
- ↑ The Masoretes and the Punctuation of Biblical Hebrew. lc.bfbs.org.uk, 2002-05-02. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Amir Aharoni, Encyclopedia of Hebrew language and linguistics, t. 3, 2013, ISBN 978-90-04-17642-3 .
- Giovanni Deiana, Ambrogio Spreafico, Guida allo studio dell'ebraico biblico, t. 3, 2018, ISBN 978-88-6898-191-4 .
- Emanuel Tow, ביקורת נוסח המקרא, מהדורה שנייה מורחבת ומתוקנת, 1974 .
- The SBL Handbook of Style for Ancient Near Eastern, Biblical, and Early Christian Studies, 1999 .
- Gilad Zuckermann, Revivalistics: From the Genesis of Israeli to Language Reclamation in Australia and Beyond, 2020, ISBN 978-0-19-981279-0 .
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Gesenius' Hebrew Grammar (ang.)