Jan Gwalbert Pawlikowski

Ten artykuł dotyczy ekonomisty. Zobacz też: Jan Pawlikowski – konsyliarz konfederacji targowickiej.

Jan Gwalbert Pawlikowski

Pełne imię i nazwisko	Jan Gwalbert Aleksander Józef Pawlikowski
Data i miejsce urodzenia	18 marca 1860 Medyka
Data i miejsce śmierci	5 marca 1939 Lwów
Zawód, zajęcie	ekonomista
Narodowość	polska
Dzieci	Michał Gwalbert Pawlikowski Jan Gwalbert Henryk Pawlikowski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Jan Gwalbert Pawlikowski h. Cholewa (ur. 18 marca 1860 w Medyce, zm. 5 marca 1939 we Lwowie) – polski ekonomista, encyklopedysta, publicysta i polityk, historyk literatury, taternik, jeden z pionierów ochrony przyrody.

Syn Mieczysława Gwalberta Pawlikowskiego z Medyki h. Cholewa (1834–1903) i Heleny hr. Dzieduszyckiej z Dzieduszyc h. Sas (1837–1918)^[1]. W dzieciństwie przebywał w Szwajcarii, następnie ukończył gimnazjum św. Anny w Krakowie i studiował na Uniwersytecie Jagiellońskim w latach 1879–1884, gdzie został absolwentem Wydziału Prawa. Przez rok pobierał nauki na uniwersytecie w Wiedniu, a także w Halle, na kierunku chemia rolna i agrotechnika. W 1885 r. uzyskał tytuł doktora prawa na UJ, a następnie studiował w Wyższej Szkole Rolniczej w Dublanach, Hochschule für Bodenkultur w Wiedniu, a także ponownie na Uniwersytecie Wiedeńskim – tym razem ekonomikę rolnictwa i uprawę roli^[2].

W latach 1891–1904 profesor ekonomii Akademii Rolniczej w Dublanach. Prezes Rady Nadzorczej Banku Parcelacyjnego we Lwowie (1893–1905), wiceprezes Rady Nadzorczej Banku Melioracyjnego we Lwowie (1902–1912). Członek Ligi Narodowej od 1902, w Komitecie Centralnym Ligi Narodowej od roku 1905. Współorganizator Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego w Galicji (1904) i jego prezes w latach 1907–1915. Od 1919 członek Rady Naczelnej Związku Ludowo-Narodowego. Założyciel i redaktor (do 1935 redaktor naczelny) czasopisma „Wierchy”, poświęconego Tatrom. Autor wielu prac o Juliuszu Słowackim i jego poezji mistycznej.

Był encyklopedystą oraz edytorem Encyklopedii. Zbioru wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy – polskiej encyklopedii wydanej w latach 1898–1907 przez społeczną organizację edukacyjną Macierz Polska, która działała w Galicji w okresie zaboru austriackiego. Opisał w niej zagadnienia z zakresu ekonomii, skarbowości i polityki rolniczej^[3] .

W latach 1876–1881 uprawiał taternictwo, dokonując szeregu nowych wejść. Prawie zawsze wspinał się z przewodnikiem Maciejem Sieczką. Do najwybitniejszych należą: drugie wejście na Wysoką z pierwszym zejściem przez Pazdury (1876 z Sieczką i Adamem Asnykiem), pierwsze wejście na Szatana (1880), pierwsze wejście na Mnicha (1879 lub 1880), wejście nową drogą na Łomnicę (1878), wejście nową drogą z Doliny Dzikiej na Durny Szczyt (1881). Prowadził też badania speleologiczne w Tatrach, jako pierwszy opisując jaskinie w Dolinie Kościeliskiej^[4], m.in. pierwszy zbadał Jaskinie Pawlikowskiego. Był jednym z głównych orędowników utworzenia na terenie Tatr parku narodowego.

Pawlikowski był bardzo aktywnym członkiem Towarzystwa Tatrzańskiego, w którego ramach stworzył i ujednolicił nazewnictwo tatrzańskie, obowiązujące do dziś. W 1913 r. stworzył program taternicki z opisem zasad wspinaczki i turystyki górskiej. Zasady te dekadę później przyjął Niemiecko-Austriacki Związek Alpejski, a w 1930 r. Międzynarodowa Unia Alpejska^[2]. W 1934 roku opublikował w „Wierchach” szkic Z dziejów poezji tatrzańskiej. Interesował się sztuką Podhala. Jako gorący orędownik zachowania pierwotnego charakteru Tatr i folkloru góralskiego opracował „Przyszłe zadania Towarzystwa Tatrzańskiego” (1913). W 1912 zainicjował Sekcję Ochrony Tatr Towarzystwa Tatrzańskiego, która powołała Ochotniczą Straż Górską. Opublikował fundamentalne prace o ochronie przyrody, m.in. Problemy prawne ochrony przyrody (1921), Słowo o międzynarodowej ochronie przyrody i jej tendencjach rozwojowych (1927), Prawodawstwo ochronne (1932). Z jego inicjatywy powstało w 1930 Międzynarodowe Biuro Ochrony Przyrody w Brukseli. Podjął dyskusję w sprawie stylu zakopiańskiego: „O styl zakopiański w budownictwie Zakopanego i Podhala” (1931)^[5].

Od 1913 członek honorowy Towarzystwa Tatrzańskiego, w 1927 otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego, a w 1931 honorowe członkostwo w Związku Górali.

Jego synem był Michał Gwalbert Pawlikowski, synową (żoną drugiego syna Jana Gwalberta Henryka) – Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, wnukami – profesor filozofii Karol Tarnowski oraz profesor historii sztuki i pisarz – Jacek Woźniakowski, a prawnukami – Róża Thun i Henryk Woźniakowski^[6].

Pochowany został na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem (kw. L-I-6)^[7].

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1925)^[8]
• Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)^[9]

Został patronem gimnazjum w Medyce^[10]. Jego imieniem nazwano ulicę we Lwowie.

• Ludwik Finkel: Encyklopedya zbiór wiadomości z wszystkich gałęzi wiedzy, t. I. Lwów: Macierz Polska, Nakładem Wydawnictwa Macierzy Polskiej, druk. E. Winiarza, 1898, s. III–IX.

• Jan Gwalbert Pawlikowski. Bojownik o styl ziemi ojczystej. „Gazeta Lwowska”, s. 5, nr 81 z 8 kwietnia 1939. 
• Jan Gwalbert Pawlikowski, Społeczna organizacja ochrony przyrody
• Artykuł biograficzny na stronach Polskiego Radia
• Film autorstwa Jana Pawlikowskiego, syna Jana Gwalberta Pawlikowskiego. grocholski.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-24)]. W filmie występuje między innymi żona Jana Gwalberta – Wanda Pawlikowska.
• R. Łętocha, Z Polską zrośnięty. W stulecie „Kultury i natury”, „Nowy Obywatel” 2013 nr 9 http://nowyobywatel.pl/2013/11/08/z-polska-zrosniety-w-stulecie-kultury-a-natury-2/
• Twórczość Jana Gwalberta Pawlikowskiego w serwisie Polona.pl
• Jan Gwalbert Pawlikowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-01-14].