IV plan pięcioletni (Polska)

IV plan pięcioletni – szósty w historii PRL plan gospodarczy obejmujący lata 1971–1975, opracowany po dojściu do władzy ekipy Edwarda Gierka. Jego założenia uchwalił 8 czerwca 1972 roku Sejm PRL^[1]. Wcześniej, w lutym 1971 r., na VIII Plenum KC PZPR odrzucono opracowaną uprzednio wersję planu. W zmodyfikowanej wersji programu zaprezentowanego w grudniu 1971 r., na VI Zjeździe PZPR przewidziano rozbudowę transportu, usług i szybki wzrost stopy życiowej społeczeństwa. Zakładano wzrost dochodu narodowego o 39% (w 1973 r. podniesiono wymagania do 55%), produkcji przemysłowej o 50% (w 1973 r. zwiększono do 60%), produkcji rolnej o 20% (w 1973 r. zwiększono do 23%) i płacy realnej o 18% (w 1973 r. zwiększono do 38%). Planowano też zwiększyć nakłady na inwestycje (co doprowadziło do podejmowania nieprzemyślanych decyzji, które zakładały realizację olbrzymich, ale mało opłacalnych przedsięwzięć).

Ożywienie gospodarcze nastąpiło rzeczywiście. Objawiło się dobrymi wynikami w rolnictwie, znacznym wzrostem płac oraz wzrostem spożycia m.in. mięsa. Sklepy zapełniły się artykułami pochodzenia zagranicznego. Ten postęp spowodowany był w dużej mierze czynnikami zewnętrznymi, przede wszystkim dużymi kredytami udzielanymi Polsce przez banki zagraniczne i rządy państw zachodnich. Rząd polski bardzo chętnie korzystał z łatwego kredytu przeznaczając uzyskiwane w ten sposób środki na zaopatrzenie rynku, ale również na inwestycje.

Lansowane szeroko hasła propagandowe, np. „Aby Polska rosłą w siłę, a ludzie żyli dostatniej” i „Razem budujemy drugą Polskę”, miały przekonać społeczeństwo o znakomitych perspektywach dalszego rozwoju gospodarczego. Tymczasem tak nie było. Narastał kryzys gospodarczy spowodowany niewydolnym systemem planowania i niekompetencji kierownictwa.

Ekipa Gierka sformułowała nową politykę społeczno-gospodarczą, tzw. strategię przyspieszonego rozwoju gospodarczego i społecznego Polski, zakładającą utrzymanie szybkiego wzrostu gospodarczego i jednoczesną poprawę materialnych i kulturowych warunków życia społeczeństwa. Władze PRL promowały wtedy wszędzie, w mediach, pochodach i na defiladach hasło „Aby Polska rosła w siłę, a ludzie żyli dostatniej”. Rozwój kraju w latach 1971–1975, finansowany wysokimi kredytami zagranicznymi, przejawił się we wzroście dochodu narodowego o ok. 60%, a płac realnych o ok. 40%. Edward Gierek zliberalizował gospodarkę oraz zreformował system polityczny w kraju. Nowe kierownictwo PZPR powołało komisję do zbadania przyczyn tragedii na Wybrzeżu. Od 1972 Polacy jako jedyni w państwach bloku wschodniego mogli zakładać specjalne oprocentowane konta dolarowe. W 1972 r. utworzono sieć sklepów i kiosków walutowych „Przedsiębiorstwo Eksportu Wewnętrznego” popularnie nazywana pewex-em, która powstała z przekształcenia sieci sklepów dewizowych Banku Pekao. W sklepach tych można było za waluty wymienialne kupić towary, zarówno krajowe, jak i importowane. W latach 70. zrealizowano szereg nagłośnionych propagandowo, ważnych dla narodu inwestycji, w tym odbudowa Zamku Królewskiego i Zamku Ujazdowskiego w Warszawie, budowa Trasy Łazienkowskiej, budowa warszawskiego Dworca Centralnego i wybudowanie pierwszej w Polsce linii kolejowej dużych prędkości CMK (przystosowanej do jazdy z prędkością 250 km/h, czego nie wykorzystywano aż do 2013 roku, kiedy zakupiono pociągi dużych prędkości Pendolino). W Konstantynowie zbudowano także najwyższy maszt radiowy na świecie o wysokości dwóch Wież Eiffla, dzięki czemu Polskie Radio można było odbierać na całym świecie.

W latach 70., w celu rozwiązania złych warunków bytowych społeczeństwa, budowano masowo osiedla mieszkaniowe z prefabrykowanych wielkich płyt, dzięki czemu oddano do użytku najwięcej mieszkań w historii Polski. Fabryki rozpoczęły produkcję samochodów marki FIAT w Bielsku-Białej, Tychach i Warszawie. Za rządów Gierka Polska uzyskała licencję na produkcję Fiata 126p popularnie nazywanego maluchem, montaż tego pojazdu w Polsce zakończyła się dopiero w 2000 roku, w Polsce powstało ponad 3 mln egzemplarzy tego samochodu. Fabryka FSO na warszawskim Żeraniu produkowała także nowoczesne i duże rodzinne samochody Fiat 125p i Polonez, które były masowo sprzedawane do państw socjalistycznych, a także na Zachód. Oprócz tego rząd uzyskał licencję na produkcję m.in. silników Leylanda i autobusów Berliet. Zakup zachodnich licencji doprowadził do wzrostu produkcji towarów takich jak papier, węgiel, nawozy sztuczne, magnetofony, telewizory kolorowe (np. Rubin 714p), maszyny i traktory. Szybki wzrost gospodarczy obkupiony był jednak łączną sumą 6 miliardów dolarów zadłużenia zaciągniętego w państwach zachodnich. Rozwijała się infrastruktura, zbudowano drogę szybkiego ruchu Katowice – Warszawa tzw. gierkówkę, kopalnie w Zagłębiu Lubelskim i Bełchatowie. Wybudowano rafinerię gdańską, Port Północny, walcownie w Nowej Hucie i Częstochowie, cukrownię w Łapach. Wybudowano elektrownie Kozienice i Dolna Odra. W 1975 roku zbudowano w Bełchatowie największą elektrownię węglową na świecie opalaną węglem brunatnym.

W 1974 r. uchwalono Kodeks pracy.

W 1971 roku PZPR i ZSL przyjęły wspólne, nowe wytyczne polityki rolnej. Zakładały one m.in. wprowadzenie systemu powszechnej opieki zdrowotnej na wsi zbliżonej do tej w miastach, zapewnienie cen skupu produktów rolnych na poziomie opłacalnym z punktu widzenia rolników, zniesienie systemu obowiązkowych dostaw produktów rolnych^[2] na rzecz kontraktacji, rozluźnienie przepisów o normach obszarowych gospodarstw rolnych (odejście od zasady niemożności sprzedaży ziemi państwowej w ręce prywatne). Jednocześnie wprowadzono emerytury dla rolników bez następców na gospodarstwach. Postanowiono odejść od systemu reglamentacji węgla^[3] i pasz dla rolników indywidualnych. Tym samym stworzono model polityki rolnej całkowicie odbiegający od modeli przyjętych w innych krajach RWPG. W istotny sposób zwiększono nakłady na przemysł spożywczy (cukrownia w Łapach, zamrażalnia owoców w Płońsku, budowa nowoczesnych zakładów mięsnych przy pomocy wykonawców z USA i RFN oraz proszkowni mleka przy pomocy Włoch, wielki kompleks chemiczny w Policach produkujący m.in. nawozy, budowany przez firmy francuskie, rozbudowa zakładów „Ursus” w celu produkcji ciągnika na licencji „Fergussona”). Opracowano program specjalizacji w rolnictwie (dogodna polityka kredytowa, ulgi podatkowe, pierwszeństwo w nabywaniu ziemi oraz wsparcie doradcze dla gospodarstw). W sadownictwie odniesiono wielkie sukcesy dzięki nowym technikom upraw promowanym przez Instytut Sadownictwa w Skierniewicach. Stworzono od podstaw fermową hodowlę drobiu. Efektem polityki rolnej był istotny postęp w rolnictwie w pierwszej połowie lat siedemdziesiątych. W latach 1971–1975 produkcja rolna wzrosła o 22% (produkcja zwierzęca zwiększała się corocznie o 7,8%, pogłowie trzody chlewnej zwiększyło się o 60%, skup wieprzowiny zwiększył się o 80%, wołowiny o 50%, a mleka o 52%; prawie dwukrotnie zwiększyła się produkcja drobiu). Liczba ciągników w rolnictwie podwoiła się. Zużycie nawozów sztucznych wzrosło o 43%. Jednocześnie nastąpiło całkowite oderwanie cen detalicznych żywności od kosztów produkcji. Stałe i niskie ceny żywności oraz relatywnie szybki wzrost dochodów ludności spowodował powstanie rynku producenta i wzrost dotacji budżetowych do produkcji rolnej w miarę jej intensywnego wzrastania. Załamanie wzrostu produkcji rolnej nastąpiło w 1975 roku przy wciąż wzrastających potrzebach konsumpcyjnych. Zaczęto ograniczać eksport produktów rolnych by nasycić rynek wewnętrzny, co spowodowało zmniejszenie nakładów na unowocześnianie rolnictwa i wzrost wydatków dewizowych na import żywności i pasz. Dodatnie przez cały okres powojenny saldo w handlu zagranicznym żywnością po raz pierwszy stało się ujemne^{[potrzebny przypis]}.

• III plan pięcioletni (Polska)
• V plan pięcioletni (Polska)
• gospodarka Polski Ludowej

• A. Jezierski, C. Leszczyńska, Dzieje gospodarcze Polski w zarysie do 1989 r., Warszawa 1994, ISBN 83-9002349-0.
• AndrzejA. Jezierski AndrzejA., Historia gospodarcza Polski 1815-1980, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1987, ISBN 83-230-0556-7, OCLC 749685601 . Brak numerów stron w książce
• AntoniA. Czubiński AntoniA., Najnowsze dzieje Polski 1914-1983, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wyd. Nauk, 1987, ISBN 83-01-06137-5, OCLC 20045020 . Brak numerów stron w książce