Omar Chajjam

Omar Chajjam (arab. „fabrykant namiotów”, prawdopodobnie nazwisko rodowe^[a]; ur. 31 maja 1048, zm. w grudniu 1131; pers. عمر خیام) – perski uczony i literat: lekarz, matematyk, astronom, filozof i poeta^[1]; wywodził się ze szkoły Awicenny.

Zajmował się geometrią i podał metody rozwiązywania niektórych równań trzeciego stopnia. Spośród kilkunastu zachowanych jego traktatów największym uznaniem w średniowieczu cieszyła się Algebra. Uznawany jest za (niezależnego od Chińczyków) odkrywcę tablicy matematycznej znanej obecnie jako trójkąt Pascala. Zajmował się teorią stosunków i doszedł do ogólnego pojęcia liczb rzeczywistych^[2].

W 1076 prowadził obserwatorium astronomiczne^[2] i tworzył tablice astronomiczne. Dokonał reformy kalendarza muzułmańskiego. W rezultacie swych obserwacji ustalił długość roku na 365,24219858156 dni; wynik ten jest zgodny do piątego miejsca po przecinku z najnowszymi ustaleniami współczesnej astronomii. Bazując na wyliczeniach Omara Chajjama 15 marca 1079 roku sułtan Malikszah I wprowadził w miejsce dotąd stosowanego kalendarza muzułmańskiego nowy kalendarz irański. Odpowiednikiem tej reformy w kręgu europejskim jest reforma z 1582 roku przeprowadzona przez Grzegorza XIII.

Na cześć uczonego jedna z planetoid otrzymała nazwę (3095) Omarkhayyam.

Znany jest przede wszystkim jako autor znakomitych Rubajatów, dowcipnych, śmiałych, nieraz cynicznych, ale przede wszystkim gorzkich czterowierszy, w których drwił z różnych prądów filozoficznych i teologicznych swego czasu (zwłaszcza ortodoksyjnych) oraz zmagał się z uczuciem egzystencjalnego bezsensu.

Od roku 1859 przekładano je na języki europejskie, m.in. na francuski Nicolas (1867), na angielski Fitz Gerald (1859), Heron Allen (1898), na niemiecki Friedrich Rosen (1909, V. wyd. 1922), na polski (w wyjątkach) Julian Święcicki, Xavery Pusłowski, Antoni Lange, Maryla Wolska, Michał Pawlikowski, Konrad Libicki (1921).

• Życie Omara Chajjama stało się kanwą hollywoodzkiej produkcji z 1957 Omar Khayyam z rolami Cornela Wilde, Debry Paget, Raymonda Masseya, Michaela Renniego oraz Johna Derek.
• Najświeższą pozycją o życiu Omara Chajjama jest film w reżyserii Amerykanina irańskiego pochodzenia Kayvan'a Mashayekh'a "The Keeper: the Legend of Omar Khayaam" (Strażnik. Legenda Omara Chajjama)
• Na Księżycu znajduje się krater Omar Chajjam nazwany tak w 1970
• (3095) Omarkhayyam Asteroida 3095 nosi imię Omara Chajjama, nazwana tak po jej odkryciu w 1980 roku.
• Salman Rushdie poświęcił swoją nowelę Shame – Omarowi Chajjamowi.

Zobacz galerię związaną z tematem: Omar Chajjam

Zobacz w Wikiźródłach zbiór polskich przekładów prac Omara Chajjama

Zobacz kolekcję cytatów z Omara Chajjama w Wikicytatach

• literatura perska
• Rubajjaty Omara Chajjama
• (3095) Omarkhayyam – planetoida

• YvesY. Thoraval YvesY., Słownik cywilizacji muzułmańskiej, PawełP. Latko (tłum.), Katowice: „Książnica”, 2002, s. 64, ISBN 83-7132-413-8, OCLC 68639544 .
• Wielka encyklopedia PWN, t. 19, Warszawa 2003, s. 480.

• Tłumaczenie rubajatów Omara Chajjama na polski

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Omar Chajjam w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• MehdiM. Aminrazavi MehdiM., GlenG. Van Brummelen GlenG., Umar Khayyam, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 10 lutego 2017, ISSN 1095-5054 [dostęp 2017-12-31]  (ang.).
• Strona poezji perskiej w tym 42 rubbajaty Omara Chajjama
• Rubajaty w tłumaczeniu E.Fitzgeralda (j.angielski). omar-khayyam.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-03-30)].
• Rubajaty strona frankofońska