Ossoria (herb szlachecki)

Ten artykuł dotyczy herbu szlacheckiego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Ossoria

Herb Ossoria
Typ herbu	szlachecki
Zawołanie	Hosoryja, Osoryja, Szarza
Alternatywne nazwy	Scharza[1], Ossorya[2], Osorya[3], Ozorya, Poświst, Szarza, Sarza, Starza[4], Ossorja, Sztarza[5], Ossolynczyk[6]
Pierwsza wzmianka	1396 (zapis), 1413 (pieczęć)
Multimedia w Wikimedia Commons

Ossoria – polski herb szlachecki, noszący zawołania Hosoryja, Osoryja i Szarza^[6]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480^[7]. Ossoria jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku^[8].

Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, sandomerskiej, lubelskiej i sieradzkiej^[9]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Ossoria, należy wymienić Konarskich^[10] i Tyrawskich^[11].

Ossorii używała też Emilia Sczaniecka^[12].

Jan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco^[1]:

Po przetłumaczeniu:

Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb^[3]:

Opis skonstruowany współcześnie brzmi następująco^[a]:

Na tarczy w polu czerwonym, złote koło wyszczerbione ze srebrnym krzyżem.

W klejnocie trzy pióra strusie.

Labry herbowe czerwone, podbite złotem.

Herb był również wspomniany w zapiskach sądowych z 1396 roku^[4].

W wyniku unii horodelskiej w 1413 roku, herb został przeniesiony na Litwę. Do rodu Ossoriów przyjęty został wówczas bojar (według Władysława Semkowicza, najprawdopodobniej pochodzący ze żmudzi), o imieniu Twerbud (Twerbuth, Twiributh). Adoptującym do rodu polskiego był Mikołaj z Korabiewic, który do aktu przywiesił swą pieczęć^[8].

Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz^[1].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ossoriowie.

Lista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.

Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)^[13]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla^[14] (132 nazwiska^[15]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Ossoria. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Ossoria^[15]:

Jury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach Bałtowski i Żyburtowicz^[16] .

Odmiany herbu Ossoria

Odmiany arystokratyczne herbu Ossoria

Herby uznawane za odmiany tylko przez pojedynczych heraldyków

• 
  Ekslibris z herbem Ossoria, należący do Wojciecha Dobieckiego
• 
  Szkatuła cukrowa z herbem Ossoria, datowana na XIX wiek

• heraldyka polska
• ród herbowy
• lista polskich herbów szlacheckich

• KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. V, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1840, s. 479 .
• KasperK. Niesiecki KasperK., Herbarz polski, Jan NepomucenJ.N. Bobrowicz, t. IX, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1842, s. 471 .
• TadeuszT. Gajl TadeuszT., Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252 .

• Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
• Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).