Lasy hyrkańskie
| Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO | |
 Las hyrkański w ostanie Gilan w Iranie (2008) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Typ |
przyrodniczy |
| Spełniane kryterium |
IX |
| Numer ref. | |
| Region[b] |
Europa i Ameryka Północna |
| Historia wpisania na listę | |
| Wpisanie na listę |
2019 |
| Dokonane zmiany |
2023 |
| 36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139 | |
Lasy hyrkańskie[1][2] (azer. Hirxan meşələri, pers. جنگلهای هیرکانی) – kompleksy wilgotnych lasów strefy umiarkowanej rozciągające się wzdłuż południowego wybrzeża Morza Kaspijskiego, tworzące masyw leśny ciągnący się łukiem o długości ok. 1000 km od Niziny Lenkorańskiej i Gór Tałyskich w południowo-wschodnim Azerbejdżanie, poprzez północne stoki gór Elburs, aż po prowincję Golestan w północnym Iranie.
W 2019 roku piętnaście obszarów w północnym Iranie porośniętych przez lasy hyrkańskie wpisano na podstawie kryterium przyrodniczego IX na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W 2023 roku dokonano rozszerzenia wpisu o dwa komponenty znajdujące się w Parku Narodowym Hirkan w Azerbejdżanie[3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]
Historia lasów hyrkańskich sięga okresu sprzed 25–50 mln lat, kiedy roślinność ta pokrywała większość strefy klimatu umiarkowanego na półkuli północnej[1][3]. W okresach zlodowaceń wycofywała się jednak z zajmowanych terenów, by później ponownie rozrosnąć się w łagodniejszych warunkach klimatycznych[3]. Do czasów współczesnych roślinność ta zachowała się w formie szczątkowej w ciągłym pasie o długości ok. 1000 km rozciągającym się od południowo-wschodniego Azerbejdżanu, przez północny Iran, po Park Narodowy Golestan[4][3][5].
Obszar lasów hyrkańskich obejmuje teren o profilu wysokościowym od nieco poniżej poziomu morza aż do linii drzew na wysokości ok. 2500–2800 m n.p.m.[4] Znaczna część lasów położona jest w niedostępnym terenie, na północnych stokach masywu Elburs i w Górach Tałyskich[4].
Ze względu na izolację geograficzną występuje więc tu ogromna bioróżnorodność zarówno w zakresie flory, jak i fauny, obejmująca liczne gatunki reliktowe i endemiczne[3]. Najstarsze odnalezione tu okazy drzew liczą ok. 300–400 lat, a niektóre nawet 500 lat[2][3]. W lasach bardzo zróżnicowana i bogata jest warstwa podszytu[4].
Zróżnicowany jest również klimat masywu lasów hyrkańskich. Wilgotność zmniejsza się stopniowo od północnego zachodu w kierunku południowo-wschodnim i wschodnim[4]. Roczna suma opadów przekracza 2000 mm w północno-zachodnich kompleksach leśnych i spada do ok. 500 mm na wschodzie[4].
Między ekosystemem leśnym a sąsiednimi ekosystemami występują dwa główne ekotony. W górach Elburs lasy liściaste graniczą z subalpejską i alpejską roślinnością poduszkową, nie występuje tu piętro lasów iglastych charakterystyczne dla innych lasów górskich na półkuli północnej[4]. Natomiast w niektórych innych miejscach lasy liściaste stykają się z lasami jałowcowymi, półsuchymi łąkami, a nawet obszarami półpustyń[4].
Lasy hyrkańskie stanowią ekoregion WWF nr 649 (dawniej PA0407[6]) o nazwie Caspian Hyrcanian Mixed Forests[5].
Flora
[edytuj | edytuj kod]Na terenie lasów hyrkańskich wykazano występowanie ponad 3200 gatunków roślin naczyniowych. Ze względu na znaczną izolację geograficzną tego obszaru występuje tu wiele gatunków reliktowych, endemicznych oraz rzadkich, często zagrożonych[3]. Endemitów i subendemitów typowo hyrkańskich jest ok. 300 gatunków, natomiast ok. 500 gatunków to endemity irańskie[3]. Roślinami reliktowymi występującymi na tym obszarze są m.in. parocja perska (Parrotia persica), skrzydłorzech kaukaski (Pterocarya fraxinifolia) i brzostownica kaukaska (Zelkova carpinifolia)[7], albicja biało-różowa (Albizia julibrissin) i hurma kaukaska (Diospyros lotus)[4] oraz glediczja kaspijska i dąb kasztanolistny[5].
Fauna
[edytuj | edytuj kod]
Obszar lasów hyrkańskich zamieszkują populacje wielu gatunków ptaków oraz ssaków o znaczeniu lokalnym, regionalnym i globalnym[3]. Wykazano występowanie ok. 180 gatunków ptaków typowych dla wilgotnych lasów liściastych strefy umiarkowanej, m.in. sikory perskiej, muchołówki półobrożnej, kraski, orła cesarskiego, orła stepowego i turkawki[3], dla ochrony których wyznaczono na tym terenie kilka ostoi ptaków IBA[7][4].
W regionie porośniętym przez te lasy odnotowano obecność ok. 58 gatunków ssaków, w tym populacji zagrożonego lamparta perskiego, rysia euroazjatyckiego i kota błotnego[7]. Występuje tu również koza bezoarowa i owca dzika (argal), myszarka kaukaska[5], 18 gatunków nietoperzy, a z dużych ssaków wilk i niedźwiedź brunatny[3][7] oraz szakal złocisty[5]. Herpetofauna obejmuje ponad 30 gatunków gadów oraz kilka endemicznych gatunków płazów, natomiast w górskich strumieniach regionu lasów hyrkańskich zamieszkuje ponad 50 gatunków rodzimych ryb słodkowodnych[4].
Lasy hyrkańskie zamieszkiwał również tygrys kaspijski – podgatunek tygrysa azjatyckiego wymarły w II połowie XX wieku[7].
Lokalizacja
[edytuj | edytuj kod]Wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO zostały następujące kompleksy lasów hyrkańskich[8]:
| Nr identyfikacyjny | Nazwa | Państwo | Jednostka administracyjna[4][7] | Współrzędne | Obszar (w ha) | Strefa buforowa (w ha) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1584bis-001 | Golestan (północny) | Iran | Golestan, Chorasan Północny | 37°25′17,3″N 55°43′27,4″E/37,421472 55,724278 | 17 873,18 | 64 300,77 |
| 1584bis-002 | Golestan (południowy) | Golestan, Chorasan Północny, Semnan | 37°20′26,4″N 55°43′32,3″E/37,340664 55,725639 | 10 658,08 | ||
| 1584bis-003 | Abr (wschodni) | Golestan, Semnan | 36°48′45,3″N 54°56′41,6″E/36,812581 54,944889 | 6 672,52 | 23 323,35 | |
| 1584bis-004 | Abr (zachodni) | 36°48′57,0″N 55°06′03,4″E/36,815831 55,100942 | 10 991,08 | |||
| 1584bis-005 | Dżahan Nama | Golestan | 36°39′55,0″N 54°24′05,5″E/36,665278 54,401528 | 11 339,73 | 26 862,83 | |
| 1584bis-006 | Bula | Mazandaran | 36°05′55,8″N 53°23′37,5″E/36,098828 53,393750 | 17 516,47 | 12 344,21 | |
| 1584bis-007 | Alimestan | 36°10′24,9″N 52°24′14,2″E/36,173583 52,403942 | 394,3 | 845,98 | ||
| 1584bis-008 | Waz (wschodni) | 36°16′44,8″N 52°07′30,2″E/36,279108 52,125056 | 2 218,16 | 3 720,15 | ||
| 1584bis-008 | Waz (zachodni) | 36°18′26,9″N 52°03′39,8″E/36,307467 52,061056 | 4 692,37 | |||
| 1584bis-010 | Kodżur | 36°32′45,7″N 51°40′03,5″E/36,546025 51,667639 | 14 891,8 | 9 628,5 | ||
| 1584bis-011 | Czahar-Bagh | 36°15′30,8″N 51°13′01,7″E/36,258556 51,217139 | 6 886,44 | 2 663,8 | ||
| 1584bis-012 | Choszke Daran | 36°43′38,1″N 51°03′50,3″E/36,727247 51,063967 | 214,47 | 39,08 | ||
| 1584bis-013 | Sijahrud-e Rudbar | Gilan | 36°53′59,2″N 49°40′19,3″E/36,899772 49,672028 | 11 197,4 | 15 897,4 | |
| 1584bis-014 | Gast Rudchan | 37°03′56,0″N 49°09′09,9″E/37,065556 49,152744 | 10 541,13 | 16 015,37 | ||
| 1584bis-015 | Lisar | 37°56′08,0″N 48°49′56,4″E/37,935550 48,832333 | 3 397,61 | 1 487,35 | ||
| 1584bis-016 | Dangyaband | Azerbejdżan | Lenkoran | 38°45′16,1″N 48°40′57,0″E/38,754475 48,682506 | 2 703 | 20 670 |
| 1584bis-017 | Dolina İstisuçay | Astara | 38°27′17,9″N 48°40′45,5″E/38,454967 48,679303 | 12 817 | 21 632 | |
| Suma: | 145 004,74 | 219 431,41 | ||||
Cyfry na mapie odpowiadają kolejności w sekcji powyżej
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Polski Komitet ds. UNESCO, Azerbejdżan [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
- ↑ a b Polski Komitet ds. UNESCO, Iran [online], www.unesco.pl [dostęp 2024-04-02] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Hyrcanian Forests – Nomination 1584 (inscribed) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran 2018 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- ↑ a b c d e Caspian Hyrcanian Mixed Forests [online], One Earth [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- ↑ Temperate broadleaf and mixed forests – Central Asia: Northern Iran into southern Azerbaijan. [w:] WWF [on-line]. worldwildlife.org. [dostęp 2024-04-05]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Hyrcanian Forests – Nomination 1584bis (inscribed extension) Executive Summary, UNESCO World Heritage Centre, Teheran–Baku 2021 [dostęp 2024-04-05] (ang.).
- ↑ UNESCO World Heritage Centre, Hyrcanian Forests – Maps [online], whc.unesco.org [dostęp 2024-04-05] (ang.).