Muzea w Polsce

*Dama z gronostajem*, Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki

Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Pierwsze muzeum w Polsce zostało założone z inicjatywy Izabeli Czartoryskiej w 1801 w Świątyni Sybilli w Puławach i gromadziło pamiątki narodowe. Po upadku powstania listopadowego puławskie zbiory Czartoryskich zostały ewakuowane do Paryża, gdzie znalazły schronienie w hôtelu Lambert i powróciły do kraju w 1876 do Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie. W 1805 prywatne zbiory sztuki i starożytności gromadzone w pałacu w Wilanowie udostępnił społeczeństwu Stanisław Kostka Potocki, dając w ten sposób początek najstarszemu istniejącemu polskiemu muzeum. W 1823 we Lwowie założono Muzeum Książąt Lubomirskich, w 1855 Eustachy Tyszkiewicz utworzył Muzeum Starożytności w Wilnie, a Włodzimierz Dzieduszycki w latach 1855–1880 Muzeum Przyrodnicze we Lwowie.

Tradycje gromadzenia zbiorów są dużo starsze i sięgają końca XVI wieku, kiedy tworzono tzw. gabinety osobliwości. Jeden z nich, tzw. Musaeum, otwarto w 1594 w Toruniu przy bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Toruniu^[1].

W Polsce w 2016 działało 519 muzeów o statucie lub regulaminie uzgodnionym z Ministrem Kultury i Dziedzictwa Narodowego^[2]. Wykaz tych muzeów prowadzony jest przez Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.

Najważniejsze polskie muzea wpisane są do Państwowego Rejestru Muzeów. Są to muzea rejestrowane. O rejestrację mogą ubiegać się jedynie muzea gromadzące zbiory o wyjątkowym znaczeniu dla kultury narodowej, zatrudniające wykwalifikowanych pracowników naukowych, posiadające odpowiednią infrastrukturę oraz stałe źródło finansowania.

Osobny artykuł: Państwowy Rejestr Muzeów.

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego prowadzi działalność muzeów ministerialnych, np. Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Muzea ministerialne finansowane są w całości z budżetu państwa. Razem z organami samorządu terytorialnego lub organizacjami pozarządowymi ministerstwo współprowadzi i współfinansuje działalność innych muzeów, np. Muzeum Narodowe w Lublinie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

Ministerstwo sprawuje także bezpośredni nadzór nad muzeami okręgowymi, które z kolei sprawują nadzór nad merytoryczną działalnością pozostałych muzeów samorządowych i społecznych działających na terenie okręgu: w województwie, np. Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu lub w regionie, np. Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu. Muzea okręgowe prowadzone są i finansowane przez samorząd województwa.

Obok muzeów finansowanych z budżetu państwa lub województwa istnieją także:

muzea powiatowe, np. Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu
muzea gminne, np. Muzeum Miasta Ostrowa Wielkopolskiego
muzea społeczne, np. Społeczne Muzeum Ziemi Tłuszczańskiej w Tłuszczu
muzea prywatne, np. Prywatne Muzeum Motoryzacji i Techniki w Otrębusach
muzea kościelne, np. Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu.

Korzystają one niekiedy z subwencji ministerialnych lub wojewódzkich, ale główny ciężar utrzymania placówek spoczywa na jednostkach prowadzących.

Muzea narodowe

Muzeum	Data założenia	Oddziały
Muzeum Narodowe w Gdańsku	1948	Oddział Sztuki Dawnej Oddział Sztuki Współczesnej – Pałac Opatów Oddział Etnografii – Spichlerz Opacki Oddział Zielona Brama Gdańska Galeria Fotografii Muzeum Hymnu Narodowego w Będominie Muzeum Tradycji Szlacheckiej w Waplewie Wielkim
Muzeum Narodowe w Kielcach	1908	Dawny Pałac Biskupów Krakowskich Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego Pałacyk Henryka Sienkiewicza w Oblęgorku Muzeum Dialogu Kultur Muzeum Archeologiczne w Wiślicy
Muzeum Narodowe w Krakowie	1879	Gmach Główny, Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach, Dom Jana Matejki, Dom Józefa Mehoffera, Pałac biskupa Erazma Ciołka Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, Muzeum Stanisława Wyspiańskiego w Kamienicy Szołayskich, Muzeum Książąt Czartoryskich, Biblioteka Książąt Czartoryskich, Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem, Ośrodek Kultury Europejskiej „Europeum”
Muzeum Narodowe w Lublinie	1906	Muzeum Historii Miasta Lublina Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza Dworek Wincentego Pola Muzeum Regionalne w Kraśniku Muzeum 24 Pułku Ułanów w Kraśniku Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie Muzeum Bolesława Prusa w Nałęczowie
Muzeum Narodowe w Poznaniu	1919	Galeria Malarstwa i Rzeźby Muzeum Historii Miasta Poznania Muzeum Sztuk Użytkowych Wielkopolskie Muzeum Wojskowe Muzeum Instrumentów Muzycznych Muzeum Etnograficzne Pałac w Rogalinie Zamek w Gołuchowie Muzeum Adama Mickiewicza w Śmiełowie
Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej w Przemyślu	1909	Muzeum Dzwonów i Fajek w Przemyślu Muzeum Historii Miasta Przemyśla
Muzeum Narodowe w Szczecinie	1945	Gmach Główny Muzeum Narodowego w Szczecinie Muzeum Sztuki Współczesnej Muzeum Historii Szczecina Galeria Sztuki Dawnej Muzeum Narodowego w Szczecinie Stała Wystawa Pomorskich Kolei Wąskotorowych w Gryficach Centrum Dialogu „Przełomy”
Muzeum Narodowe Rolnictwa i Przemysłu Rolno-Spożywczego w Szreniawie	1964	Muzeum Przyrodniczo-Łowieckie w Uzarzewie Muzeum Młynarstwa i Wodnych Urządzeń Przemysłu Wiejskiego w Jaraczu Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu Skansen i Muzeum Pszczelarstwa w Swarzędzu Muzeum Gospodarki Mięsnej w Sielinku
Muzeum Narodowe w Warszawie	1862 (1916)	Muzeum w Nieborowie i Arkadii Muzeum Plakatu w Wilanowie Muzeum Rzeźby im. X. Dunikowskiego Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim Muzeum Policji
Muzeum Narodowe we Wrocławiu	1947	Panorama Racławicka Muzeum Etnograficzne Pawilon Czterech Kopuł
Narodowe Muzeum Morskie w Gdańsku	1962	Spichlerze na Ołowiance statek-muzeum SS Sołdek Żuraw statek-muzeum „Dar Pomorza” Muzeum Rybołówstwa w Helu Muzeum Wisły w Tczewie Muzeum Zalewu Wiślanego w Kątach Rybackich

Muzea regionalne

Osobny artykuł: Lista muzeów regionalnych w Polsce.

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne „gromadzi zbiory o znaczeniu historycznym dla regionu z zakresu sztuki, archeologii, etnografii, techniki, przyrody i innych dyscyplin, z uwzględnieniem zbiorów regionalnych pamiątek historycznych”^[3].
W Polsce muzea regionalne pozostają pod mecenatem państwowym (muzea okręgowe), bądź jednostek samorządu terytorialnego (województwa, powiatu, gminy/miasta). Niektóre z nich są prowadzone przez stowarzyszenia. Istnieją także placówki prowadzone przez osoby prywatne oraz parafie.

Muzea archeologiczne

Muzea biograficzne

Dom Rodzinny Ojca Świętego Jana Pawła II w Wadowicach

Dom Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli

Muzeum Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie

Muzeum – Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera w Puszczykowie – Santa Maria – replika statku Krzysztofa Kolumba w skali 1:1

Muzea etnograficzne i skanseny

Muzea etnograficzne

Etnograficzne typu skansenowego

Kujawsko-Dobrzyński Park Etnograficzny w Kłóbce

Skansen w Dobczycach na Szlaku Architektury Drewnianej województwa małopolskiego

Skanseny techniki

Samochód REO z 1908 – ekspozycja Muzeum Motoryzacji w Poznaniu

Lokomotywa Tx26 ze składem – ekspozycja Muzeum Kolei Wąskotorowej w Wenecji

Róg Bractwa Kopaczy w Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka

inne muzea i skanseny

Dwór modrzewiowy z XVII w. Skansen Pastewnik w Przeworsku

Biłgoraj – Skansen „Zagroda Sitarska”
Jastarnia – Chata Rybacka
Krasnobród – Krasnobrodzkie Muzeum Parafialne
Odporyszów – Muzeum Jana Wnęka
Ostrów Wielkopolski – Skansen Pszczelarski
Otrębusy – Muzeum Polskiej Sztuki Ludowej
Pobiedziska – Skansen Miniatur
Pszczela Wola – Skansen Pszczelarski
Przeworsk – Skansen Pastewnik
Pszczew – Muzeum „Dom Szewca” w Pszczewie
Pszczew – Skansen Pszczelarski
Swarzędz – Skansen Pszczelarski
Zawichost – Muzeum Wsi w Maruszowie

Muzea historyczne

Fragment ekspozycji w Muzeum Historii Żydów Polskich

Izby pamięci

Izba Pamięci Wincentego Pola w Gdańsku Sobieszewie

Miejsca i muzea martyrologiczne

Brama obozowa w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Muzea przyrodnicze, geologiczne i geograficzne

*Tarbosaurus bataar* w Muzeum Ewolucji PAN w Warszawie

Muzeum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie

Muzea sakralne i religijne

Kielich Świętego Wojciecha w Muzeum Archidiecezjalnym w Gnieźnie

Lucas Cranach Starszy: *Madonna pod jodłami* Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu

Biblia Gutenberga – kopia pelplińska z klasztoru Franciszkanów w Lubawie (jedyna w Polsce), tomy I (otwarty) i II (zamknięty); Muzeum Diecezjalne w Pelplinie

El Greco (?): *Ekstaza świętego Franciszka*; Muzeum Diecezjalne w Siedlcach

Muzea sztuki

Cykl CZARNY ŁABĘDŹ (2013) ołówek, papier – Agata Ruman – Muzeum Miniaturowej Sztuki Profesjonalnej Henryk Jan Dominiak w Tychach

Centra Sztuki Współczesnej (CSW):

Muzea techniki i specjalistyczne

Osobny artykuł: Lista muzeów techniki, przemysłu i specjalistycznych w Polsce.

Zgodnie z definicją, stosowaną przez Główny Urząd Statystyczny, muzeum regionalne gromadzi zbiory z dziedziny techniki poszczególnych działów i gałęzi produkcji, np. transportu, rolnictwa, włókiennictwa”^[6]. Na terenie Polski organami prowadzącymi dla tego typu muzeów są: Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, uczelnie i instytuty naukowe, a także osoby prawne i fizyczne.