Leon Hollenderski

Leon Hollenderski lub Léon Löb Ben Dawid Hollaenderski (ur. w 1808 w Wisztyńcu, zm. 20 grudnia 1878 w Paryżu)^[1] – działacz polityczny i polsko-żydowski pisarz tworzący w języku polskim i francuskim^[2]. Przed emigracją zajmował się także drukarstwem oraz sprzedażą książek^[3].

Edukację odbył w Królewcu, a po powrocie do Wisztyńca został mianowany tłumaczem w sądzie w Suwałkach^[1]. W 1835 założył pierwszy w Augustowskiem zakład litograficzny^[2]. Oprócz tego otworzył księgarnię oraz czytelnię^[4]. Wśród zgromadzonych w niej książek znajdowały się również zakazane przez ówczesną władzę polskie dzieła, które wydano w zaborze pruskim i austriackim, a także na emigracji^[4]. Poparcie Hollenderskiego dla niepodległościowych dążeń Polaków przykuło uwagę rosyjskiego rządu^[2]. W 1843 roku – po tym, jak został zadenuncjowany, a jego majątek skonfiskowano – udał się do Paryża^[1]. Tam, dzięki rekomendacji François Arago, otrzymał stanowisko w jednym z biur linii kolejowych^[1]. Czas wolny przeznaczał na twórczość literacką, dzięki której zasłynął jako filozof, moralista, historyk i bibliograf^[1].

Po przybyciu do Francji Hollenderski przyłączył się do środowisk związanych z Wielką Emigracją^[2]. Wśród poznanych przez niego osób znaleźli się m.in. Antoni Ostrowski, Jan Czyński i Joachim Lelewel^[4]. Twórczość tego ostatniego stanowiła inspirację dla Hollenderskiego^[3]. Do jego najczęściej przywoływanych dzieł należała książka Les Israèlites de Pologne z 1846 roku. Hollenderski opisał w niej historię Żydów w Polsce od czasów pierwszych Piastów, aż po współczesność^[5]. Ponadto zarzucił katolickiemu duchowieństwu m.in. wpływanie na proces alienacji żydowskiej części społeczeństwa^[5]. Odniósł się również do położenia Żydów w okresie powstania listopadowego^[5]. W Les Israèlites de Pologne Hollenderski poruszył także kwestie związane z religijnym aspektem życia swoich rodaków^[2]. Jego krytyczne uwagi na temat talmudystów oraz mesjanizmu żydowskiego, które pojawiały się również w innych dziełach, wzbudziły antypatię ortodoksyjnych Żydów^[2].

W trakcie Wiosny Ludów w 1848 roku Hollenderski wystosował dwa apele^[2]. Pierwszy z nich skierował do ludności żydowskiej, drugi natomiast do polskiej^[2]. Zachęcił w nich do zjednoczenia sił w walce z rosyjskim zaborcą^[2]. Dał również wyraz swoim nadziejom na uzyskanie przez Polaków niepodległości^[2].

W drugiej połowie lat 50. XIX w. Hollenderski odszedł z szeregów emigrantów zabiegających o uzyskanie przez Polskę niepodległości^[3]. Przyczyną tego było obarczenie Żydów galicyjskich przez owe środowiska częściową odpowiedzialnością za niepowodzenie powstania krakowskiego w 1846 roku^[3]. W roku 1865, w napisanym w języku angielskim dziele The History of the Israelites of Poland, zwrócił uwagę na nikły entuzjazm dla procesu emancypacji Żydów w okresie polskich dążeń niepodległościowych^[3].

Dorobek literacki Leona Hollenderskiego obejmował nie tylko dzieła o charakterze politycznym. Wśród licznych publikacji znalazł się również m.in. słownik hebrajsko-francuski oraz traktat o grze w szachy przełożony ze średniowiecznego hebrajskiego na język francuski^[3]. U schyłku swego życia Hollenderski „zbliżył się do Alliance Israélite Universelle; publikował w jego organie Archives Israélites”^[2]. Oprócz tego popierał koncepcję powołania do życia Legionu Żydowskiego, której autorem był sam Adam Mickiewicz^[2].

Inne dzieła^[6]:

• Trilogie philosophique et populaire (Paryż, 1850)
• L’homme moral, materiel politique et religieux, trilogie populaire et philosophique (Paryż, 1854)
• Mémoire sur la situation des Israelites en Pologne (Paryż, 1858)
• Moschek (Paryż, 1859)
• Discours aux jeunes filles pronounces à l’Ecole gratuite de Bell-Lane à Londres par une protectrice de cet etablissement, traduction française (Paryż, 1861)
• Méditations d’un proscrit polonais (Paryż, 1861)
• Okólnik z okazyi otwarcia kawiarni polskiéj pod Orłem białym i Pogonią litewską (Paryż, 1861), tłumaczenie Delices royales ou le jeu des échecs, son histoire, ses règles et sa valeur morale (Paryż, 1864)
• A la memoire du baron James de Rothschild (Paryż, 1869)
• La liberté du Franc-Maçon en France (Saint-Denis, 1869)
• Dix-huit siècles de préjugés chrétiens. Précédé d’une letter approbative par M. Ad. Crémieux avocat (Paryż, 1869)

• Zofia Borzymińska, Hollenderski (Hollaenderski) Leon (Lejb ben Dawid), [w:] Polski Słownik Judaistyczny, https://web.archive.org/web/20160305014244/http://www.jhi.pl/psj/Hollenderski_(Hollaenderski)_Leon_(Lejb_ben_Dawid). [Dostęp: 31 stycznia 2015].
• Artur Eisenbach, Wielka Emigracja wobec kwestii żydowskiej 1832-1849, Warszawa, 1976 r., s. 175.
• Karol Estreicher, Bibliografia polska XIX. stólecia. Tom II., Kraków, 1874, s. 143.
• François Guesnet, [w:] YIVO Encyclopedia of Jews in Eastern Europe, 2010, http://www.yivoencyclopedia.org/article.aspx/Hollaenderski_Leon ,[Dostęp: 31 stycznia 2015].
• Hollaenderski Léon, Löb Ben David [w:] Jewish Encyclopedia, 1906, http://www.jewishencyclopedia.com/articles/7817-hollaenderski-leon-lob-ben-david, [Dostęp:31 stycznia 2015].