[go: up one dir, main page]

Przejdź do zawartości

Nikud

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Fragment Księgi Rodzaju (Rdz 1, 1) oznaczający: Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. Wersja bez nikudu oraz z nikudem.

Nikud (hebr. ‏נִקּוּד‎, trb. nīqqūd, dosł. „kropkowanie” lub hebr. ‏נְקֻדּוֹת‎, trb. nəqudōt, dosł. „kropki”) – system znaków diakrytycznych używany do reprezentowania samogłosek[1][2][3] lub rozróżniania alternatywnych wymów liter alfabetu hebrajskiego. We wczesnym średniowieczu (VI–VIII w.) opracowano kilka takich systemów diakrytycznych, jednak nikud jest najbardziej rozpowszechnionym oraz jedynym, który do dziś jest stosowany; początkowo był używany przez syryjskich chrześcijańskich gramatyków oraz masoretów. Powodem opracowania takiego systemu było zachowanie tradycji wymowy treści świętych ksiąg (w tym Biblii), która dotychczasowo była przekazywana ustnie[4][5].

Fragment Księgi Rodzaju (Rdz 1, 9) oznaczający: A potem Bóg rzekł: „Niechaj zbiorą się wody”. Na czerwono zaznaczono nikud, natomiast na niebiesko kantylację
Wybrane przykłady użycia nikudu
Fragment Księgi Jeremiasza (Jr 27) pochodzący z hebrajskojęzycznego egzemplarza Biblii z 1886 roku
Fragment manuskryptu z zapisaną treścią Księgi Ezechiela (Ez 34, 22–25) w babilońskim zapisie języka hebrajskiego. Manuskrypt znajdował się do 1913 roku w genizie kairskiej

We współczesnej ortografii języka hebrajskiego nikud jest używany głównie w słownikach, poezji, utworach literatury dziecięcej lub w tekstach przeznaczonych dla imigrantów do Izraela[6][7][8]. W celu ujednoznacznienia rozwinął się także system pisowni bez nikudu, znany w języku hebrajskim jako ktiw maleh (כְּתִיב מָלֵא; dosł. „pełna pisownia”). Zasady pisowni zostały formalnie ujednolicone w Zasadach pisowni bez nikudu (כְּלָלֵי הַכְּתִיב חֲסַר הַנִּקּוּד) uchwalonych przez Akademię Języka Hebrajskiego; dokument uchwalono w roku 1996, a zaktualizowano w 2017 roku. Celem używania nikudu jest zapobieganie dwuznaczności i błędnej wymowie określonych słów. Tekst napisany z nikudem nazywa się ktiw menukad (כתיב מנוקד).

Fragment jednego z wierszy odkrytych w genizie kairskiej

Współcześnie system ten nie jest zazwyczaj używany, czego jednym z powodów jest fakt, że nie odzwierciedla on aktualnej wymowy; we współczesnym hebrajskim cere wymawia się tak samo jak segol (nie dotyczy tyberyjskiej odmiany), a patach tak samo jak kamac. Młode pokolenie rodzimych użytkowników języka hebrajskiego uważa dane różnice za pozbawione znaczenia, natomiast puryści odrzucają koncept dostosowania nikudu do współczesnej wymowy, co w konsekwencji sprawia, że nikud coraz częściej wychodzi z użycia.

Według językoznawcy Gilada Zuckermanna brak używania nikudu we współczesnym języku hebrajskim często powoduje błędną wymowę[9]. Przykładowo wyraz מתאבנים jest często wymawiany jako mitabnim (dosł. "skamieniali" w rodzaju męskim i liczbie mnogiej) zamiast metaavnim (dosł. „przekąski”)[9]. Innym przykładem błędnej wymowy jest toponim מעלה אדומים (Ma’ale Adummim), który jest często wymawiany jako Maale Edomim zamiast Maale Adumim; właściwy wariant wymowy pojawia się w Księdze Jozuego (Joz 15, 7[a]; Joz 18, 17[b])[9]. Inny toponim יטבתה (Jotwata) jest błędnie wypowiadany jako Jotweta zamiast Jotwata; w Księdze Powtórzonego Prawa miejscowość ta jest wymieniona jako Jotbat (Pwt 10, 7[c])[9]. Z kolei nazwisko amerykańskiej aktorki Farrah Fawcett, zapisane po hebrajsku jako פארה פוסט, jest często wymawiane jako fost zamiast foset[9].

Znaki nikudu oznaczające samogłoski

[edytuj | edytuj kod]
Znaki oznaczające samogłoskę a
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בָ kamac gadol פָּרָה para krowa
בַ patach מַחַט machat igła
כֹּחַ koach siła Jeśli patach występuje pod jedną z liter: ה ח ע, gdy któraś z nich jest ostatnią w wyrazie, to samogłoska a wymawiana jest wyjątkowo przed spółgłoską, nie po niej (koach, a nie: kocha).
אֲ chataf-patach חֲלוֹם chalom marzenie Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską).
Znaki oznaczające samogłoskę e
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בֵי cere male מֵידָע mejda informacja Cere male składa się z 2 kropek pod literą oraz dodatkowej litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski.

W zależności od wyrazu lub akcentu mówiącego, cere male może brzmieć jak ej, e lub jak coś pośredniego. W pisowni pełnej cere male zawsze pozostaje jako jod.

בֵ cere חֵץ chec strzała Cere może być w pisowni pełnej oznaczane jako jod.
בֶ segol חֶדֶר cheder pokój
אֱ chataf-segol אֱמוּנָה emuna wiara Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabie otwartej (zakończonej samogłoską).
Znaki oznaczające samogłoskę i
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בִי chirik male גִיס gis szwagier Składa się z jednej kropki pod literą oraz litery jod, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski.

W pisowni pełnej chirik male zawsze pozostaje jako jod.

בִ chirik אִם im jeżeli W pisowni pełnej cere nie zawsze jest pisane jako jod.
Znaki oznaczające samogłoskę o
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בוֹ cholam male קוֹף kof małpa Cholam male składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki na górze.

W pisowni pełnej cholam male zawsze pozostaje jako waw.

בֹ cholam בֹּקֶר boker ranek W pisowni pełnej w miejscu holam zawsze pojawia się waw (בֹּקֶר = בוקר).
בָ kamac katan תָּכְנִית tochnit program Kamac katan wygląda jak kamac gadol, ale występuje w nieakcentowanych sylabach zamkniętych (zakończonych spółgłoską) oraz przed chataf kamac.

W pisowni pełnej w miejscu kamac katan litera waw pojawia się często, ale nie zawsze.

צָהֳרַיִם cohorajim południe
אֳ chataf-kamac אֳנִיָּה onija okręt Może pojawić się wyłącznie pod literami: א ה ח ע i tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską).

W pisowni pełnej w miejscu chataf-kamac litera waw pojawia się często, ale nie zawsze.

Znaki oznaczające samogłoskę u
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בוּ szuruk סוּס sus koń Szuruk składa się z litery waw, która w tym przypadku pełni funkcję samogłoski i kropki po jej lewej stronie.

W pisowni pełnej szuruk zawsze pozostaje jako waw.

בֻ kubuc תֻּכִּי tuki papuga W pisowni pełnej w miejscu kubuc pojawia się waw (תֻּכִּי = תוכי).
Znaki szwa
Znak Nazwa Przykład

(hebrajski)

Przykład

(transkrypcja)

Przykład

(polski)

Uwagi
בְ szwa na לְאַט le'at pomału Występuje tylko w sylabach otwartych (zakończonych samogłoską). Nie może pojawić się pod literami: א ה ח ע, w zamian pojawia się chataf.

W klasycznej wymowie szwa na jest zawsze wymawiane jako krótkie e, zazwyczaj jednak jest wymawiane jako e (jak w le'at) lub jest redukowane (jak w ptuchim).

פְּתוּחִים ptuchim otwarte
בְ szwa nach מַלְכָּה malka królowa Szwa nach jest zawsze nieme, ponieważ oznacza brak samogłoski pod daną spółgłoską, jednocześnie zamyka sylabę.

Na podstawie: [10][11][12][13][14][15]

Nikud w informatyce

[edytuj | edytuj kod]

Microsoft Windows

[edytuj | edytuj kod]
Sposoby zapisywania nikudu w systemach operacyjnych Windows 8 i nowszych[16]
Znak AltGr + znak na hebrajskiej klawiaturze Uwagi
אָ AltGr + ק dla קָמץ (kamac)
אַ AltGr + פ dla פַתח (patach)
בְ AltGr + ש dla שְׁווא (szwa)
בּ וּ הּ AltGr + ד dla דּגש (dagesz)
אִ AltGr + ח dla חִירִיק (chirik)
אֶ AltGr + ס dla סֶגול (segol)
אֵ AltGr + צ dla צֵירֵי (cere)
אֹ AltGr + ו dla חׂולם (cholam) Klawisz waw występuje jako samogłoska o, ponieważ klawisz chet jest już używana w chirik.
אֻ AltGr + \ dla קֻבּוּץ (kubuc) Znak \ wizualnie przypomina ֻ
אֲ AltGr + [ dla chataf-patach פַתח klawisz po prawej stronie od znaku פ
אֳ AltGr + ר dla chataf-kamac קָמץ klawisz po prawej stronie od znaku ק
אֱ AltGr + ב dla chataf-segol סֶגול klawisz po prawej stronie od znaku ס
שׁ AltGr + W dla szin klawisz po prawej stronie nad znakiem ש
שׂ AltGr + Q dla sin klawisz po lewej stronie nad znakiem ש
אֿ AltGr + ] dla רפֿה (rafe)

Nikud może być wprowadzony także poprzez wciśnięcie klawisza Caps Lock, następnie trzymając kursor ustawiony za literą, wciska się klawisz Shift oraz jeden z danych klawiszy: ~ (szwa), 1 (chataf-segol), 2 (chataf-patach), 3 (chataf-kamac), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (segol), 7 (patach), 8 (kamac), 9 (sin), 0 (szin), – (cholam), = (dagesz, mapik lub szuruk), \ (kubuc)[17][7].

Mac OS X

[edytuj | edytuj kod]

W celu wprowadzenia nikudu w systemie Mac OS X, wciska się klawisz Option wraz z jednym z danych klawiszy: 0 (szwa), 1 (chataf-patach), 2 (chataf-kamac), 3 (chataf-segol), 4 (chirik), 5 (cere), 6 (patach), 7 (kamac), 8 (kubuc), 9 (segol), A (sin), M (szin), U (szuruk), , (dagsz lub mapik), = (cholam)[18].

Zapisy znaków nikudu w Unicode

[edytuj | edytuj kod]
Na podstawie: [19][20]
Znak Nazwa Unicode
בְ szwa U+05B0
אֱ chataf-segol U+05B1
אֲ chataf-patach U+05B2
אֳ chataf-kamac U+05B3
בִ chirik U+05B4
בֵ cere U+05B5
בֶ segol U+05B6
בַ patach U+05B7
בָ kamac gadol U+05B8
בֹ cholam U+05B9
בֻ kubuc U+05BB
בּ dagesz U+05BC
בֿ rafe U+05BF
שׁ szin U+05C1
שׂ sin U+05C2
בָ kamac katan U+05C7
בוּ szuruk U+05D5

U+05BC

  1. Następnie granica biegła w górę do Debiru od doliny Akor i zwracała się ku północy do Gilgal, naprzeciw wyżyny Adummim, położonej na południe od strumienia; dalej granica dochodziła do wód En-Szemesz i kończyła się przy źródle En-Rogel.
  2. Dalej kierowała się ku północy, dochodziła do En-Szemesz i do Gelilot, które wznosi się naprzeciw Adummim, wreszcie zstępowała do Kamienia Bohana, potomka Rubena.
  3. Stamtąd wyruszyli do Gudgoda, a z Gudgoda do Jotbata, kraju obfitującego w potoki.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Unit Two – Learning The Vowels. hebrew4christians.com. (ang.).
  2. Paulo Correia, Jorge Madeira Mendes: Letras do alfabeto hebraico e meses do calendário judaico. ec.europa.eu, 2017. s. 28–31. (port.).
  3. vowel point. thefreedictionary.com. (ang.).
  4. Tow 1974 ↓, s. 37–45.
  5. Deiana i Spreafico 2018 ↓.
  6. Aharoni 2013 ↓, s. 947.
  7. a b Daniel Petri: Typing Hebrew Niqqud (Voweling Points) in Windows 8. petri.com, 2013-07-23. [dostęp 2020-08-06]. (ang.).
  8. Introduction. pollylingu.al. (ang.).
  9. a b c d e Zuckermann 2020 ↓.
  10. Znaki diakrytyczne. iwrit.pl. [dostęp 2023-12-26]. (pol.).
  11. Akademia Języka Hebrajskiego: כללי הכתיב חסר הניקוד. hebrew-academy.huji.ac.il. [dostęp 2009-02-27]. (hebr.).
  12. Akademia Języka Hebrajskiego: הכתיב המלא. hebrew-academy.org.il. (hebr.).
  13. Akademia Języka Hebrajskiego: תעתיק פשוט לצורכי שילוט ומיפוי. hebrew-academy.huji.ac.il, 2006. [dostęp 2014-07-03]. (hebr.).
  14. The SBL Handbook of Style for Ancient Near Eastern, Biblical, and Early Christian Studies 1999 ↓, s. 26.
  15. Michaił Nosonowski (Михаил Носоновский): ГЛАСНЫЕ В ИВРИТЕ: ФОНОЛОГИЧЕСКИЙ АНАЛИЗ РАЗЛИЧНЫХ ТРАДИЦИЙ ПРОИЗНОШЕНИЯ. israel-globe.org, 2001. [dostęp 2007-10-09]. (ros.).
  16. כיצד לנקד בחלונות 10. safa-ivrit.org. (hebr.).
  17. כיצד לנקד במקלדת. safa-ivrit.org. (hebr.).
  18. Macintosh Hebrew Language Kit. download.info.apple.com. (ang.).
  19. Hebrew. unicode.org. (ang.).
  20. The Masoretes and the Punctuation of Biblical Hebrew. lc.bfbs.org.uk, 2002-05-02. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]