Nowogrodziec

Nowogrodziec

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ceramiczny wazon na rynku w Nowogrodźcu
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	bolesławiecki
Gmina	Nowogrodziec
Prawa miejskie	1233
Burmistrz	Joanna Świder
Powierzchnia	16,1 km²
Wysokość	190-220[1] m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	4122[2] 256,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 75
Kod pocztowy	59-730
Tablice rejestracyjne	DBL
Położenie na mapie gminy Nowogrodziec Nowogrodziec
Położenie na mapie Polski Nowogrodziec
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Nowogrodziec
Położenie na mapie powiatu bolesławieckiego Nowogrodziec
51°12′04″N 15°23′08″E/51,201111 15,385556
TERC (TERYT)	0201044
SIMC	0936262
Urząd miejski Rynek 1 59-730 Nowogrodziec
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Nowogrodziec (tuż po wojnie Nowimburk^[3], niem. Naumburg am Queis^[4]) – miasto leżące na Śląsku (Dolnym Śląsku), w województwie dolnośląskim, w powiecie bolesławieckim, siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Nowogrodziec. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. jeleniogórskiego.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. miasto liczyło 4122 mieszkańców^[2] (621. miejsce w kraju).

Nowogrodziec położony jest w południowo-zachodniej części województwa dolnośląskiego w powiecie bolesławieckim nad Kwisą i Iwnicą^[1]. Miasto liczące nieco ponad 4 tys. mieszkańców rozłożone jest w dolinie rzeki, na obszarze Borów Dolnośląskich oraz na skraju Niziny Śląskiej^[1]. Miasto leży przy drodze wojewódzkiej nr 357 relacji Osiecznica–Radomierzyce oraz w odległości 4,5 km od drogi krajowej nr 94 (Wrocław–Zgorzelec)^[5]. Oprócz tego z Nowogrodźca wybiegają drogi lokalne do Gierałtowa, Lwówka Śląskiego, Brzeźnika i Zebrzydowej^[1].

Przez miasto przebiega linia kolejowa Jelenia Góra–Żagań. W mieście znajduje się czynna stacja kolejowa.

Pierwszymi osadnikami byli Bobrzanie, którzy wykorzystali dogodne położenie grodu na wysokim wzniesieniu^[1]. Wzgórze, które opływają dwie rzeki Kwisa i Iwnica stanowiło dobry punkt kontrolny dla brodu, którym przeprawiali się kupcy zmierzający wzdłuż Kwisy w kierunku północnym. Stanowiło ono też świetny bastion obronny. Potwierdzeniem tego są znalezione stare monety i przedmioty rzymskie w mieście. Przez teren miasta i gminy przebiegał szlak "Via Regia" czyli "Królewska Droga". Był to szlak handlowy prowadzący z zachodu na wschód.

Nowogrodziec był związany w późniejszym okresie z dynastią Piastów Śląskich^[1].

Prawa miejskie miastu nadał książę Henryk Brodaty^[1]. Nowogrodziec był na przestrzeni wieków własnością książąt legnickich, głogowskich, świdnicko-jaworskich^[1]. Wraz z powstaniem na początku XIII wieku klasztoru nowogrodzieckiego, nastąpił dynamiczny rozwój kościoła jak i miasta^[1]. Mniszki z klasztoru dzięki swym staraniom doprowadziły do miasta wodę budując w 1500 wodociąg miejski^[1]. Najubożsi mieszkańcy Nowogrodźca mogli korzystać ze źródlanej wody za darmo. Współpraca klasztoru z miastem nie zawsze układała się dobrze, gdyż dochodziło do różnych kłótni, głównie o prawo połowu ryb w Kwisie, prawo do sądownictwa czy przywilej warzenia piwa.

Znaczenie miasta rosło w związku z obecnością na jego terenach złóż gliny. Znaczny rozwój miasta zapewniło także XV-wieczne prawo cechowe, które ustalało liczbę warsztatów jednego cechu w mieście. To tutaj przybyły z sąsiedniego Bolesławca Jonasz Anders założył swój warsztat. Nastąpiło to w 1547. Po tym okresie aż do XX wieku mieszkańcy utrzymywali się z produkcji wyrobów ceramicznych.

Nowogrodziec znajdował się najpierw pod panowaniem Polski, potem do śmierci księżnej Agnieszki w przyjaznym Polsce księstwie świdnicko-jaworskim.

Po wygaśnięciu piastowskiej linii książęcej, miasto weszło pod panowanie korony Czeskiej. Właścicielami Nowogrodźca były rody von Landeskrone, von Rechenberg, von Haugwitz i von Warnsdorf. Od XVIII wieku miasto znajdowało się we władaniu Prus^[1].

W 1527 miasto nawiedziła epidemia dżuma, która zabiła większość mieszczan. Jedynymi ocalałymi z epidemii były trzy pary małżeńskie oraz mieszkańcy klasztoru. Nowi mieszkańcy miasta postanowili wybudować świątynię i nazwać ją Kościołem Ofiarowania. Kościół ten został ukończony dopiero w 1657, a do naszych czasów zachował się jedynie fragment fundamentów na cmentarzu komunalnym.

Nowogrodziec przez lata był też dewastowany przez działania wojenne. Miasto niszczone było przez Husytów w XV wieku, Szwedów w XVII wieku, także podczas wojen śląskich^[1]. Mimo to miasto szybko podnosiło się ze zniszczeń i odbudowywało^[1].

W 1817 powstał pierwszy telegraf, a wkrótce potem przez Zebrzydową poprowadzono Dolnośląsko-Brandenburską Kolej Żelazną. Miasto w XX wieku dynamicznie się rozwijało, co przejawiało się dużymi inwestycjami oraz znacznym poprawieniem standardu życiowego mieszkańców Nowogrodźca. Już w 1900 miasto otrzymało prąd elektryczny, a jako pierwsze zostały oświetlone główne arterie komunikacyjne miasta. Również w tym samym roku w mieście założono pierwsze linie telefoniczne. Równocześnie rozbudowywano się połączeń kolejowych. W 1903 ukończono linię z Lwówka Śląskiego przez Nowogrodziec do Żagania, a rok później, (1904), po dwóch latach budowy otwarto dworzec kolejowy^[1].

Nowogrodziec przeszedł bez większych zniszczeń I wojnę światową, lecz olbrzymie zniszczenia przyniosła II wojna światowa. Większość zabytkowych domów i kamieniczek w centrum uległa zniszczeniu w wyniku zaciętych walk w lutym 1945.

31 grudnia 1959 roku do Nowogrodźca włączono Ołdrzychów^[6].

Po wojnie Nowogrodziec rozwijał się wolniej. Powstało kilka inwestycji, nowe zakłady przemysłowe, instytucje kultury i oświaty. Miasto najpierw należało do województwa wrocławskiego (najpierw z siedzibą w Legnicy a potem we Wrocławiu. Do 1975 leżał w powiecie bolesławieckim. Reforma administracyjna z 1975 umieściła Nowogrodziec w nowo powstałym województwie jeleniogórskim. Ponowna reforma administracyjna z 1998 ponownie umieściła miasto w powiecie bolesławieckim województwa dolnośląskiego.

W 2003 miasto Nowogrodziec obchodziło uroczyście 770-lecie nadania praw miejskich. Obecnie (styczeń 2023 r.) miasto liczy nieco ponad 4,1 tys. mieszkańców^[2] i jest lokalnym ośrodkiem usługowym, przemysłowym, i administracyjnym.

Piramida wieku mieszkańców Nowogrodźca w 2014 roku^[7].

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• miasto (ośrodek historyczny)
• zespół klasztorny magdalenek, XVIII-XIX w.:
  • późnobarokowy kościół parafialny pw. św. Pawła i Piotra
  • ruina klasztoru Magdalenek z XIII w. (w 2015 zawaleniu uległa część otaczającego klasztor muru fortecznego z XVII wieku)^[9].
• mury obronne, pozostałości z ok. 1500 r.
• ratusz z 1795 roku, przebudowany w 1880 r.
• plebania, obecnie dom mieszkalny, ul. Kościelna (dec. Klasztorna) 1, z 1790 r.
• szkoła, obecnie plebania, ul. Kościelna 1, z 1766 r.
• kamieniczki przy okolicznych uliczkach rynku:
  • dom, ul. Kościelna 3, z XVIII w.
  • dom, Kościelna 15, z drugiej poł. XIX w.
  • dom mieszkalno-gospodarczy na Ołdrzychowie, ul. Ołdrzychowska 26, z pierwszej poł. XIX w.,
  • dom, ul. Szpitalna 10, z 1850 r.

inne zabytki:

• barokowa kamienna figura św. Jana Nepomucena
• wieża widokowa wybudowana w latach 1879-1890,
• kościół ewangelicki
• kościół św. Mikołaja
• plebania z 1726 roku
• kamienny drogowskaz z początku XIX wieku
• słup milowy Poczty Saskiej z 1725 r. z monogramem króla Polski Augusta II Mocnego (AR – łac. , pol. Król August)
• cmentarz żołnierzy Armii Radzieckiej poległych w walkach z Niemcami w 1945 r. (222 groby)

Przez Nowogrodziec przebiega droga wojewódzka nr 357 oraz drogi powiatowe w kierunku Bolesławca i Lwówka Ślaskiego^[1].

W miasteczku zlokalizowana jest stacja kolejowa na linia kolejowej nr 283^[1].

• PKS w Bolesławcu Sp. z o.o.^[10]
• PKS w Lubaniu Sp. z o.o. (obecnie pod nazwą PKS Voyager)^[11]

• Auto-Linie^[12]
• Busiki S.C.^[13]

Nowogrodziec jest lokalnym ośrodkiem usługowo-handlowym, i przemysłowym. W mieście nie ma wielu zakładów przemysłowych. Mimo to istnieje kilka większych podmiotów gospodarczych:

• Kopalnie Surowców Mineralnych "Surmin-Kaolin" S.A. – producent kaolinu dla przemysłu ceramicznego i szklarskiego
• Klinkiernia "Ołdrzychów" Sp. z o.o. – producent cegły klinkierowej
• Noelken sp. z o.o. – producent półproduktów do produkcji kosmetyków
• Przedsiębiorstwo Konserwacji Urządzeń Wodnych i Melioracyjnych "Meliobud" sp. z o.o. – wykonuje usługi wodne i melioracyjne

W pobliskiej wsi Wykroty utworzono podstrefę Nowogrodziec Kamiennogórskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Małej Przedsiębiorczości S.A. w której działa kilka podmiotów:

• Ziołopex – producent przypraw i dodatków piekarsko-ciastkarskich, konfekcjonowanie bakalii
• Cerrys sp. z o.o. – producent farb i lakierów
• CM3 – producent metalowych kontenerów
• BDN Polska
• Weber Hydraulika – producent elementów metalowych i hydraulicznych
• HMS Polska – producent maszyn do obróbki galwanicznej płyt drukowanych
• Lovink Polska – usługi w zakresie emaliowania produktów używanych w gospodarstwie domowym

Oprócz tego w mieście istnieje szereg sklepów, punktów usługowych, kilka hurtowni, działają serwisy samochodowe. Istnieje poczta, ośrodek zdrowia, posterunek policji, stacja benzynowa.

Nowogrodziec jest terenem atrakcyjnym pod względem przyrodniczym. Na terenie gminy Nowogrodziec znajduje się 17 pomników przyrody^{[potrzebny przypis]}, które umiejscowione są na terenach czterech zabytkowych parków w Wykrotach, Zebrzydowej, Gościszowie i Gierałtowie. Najbardziej znanym pomnikiem przyrody^{[potrzebny przypis]} jest "bluszcz kolejarzy" który oplata jedną ze ścian stacji PKP w Zebrzydowej.

W Nowogrodźcu istnieje możliwość zdobycia wykształcenia na poziomie przedszkolnym, podstawowym oraz gimnazjalnym. W mieście istnieje Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego, Gimnazjum Miejskie w Nowogrodźcu oraz Przedszkole Samorządowe. Ogółem do tych szkół uczęszcza ponad 1100 uczniów^{[potrzebny przypis]}. Nowogrodzieckie szkoły podstawowe i gimnazja realizują tzw. programy wychowawcze które maja na celu rozwijanie osobowości ucznia, jego poczucia silnej tożsamości. Oprócz tego w wielu szkołach prowadzone są liczne zajęcia pozalekcyjne, głównie sportowe ale także zajęcia z języka polskiego, matematyki czy plastyki. Ciekawe są zajęcia z informatyki czy prowadzone chóry dziecięce i młodzieżowe^{[potrzebny przypis]}.

Główną instytucją kulturalną i animatorem życia kulturalnego w Nowogrodźcu jest Gminne Centrum Kultury i Sportu. Prowadzi ono zajęcia w kilku sekcjach i stowarzyszeniach. Są to^{[potrzebny przypis]}: sekcja języków obcych, sekcja karate, aerobik, tenis stołowy, klub młodzieżowy, chór, sekcja taneczna, koło harcerskie, sekcja gier zespołowych. GCKiS prowadzi i utrzymuje także Bibliotekę Publiczna Miasta i Gminy w Nowogrodźcu. Instytucja ta jest także organizatorem wielu imprez sportowo-kulturalnych wśród których najważniejsze^{[potrzebny przypis]} to NOWOgrodziec NA FOLKOWO, Gminny Konkurs na Pisankę-Kraszankę, Kwietniowe spotkania na planszy, Dni Gminy Nowogrodziec, Dożynki Gminne, Bal Mikołajkowy, Bieg Uliczny Nowogrodzka Dziesiątka oraz Pečenica czyli Święto Pieczonego Prosiaka.

W Nowogrodźcu istnieje stadion miejski którym zarządza Gminne Centrum Kultury i Sportu. Centrum to organizuje także wiele imprez sportowych w mieście i gminie m.in^{[potrzebny przypis]}. deblowy turniej tenisa stołowego, halowy turniej piłki nożnej o puchar Burmistrza Nowogrodźca, turniej szachowy, miniturniej koszykówki Kosz, turniej rzutek sportowych, halowa liga unihokeja. W Nowogrodźcu istnieje Miejski Klub Sportowy Chrobry Nowogrodziec, który został założony w 1948 roku.

Miasta partnerskie^[14]:

• Großdubrau
• Srbac
• Przemyślany
• Lomnice nad Popelkou
• Gorzyce

• powiat bolesławiecki
• województwo jeleniogórskie

• Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 2: Pogórze Izerskie (M-Ż). Wrocław: Wydawnictwo I-BiS, 2003, ISBN 83-85773-61-4.
• "Wędrówki po Dolinie rzeki Kwisy", 2004, Praca Zbiorowa, wydawca Związek Gmin Kwisa Lubań ISBN 83-918198-6-8

• strona miasta
• oficjalna strona klubu Chrobry Nowogrodziec
• Naumburg nad Kwissą, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 934 .
• Nowogrodziec - Naumburg am Queis polska-org.pl