Friedensreich Hundertwasser

Friedensreich Hundertwasser

Data i miejsce urodzenia	15 grudnia 1928 Wiedeń
Data i miejsce śmierci	19 lutego 2000 na morzu, statek RMS Queen Elizabeth 2
Narodowość	austriacka
Dziedzina sztuki	architektura, malarstwo
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Friedensreich Hundertwasser, właściwie Friedrich Stowasser (ur. 15 grudnia 1928 w Wiedniu, zm. 19 lutego 2000 na morzu, na statku RMS Queen Elizabeth 2) – austriacki malarz, grafik, rzeźbiarz, performer, aktywista ochrony środowiska, znany przede wszystkim z realizacji budowlanych; w 1948 rozpoczął studia na wiedeńskiej Akademii Sztuk Pięknych, które porzucił po trzech miesiącach.

Styl jego charakteryzuje unikanie regularności, symetrii i prostych linii oraz kątów. Typowym elementem jego projektów są okna o różnych kształtach i rozmiarach. Do swoich budowli wprowadzał zieleń, m.in. w formie drzew rosnących na dachach i we wnękach ścian. Stosował odważne zestawienia kolorów. Bardzo często urozmaicał projekty charakterystycznymi unikatowymi w formie i kolorystyce kolumnami, złotymi kulistymi wieżyczkami oraz mozaikami z płytek ceramicznych. Jego twórczość bywa uważana za twórczą kontynuację secesji wiedeńskiej, wykazuje też wyraźne wpływy architektury Antoniego Gaudíego.

Hundertwasser był jedynym dzieckiem bezrobotnego inżyniera Ernsta Stowassera i Elsy Stowasser. Ojciec zmarł na zapalenie wyrostka robaczkowego trzynaście dni po pierwszych urodzinach syna. Od tego czasu wychowaniem syna zajmowała się tylko matka. W roku 1936 Hundertwasser uczęszczał do szkoły Montessori w Wiedniu. Po roku matka zabrała go stamtąd, uważając, że szkoła jest za droga i nie przygotuje syna do życia. Chociaż była żydówką, w roku 1937 ochrzciła syna, a w roku 1938, po przyłączeniu Austrii do Niemiec, zezwoliła mu na wstąpienie do Hitlerjugend. Nalot brytyjsko-amerykański na Wiedeń w 1944 roku Hundertwasser i jego matka przetrwali w piwnicy domu w pobliżu Kanału Dunajskiego. Udało im się przeżyć wojnę, chociaż cała rodzina ze strony matki została wymordowana.

W roku 1948 ukończył gimnazjum, zdał maturę i przez trzy miesiące studiował na Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu w klasie malarza, prof. Robina Christiana Andersena. Andersen i studia nie wywarły wrażenia na Hundertwasserze, natomiast duży wpływ w tym czasie wywarł na artystę Egon Schiele i Walter Kampmann. W roku 1948 w wiedeńskiej Albertinie miały miejsce dwie wystawy. Jedna z okazji trzydziestej rocznicy śmierci Egona Schielego, druga poświęcona Kampmannowi i Gustavowi Klimtowi. W obrazach Schielego zainspirowały Hundertwassera domy i mury, a w pracach Kampmanna „Seelenbäume”, czyli „Drzewa z duszą”. Rezultatem są prace: „Ein Regentag mit Walter Kampmann” („Deszczowy dzień z Walterem Kampmannem”) i „Guten Tag, Herr Kampmann” („Dzień dobry, panie Kampmann”).

W tym czasie zmienił nazwisko ze „Stowasser” na „Hundertwasser” co dokładnie znaczy „Sto-woda”. „Po dziesięciu latach odkrył, iż „sto” mogło wywodzić się z wyrazu „Steh” (z niem. stehen=stać) lub „Stau” (z niem. zator, korek, spiętrzenie wody): Stauwasser to „stojące, spokojne wody”, więc nieprawidłowo zgermanizował swoje nazwisko^[1].

Hundertwasser tak mówił o wodzie: „Uważam, że woda jest nieprzewidywalnym żywiołem, który kryje wiele możliwości. To mnie właśnie w niej fascynuje. Dla mnie, woda jest swego rodzajem ucieczką, azylem, do którego zawsze mogę uciec”^[2].

W roku 1949 Hundertwasser wyjechał do Włoch. Odwiedził Toskanię, Rzym, Neapol, Sycylię i Florencję. Spotkał tam francuskiego malarza René Brô, z którym wyjechał do Paryża.

W Paryżu prowadził spokojne i nieskomplikowane życie. Mieszkał u francuskiej rodziny, jeździł rowerem i dużo malował. Spędził jeden dzień na Akademii Sztuk Pięknych i doszedł do wniosku, że nie potrzebuje akademickiego wykształcenia. Tworzył wraz z Brô: Brô tworzył szkic, a Hundertwasser wypełniał go kolorami. W tym czasie powstał obraz bezpośrednio na ceglanej ścianie – „Ziemia ludzi, ptaków i statków” (maj 1950). Drugi obraz, „Der wunderbare Fischfang”, postanowili namalować na dykcie.

Był samotnikiem lubiącym podróżować. Podczas wyjazdów nauczył się angielskiego, francuskiego i włoskiego. Mówił też trochę po japońsku, rosyjsku, czesku i arabsku. Zawsze miał przy sobie farby, aby w każdym miejscu móc malować. Pierwsze wystawy jego prac zostały zorganizowane w latach 1952 i 1953 w rodzimym Wiedniu, w 1955 roku w Mediolanie i w 1954 i 1956 w Paryżu.

W roku 1957 Hundertwasser nabył gospodarstwo rolne w Normandii. W 1958 wziął ślub z Hertą Leitner na Gibraltarze. Po dwóch latach nastąpił rozwód. W 1960 r. Hundertwasser wyjechał do Japonii, gdzie w 1961 roku otrzymał w Tokio nagrodę „Mainichi-Preis” na 6 Międzynarodowej Wystawie Sztuki. W 1962 roku ożenił się ponownie, lecz i drugie małżeństwo z Japonką, Yuko Ikewada, rozpadło się w roku 1966. Podczas pobytu w Japonii przybrał imię Friedensreich, które powstało z pojęć Frieden (z niem. pokój) i reich (z niem. bogaty).

W 1964 roku Hundertwasser zakupił tereny w Waldviertel w Dolnej Austrii, gdzie zamieszkał w posiadłości z dala od zgiełku miasta.

W latach 1970–1972 wraz z reżyserem Peterem Schamonim pracował nad filmem o sobie „Hundertwassers Regentag”, nominowanym do Oskara w 1973 roku. Film ten był drugim, po filmie dokumentalnym Ferry’ego Radaxa zatytułowanym „Hundertwasser – życie w spiralach”, filmem traktującym o życiu artysty. Film opowiadał o starym kutrze do przewozu soli, którym artysta przepłynął w 1968 roku z Sycylii do Wenecji i który po przebudowie nazwany został Statkiem „Regentag” („Deszczowy Dzień”) Hundertwassera.

Hundertwasser był twórcą plakatu Dwudziestej Letniej Olimpiady, która miała miejsce w 1972 roku w Monachium. W 1975 roku zaczął projektować znaczki pocztowe. W 1982 roku przebudował fasadę Fabryki Rosenthala w Selb. Rok później położono kamień węgielny pod budowę słynnego Hundertwasserhaus, czyli Domu Hundertwassera w Wiedniu, który oddano do użytku 17 lutego 1985 roku. W kolejnych latach Hundertwasser pracował nad wieloma projektami architektonicznymi w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, jak również w Kalifornii, Japonii i Nowej Zelandii.

W roku 1995 ukazała się „Biblia Hundertwassera” – „Hundertwasser-Bibel”. Liczyła 1688 stron i zawierała trzydzieści, sporządzonych specjalnie dla tej edycji, kolaży oraz pięćdziesiąt innych prac. Oprawa była ręcznie wykonana i unikatowa.

Zmarł na serce 19 lutego 2000 roku na pokładzie statku Queen Elizabeth 2 wracając z Nowej Zelandii.

Zgodnie ze swym życzeniem został pochowany 3 marca 2000 roku w swej posiadłości w Nowej Zelandii pod tulipanowcem nago i bez trumny, owinięty jedynie w zaprojektowaną przez siebie flagę Koru, nową flagę Nowej Zelandii.

Swoje oryginalne pomysły i wizje przedstawiał Hundertwasser w tworzonych przez siebie pracach plastycznych, działaniach na rzecz środowiska naturalnego, filozofii życia, projektach budynków, znaczków pocztowych, flag i ubrań. Cechą charakterystyczną jego stylu jest rezygnacja z linii prostej, którą uważał za niemoralną, stosowanie ostrych, wyrazistych barw i form nieregularnych, organicznych. W architekturze stosuje „cebulowe” kopuły i barokowe kolumnady. Wszystkie jego dzieła są przesycone silnym indywidualizmem artysty. Hundertwassera fascynowała forma spirali, którą po raz pierwszy zastosował w swoich pracach w roku 1953.

Jego artystyczna kariera rozpoczęła się w Wiedniu, kiedy zafascynowały go dzieła Egona Schielego.

Hundertwasser jest artystą unikalnym, chociaż jego budowle, w których stosuje formy biomorficzne i płytki ceramiczne, przypominają prace Antoniego Gaudiego (1852–1926). Hundertwassera zainspirował również styl Wiedeńskiej Secesji (Art Nouveau) oraz malarstwo austriackich artystów Egona Schielego (1890–1918) i Gustava Klimta (1862-1918).

W roku 1954 rozwinął swoją „teorię transautomatyzmu”^[3] nawiązując do pojęcia „automatyzmu surrealistycznego”, z tą jednak różnicą, że dla Hundertwassera ważny był odbiorca, a nie przeżycia wewnętrzne artysty.

Tematowi „transautomatyzmu” w architekturze poświęcony jest manifest artysty zatytułowany „verschimmelungs-manifest gegen den rationalismus in der architektur” wygłoszony przez Hundertwassera 4 lipca 1958 roku w Seckau, w Austrii, w którym artysta odrzucił racjonalizm na rzecz wolności projektowania. Manifest ten został uzupełniony dwoma załącznikami: z roku 1959, kiedy to Hundertwasser załączył listę uznanych przez siebie tzw. „zdrowych konstrukcji”, oraz krótkim załącznikiem z roku 1964, w którym stwierdził, iż praca architekta musi być podporządkowana wymaganiom przyszłego mieszkańca oraz że przyszły mieszkaniec musi domagać się swojego „prawa dostępu do trzeciej warstwy skóry”^[4]. Na liście „zdrowych budowli” znalazły się m.in. Casa Batlló Antoniego Gaudiego w Barcelonie, Watts Towers Simona Rodia w Los Angeles, Le Palais Idéal Ferdinanda Chevala w Hauterives, „La Schtroumpf” Christiana Hunzikera w Genewie oraz slamsy we wszystkich miastach, domy wybudowane własnymi rękoma ludów prymitywnych i wiedeńskie ogródki działkowe.

W ciągu piętnastu lat Hundertwasser zaprojektował 50 kompleksów, z czego tylko połowę zrealizowano. Najbardziej znane budowle Hundertwassera to:

• Hundertwasserhaus w Wiedniu, czyli „Dom Hundertwassera”, oddany do użytku 8 września 1985 roku. Jest on modelowym przykładem poglądów artysty na architekturę: nierówne podłogi i ściany, porośnięty trawą i drzewami dach, okna ozdobione tak zwanymi zungenbartami, czyli elementami ozdobnymi wokół okna, z niektórych okien wyrastają drzewa. Elewacja budynku w ostrych barwach, wklęsło-wypukłe kolumny jako element architektoniczny;

• Rupertinum Salzburg 1980–1987 – Hundertwasser zaprojektował na nowo fasadę budynku ozdabiając niektóre okna zungenbartami. W wyniku protestów zostały one usunięte i dopiero ponownie zamontowane w 1987 roku;
• Kościół św. Barbary w Bärnbach – katolicki kościół wybudowany w latach 1948-1949, ozdobiony przez Hundertwassera w 1984–1988. Dzwonnica zwieńczona jest „cebulową, pozłacaną kopułą”. Na frontonach portyków znajdujących się wokół kościoła, znajdują się symbole wszystkich wiodących religii świata;
• Muzeum w Roiten, 1987–1988;
• Fabryka tekstyliów w Rueff i numery na domach w Muntlix, 1988;
• Ekologiczna spalarnia śmieci w Spittelau, Wiedeń, należąca do zakładów ciepłowniczych Fernwärme Wien GmbH – w latach 1988–1992 Hundertwasser przekształcił nieatrakcyjną, przemysłową konstrukcję w bajkową budowlę przypominającą meczet, która stała się jedną z głównych atrakcji turystycznych Wiednia. Minaretowa kolumna została przemalowana na kolor błękitny i ozdobiona złotą kopułą w kształcie cebuli, na wysokości 100 metrów nad ziemią.

• Stacja paliwowa i miejsce odpoczynku dla kierowców w Bad Fischau, 1989–1990,
• Kunst Haus Wien, 1989–1991 – dawna fabryka mebli Thoneta przekształcona w muzeum w stylu orientalno-naturystycznym. Znajduje się niedaleko Domu Hundertwassera, którego nie można zwiedzać. Na parterze Kunst Haus Wien znajduje się sklep z pamiątkami i kopiami prac Hundertwassera. Na piętrach wystawy stałe i czasowe.

• Kalke Village, Wiedeń, 1990–1991,
• Fontanna Zwettl, 1992–1994,
• Pawilon przy DDSG Blue Danube Ponton Wiedeń, 1992–1994,
• Fontanna w Linzu, 1993–1994,
• Oddział onkologii Szpitala Uniwersyteckiego w Grazu, 1991–1994 – Hundertwasser, uważany za „doktora architektury”, został poproszony o przekształcenie sterylnych, szpitalnych pomieszczeń dla pacjentów cierpiących na raka w „szczęśliwe miejsce”. Artysta wspomógł finansowo przebudowę wnętrz. Dwa lata po przebudowie oddziału, przeprowadzono badanie wśród pacjentów w celu zebrania informacji jak czują się w nowym środowisku. Badanie udowodniło, że chorzy na raka czują psychicznie lepiej w kolorowych asymetrycznych wnętrzach i poprawia się znacznie ich stan zdrowia^[3];
• Thermendorf Blumau, Bad Blumau, 1993–1997 – kompleks hotelowy z gorącymi źródłami, największy projekt Hundertwassera. Hotel oferuje 250 pokoi, 550 łóżek, 2 baseny i 5 łaźni z wodami termalnymi. W marcu 1998 roku Hundertwasser wraz z deweloperem Rogerem Rognerem otrzymał za ten projekt: „Prize for Special Services to Tourism”, przyznawaną przez stowarzyszenie Niemieckich Dziennikarzy Podróżników”;
• Fontanna w Zell am See, 1996-2003.

• Toaleta publiczna w Kawakawa, 1999.

• Fabryka Rosenthala w Selb, 1980–1982,
• Hundertwasser-Kindertagesstätte – obiekt przedszkolny w dzielnicy Heddernheim we Frankfurcie, 1988–1995,
• Öko-Haus Hamm, Maximilianpark, 1981–1982,
• In den Wiesen, Bad Soden am Taunus, 1990–1993,
• Wohnen unterm Regenturm, Plochingen am Neckar, 1991–1994,
• Gimnazjum Martina Luthera w Wittenberdze, 1997–1999. Właściwie Luther-Melanchthon-Gymnasium powstało w roku 2006/2007 z połączenia gimnazjum Martina Lutra i Melanchthon-Gymnasium. Jest to szkoła przebudowana według planów Hundertwassera, dzięki czemu stała się magnesem przyciągającym licznych turystów.
• Kawiarnia Ottensen, we współpracy z Jule Beck, 1998,
• Waldspirale w Darmstadt, 1998–2000,
• Hundertwasserbahnhof Uelzen – dworzec w Uelzen, 1999–2001,
• Kopuła zwieńczająca bramę w przedszkolu w Wülfrath, 2001,
• Zielona Cytadela w Magdeburgu, 2004–2005,
• Ronald-McDonald-Haus w Essen/Grugapark,
• Wieża Hundertwassera w Abensberg,
• Halle w Altenrhein, 1998–2001.

• Countdown 21st Century Monument for TBS Tokyo, 1992,
• Kids Plaza, Muzeum dla dzieci w Ōsaka, 1996–1997,
• Maishima Fabryka Uzdatniania Śmieci w Ōsaka, 1997–2000,
• Maishima Sludge Center Ōsaka, 2000.

• Winiarnia Carla Dournani w Napa Valley w Kalifornii, 1992–1999.

• Fontanna w Tel Awiwie, 1994–1996.

• Markthalle Altenrhein, 1998–2001.

Hundertwasser miał kiedyś powiedzieć: „Uwielbiałem znaczki dużo wcześniej zanim zostałem malarzem”^[5]. Opowiadał też pewną anegdotę: „Pisałem listy tak po prostu do „Nieznanego filatelisty” w mieście o egzotycznej nazwie wybranej z atlasu... i na moje trzy wysłane listy zwykle otrzymywałem jedną odpowiedź. Później wymienialiśmy się znaczkami...”^[5]. Hundertwasser lubił znaczki. Niestety kolekcję odziedziczoną po ojcu musiał sprzedać, gdy potrzebował pieniędzy na swoją pierwszą wystawę w Wiedniu w Art Club w roku 1952. Znaczki, podobnie jak flagi i tablice rejestracyjne, były dla Hundertwassera symbolami tożsamości narodowej. W ciągu swojego życia zaprojektował około 30 znaczków.

Po raz pierwszy sztuka Hundertwassera pojawiła się na znaczku w roku 1967. Był to znaczek wydany na Kubie upamiętniający wizytę artystów z „Paris Salon de Mai” oraz pokaz ich prac.

Pierwsze zlecenie na zaprojektowanie znaczków otrzymał Hundertwasser od austriackiej poczty. Była to seria zatytułowana „Sztuka nowoczesna Austrii”. Czteroszylingowy znaczek przedstawiający spiralę z 1975 roku jest rarytasem dla kolekcjonerów. Kiedy zaprojektowane przez Hundertwassera znaczki weszły do obiegu, pracownik poczty niemieckiej odmówił wysłania karty ze znaczkiem Hundertwassera i odesłał go do wysyłającego z adnotacją: „To nie jest znaczek”^[6].

W roku 1979 Hundertwasser otrzymał od prezydenta Senegalu, Leopolda Sedara Senghora, zaproszenie do Dakaru oraz zlecenie na zaprojektowanie serii znaczków senegalskich. Powstały trzy znaczki: „Czarne drzewo”, „Głowa” oraz „Tęczowe okno”.

W roku 1984 artysta otrzymał nagrodę od prezydenta Włoch, Sandra Pertiniego – złoty medal za projekt znaczka Organizacji Narodów Zjednoczonych.

W latach 1991–1993 nadzorował projekt serii znaczków „W hołdzie Liechtensteinowi”.

W 1995 roku jeszcze raz projektował znaczki dla Organizacji Narodów Zjednoczonych. Upamiętniały one Światowy Szczyt w Kopenhadze w 1995 roku oraz spotkania na szczycie Rady Europy w Wiedniu w roku 1983. Dodatkowo w roku 1995 Luksemburg został kulturalną stolicą Europy, co Hundertwasser również upamiętnił na znaczkach.

W roku 1997 na wystawie w Kolonii artysta otrzymał nagrodę „Grand Prix Philately”.

Słynne zdania Hundertwassera na temat znaczków:

• „Znaczek musi doświadczyć swego przeznaczenia”,
• „Znaczek musi doświadczyć ciemnej strony skrzynki pocztowej”,
• „Znaczek musi znieść stempel pocztowy”,
• „Znaczek musi czuć rękę listonosza, który dostarcza list adresatowi”,
• „Znaczek, który nie został wysłany na liście nie jest prawdziwym znaczkiem, nigdy nie żył...”,
• „Znaczek musi świadczyć o kulturze, pięknie i ludzkiej twórczości”^[7].

• 
  Kunst Haus Wien
• 
  Dom Waldspirale w Darmstadt
• 
  Gimnazjum Martina Luthera w Lutherstadt Wittenberg
• 
  Zielona Cytadela w Magdeburgu
• 
  Dom w Bad Soden am Taunus koło Frankfurtu
• 
  Hundertwasserhaus w Wiedniu
• 
  Kościół św. Barbary w Bärnbach
• 
  Dom fundacji Ronalda McDonalda w Houthem (Holandia)

• Pierre Restany, Joram Harel Gesellschaft „Der Maler-König mit den 5 Häuten”, Taschen, ISBN 978-3-8228-6598-9.
• Rand, Dr. Harry, Hundertwasser, Taschen, ISBN 978-3-8228-3416-9.

• Polska strona o „Lekarzu architektury” (pol.)
• Dworzec kolejowy w Uelzen (niem.)
• Grüne Zitadelle w Magdeburgu (niem.)
• The Mosaics of Hundertwasser (ang.)
• Hundertwasserhaus website (niem.)
• http://www.blumau.com (niem.)
• http://www.baernbach.at (niem.)
• Hundertwasser (niem.)