Heraklides z Pontu

Heraklides z Pontu (stgr. Ἡρακλείδης ὁ Ποντικός, IV w. p.n.e.) – grecki filozof akademicki i astronom, pochodzący z Heraklei Pontyjskiej. Kierował Akademią podczas podróży Platona na Sycylię.

Heraklides starał się o stanowisko scholarchy Akademii po śmierci Speuzypa – następcy i siostrzeńca Platona. Przegrał jednak (kilkoma głosami) z Ksenokratesem. Rozgoryczony opuścił Akademię i powrócił do Pontu.

Diogenes Laertios w 5 księdze Żywotów i poglądów słynnych filozofów wylicza długą listę dzieł Heraklidesa.

Heraklides jest uważany za poprzednika teorii heliocentrycznej. Uważał, że Ziemia obraca się wokół własnej osi^[1] (z zachodu na wschód). Pogląd ten nie był jednak podbudowany teoretycznie czy empirycznie i miał wyłącznie oparcie intuicyjne.

Symplicjusz z Cylicji w komentarzu do dzieła O niebie Arystotelesa mówi o Heraklidesie:

myślał on, że można obronić zjawiska, zakładając, iż Ziemia znajduje się pośrodku i obraca się, niebiosa zaś pozostają nieruchome.

Pogląd ten mógł być wzorowany na fragmencie z Timajosa:

Ziemię zaś, karmicielkę naszą, osadzoną na osi, przeciągniętej przez cały wszechświat urządził tak, że ona strzeże i wykonywa noc i dzień^[2].

Wcześniej pogląd o ruchu Ziemi wokół ogniska Wszechświata (stgr. παντὸς ἑστίαν) głosił Filolaos z Tarentu, Ziemia miała być stale zwrócona do ogniska jedną stroną (podobnie jak Księżyc do Ziemi), w tym modelu zatem musiała także obracać się dokoła własnej osi.

Chalcydiusz w komentarzu do Timajosa podaje: Heraklides pokazał, że Wenus jest czasami wyżej, czasem niżej niż Słońce. Prawdopodobnie oznaczało to, iż Wenus (i zapewne Merkury) w modelu Heraklidesa krążyły wokół Słońca, krążącego wokół Ziemi^[1]. Podobny model, w którym planety obiegają Słońce krążące wokół Ziemi, 2 tysiące lat później ogłosił Tycho Brahe.

• Marcjanus Kapella – zwolennik podobnych hipotez astronomicznych

• Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. T. 3. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2004, s. 111-114. ISBN 83-7363-194-1.
• WillyW. Ley WillyW., W niebo wpatrzeni, EwaE. Kolińska (tłum.), BolesławB. Orłowski (tłum.), Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1984, s. 49 - 51, ISBN 83-06-00983-5, OCLC 830239551 .

• John J. O’Connor; Edmund F. Robertson: Heraklides z Pontu w MacTutor History of Mathematics archive (ang.)
• О движении планет по Гераклиду Понтийскому. hbar.phys.msu.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-11)].
• Thomas Little Heath, Aristarchus of Samos, the ancient Copernicus; a history of Greek astronomy to Aristarchus Oxford, 1913