Jan Safarewicz

Jan Safarewicz

Data i miejsce urodzenia	8 lutego 1904 Dyneburg
Data i miejsce śmierci	9 kwietnia 1992 Kraków
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: językoznawstwo
Alma Mater	Uniwersytet Wileński
Doktorat	1927
Habilitacja	1932
Profesura	1937
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek krajowy
Status PAU	członek czynny
Doktor honoris causa Uniwersytet Wileński – 1979 Uniwersytet Jagielloński – 1985
Uczelnia	Uniwersytet Wileński Uniwersytet Jagielloński
Odznaczenia

Jan Safarewicz (ur. 8 lutego 1904 w Dyneburgu, zm. 9 kwietnia 1992 w Krakowie) – polski językoznawca, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Polskiej Akademii Nauk.

Urodził się w rodzinie Romualda (urzędnika podatkowego, z wykształcenia filologa klasycznego) i Wandy z Golińskich. Po wczesnej śmierci rodziców wychowywali go stryj Aleksander (bakteriolog, profesor Uniwersytetu Wileńskiego) i jego żona Janina z Golińskich (jednocześnie siostra matki, gdyż siostry Golińskie poślubiły braci Safarewiczów). Uczęszczał do Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie, po jego ukończeniu (1922 r.) podjął studia z językoznawstwa i filologii klasycznej na Uniwersytecie Wileńskim; naukę uwieńczył doktoratem filozofii w 1927 r. na podstawie pracy De inscriptione I. G II 971. W latach 1927–1930 uzupełniał studia na uniwersytecie w Paryżu (m.in. u Emile Benveniste). W 1932 habilitował się na Uniwersytecie Wileńskim (praca Le rhotacisme latin) i został docentem w Katedrze Językoznawstwa Indoeuropejskiego.

W 1935 przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński, gdzie objął kierownictwo Katedry Językoznawstwa Indoeuropejskiego; w 1937 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego, w 1948 na profesora zwyczajnego. Wykładał także na tajnym Uniwersytecie Jagiellońskim (1942–1945). W 1948 r. przeszedł do Katedry Językoznawstwa Ogólnego (kierował nią w latach 1965–1973); dwukrotnie pełnił funkcję dziekana Wydziału Filologicznego (1954–1956 i 1963–1964). W latach 1952–1967 był przewodniczącym Rady Naukowej Pracowni Słownika Łaciny Średniowiecznej PAN.

Od 1945 był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności (1945 członek korespondent, 1951 członek czynny), w 1989 został członkiem reaktywowanej Akademii. W 1958 został członkiem korespondentem PAN (1964 członek rzeczywisty); w latach 1971–1974 przewodniczył Komitetowi Językoznawstwa PAN. W latach 1969–1981 był redaktorem naczelnym czasopisma Język Polski^[1], a od 1976 do śmierci redaktorem naczelnym rocznika Acta Balto-Slavica. W 1982 został również członkiem reaktywowanego Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Ponadto działał m.in. w Polskim Towarzystwie Językoznawczym (prezes 1958–1961 i 1966–1968) i Towarzystwie Miłośników Języka Polskiego (prezes 1969–1984)^[2]. Państwowy Uniwersytet Wileński (1979) i Uniwersytet Jagielloński (1985) nadały mu doktorat honoris causa.

W pracy naukowej zajmował się językoznawstwem krajów bałtyckich, językoznawstwem romańskim, językoznawstwem indoeuropejskim, gramatyką historyczną, językoznawstwem ogólnym, latynistyką i hellenistyką. Był cenionym w Europie językoznawcą, wybitnym filologiem klasycznym – zwłaszcza znawcą gramatyki historycznej języka łacińskiego.

Zmarł w Krakowie, pochowany na cmentarzu Rakowickim (kwatera V-18-8)^[3][4].

Był mężem Haliny ze Szczepowskich, I voto Datko (ślub 19 lipca 1932), prof. filologii rosyjskiej UJ; mieli córkę Wandę (1936–2024), I voto Dawidkową, II voto Baczkowską, historyka, pracownik Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorkę 43 biogramów w Polskim słowniku biograficznym^[5]. Pasierbicą Jana Safarewicza była Halina, zamężna Krzanowska, embriolog.

• Gramatyka historyczna języka łacińskiego, część 1 (współautor Jan Otrębski, Warszawa 1937), część 2 Składnia (Warszawa 1950).
• Zarys gramatyki historycznej języka łacińskiego. Fonetyka historyczna i fleksja (Warszawa 1953) – tłumaczenie na język niemiecki pt. Historische lateinische Grammatik (Halle 1969).
• Studia językoznawcze (Warszawa 1967) – tłumaczenie na język angielski pt. Linguistic Studies (The Hague 1974).
• Zarys historii języka łacińskiego (Wrocław 1986).

• Order Sztandaru Pracy I klasy
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1962)^[6]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (28 września 1954)^[7]
• Medal Niepodległości (16 marca 1937)^[8]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)^[9]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej
• Medal im. Mikołaja Kopernika PAN (1977)

• Biogramy uczonych polskich. Suplement (pod redakcją Andrzeja Śródki), Warszawa 1993.
• Urbańczyk, S.: Dwieście lat polskiego językoznawstwa (1751–1950), Kraków 1993.
• Materiały biograficzno-wspomnieniowe zawiera także tom pokonferencyjny: Smoczyński, W. (ed.): Analecta Indoevropaea Cracoviensia Ioannis Safarewicz Memoriae Dicata, Kraków 1995.