Ford of Britain

Ford Motor Company Limited

Państwo	Wielka Brytania
Siedziba	Laindon, Anglia
Data założenia	Ford Motor Company (England) Ltd.: 8 marca 1911[1] Ford Motor Company Ltd: 7 grudnia 1928[2]
Forma prawna	spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (private limited company)
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Ford of Britain^[3], właściwie Ford Motor Company Limited^[2] – brytyjski oddział amerykańskiego koncernu motoryzacyjnego Ford Motor Company, zajmujący się produkcją podzespołów samochodowych oraz sprzedażą i dystrybucją samochodów marki Ford na terenie Wielkiej Brytanii^[4]. Siedziba przedsiębiorstwa mieści się w Laindon^[2].

Jest to najstarszy oddział Forda poza Ameryką Północną, założony w 1911 roku^[1]. Przez większą część swojej historii prowadził produkcję samochodów przeznaczonych na rynek brytyjski oraz na eksport do krajów trzecich; był jednym z największych producentów motoryzacyjnych na terenie Wielkiej Brytanii. W 1967 roku Ford of Britain oraz niemieckie Ford-Werke podporządkowane zostały nowo powołanemu oddziałowi ogólnoeuropejskiemu (Ford of Europe)^[5], którego siedziba do 1999 roku pozostawała w Wielkiej Brytanii^[6]. W następstwie tego połączenia, linia modelowa oferowana przez oba te oddziały uległa stopniowemu ujednoliceniu. Produkcja samochodów osobowych Forda w Wielkiej Brytanii zakończona została w 2002 roku, a dostawczych w 2013 roku^[7]. Wcześniej przedsiębiorstwo zajmowało się także produkcją samochodów ciężarowych (do 1986)^[8] i ciągników rolniczych (do 1991)^[9].

Pierwszy samochód marki Ford – Model A – sprowadzony został do Wielkiej Brytanii ze Stanów Zjednoczonych przez spółkę Central Motor Car Company w 1904 roku, niecały rok po uruchomieniu produkcji przez Ford Motor Company^[10]. Percival Percy, który od 1907 roku zaangażowany był w import samochodów Forda, za zgodą Henry'ego Forda założył w 1911 roku spółkę Ford Motor Company (England) Ltd. w celu podjęcia montażu Modelu T na terenie Anglii. Przedsiębiorstwo rozpoczęło produkcję w październiku tego samego roku na terenie dawnych zakładów taboru tramwajowego w Trafford Park, koło Manchesteru^[10][5]. W ciągu pierwszego roku fabrykę opuściło 3000 pojazdów^[10], w 1914 roku roczna wielkość produkcji zbliżyła się do 10 tys.^[10][1] – przewyższała możliwości produkcyjne sześciu kolejnych największych brytyjskich producentów razem wziętych^[1]. Pierwotnie wszystkie części do montażu samochodów sprowadzane były ze Stanów Zjednoczonych, jednak z czasem produkcję kolejnych komponentów podejmowano na miejscu^[10]. Do 1925 roku w Wielkiej Brytanii sprzedanych zostało 250 tys. egzemplarzy Modelu T, w wielu latach był to najlepiej sprzedający się samochód na rynku^[5].

W drugiej połowie lat 20. Percival Percy i Henry Ford uzgodnili „plan na rok 1928”. Postanowiono o budowie wielkiego kompleksu fabrycznego w Dagenham, na wschód od Londynu, wzorowanego na amerykańskich zakładach Forda w Dearborn. Miał on prowadzić produkcję zarówno na rynek rodzimy jak i na eksport do innych krajów europejskich oraz imperium brytyjskiego. Nowo powołana spółka Ford Motor Company Ltd., z siedzibą w Dagenham, otrzymała pakiet kontrolny we wszystkich istniejących europejskich filiach Forda, m.in. w Niemczech i Francji^[5]. Fabryka w Dagenham rozpoczęła działalność w 1931 roku, pierwszy samochód – ciężarowy Model AA opuścił ją 1 października tegoż roku^[11]. Równolegle z otwarciem fabryki w Dagenham, Ford zakończył produkcję w zakładach w Trafford Park^[10].

Otwarcie fabryki w Dagenham zbiegło się w czasie z wielkim kryzysem, który stawił pod znakiem zapytania realizację planów Forda. Wiele krajów europejskich wprowadziło politykę protekcjonizmu, utrudniając lub uniemożliwiając import samochodów z zagranicy; jednym z rezultatów był rozwój rodzimej produkcji przez oddziały Forda w Niemczech oraz Francji i wykształcenie przez nie odrębnych linii modelowych^[5][12]. Kolejnym, specyficznym dla Wielkiej Brytanii, problemem Forda był podatek dla posiadaczy samochodów, którego wysokość uzależniona była od mocy silnika. Model A, zaprojektowany w Stanach Zjednoczonych następca Modelu T, wyposażony w 3-litrowy silnik podlegał znacznie wyższej stawce podatkowej niż konkurencyjne modele wyposażone w mniejsze silniki^[a], opracowane w Wielkiej Brytanii z uwzględnieniem obowiązujących realiów podatkowych^[5]. W sierpniu 1932 roku w Dagenham uruchomiono produkcję Modelu Y z silnikiem o pojemności 993 cm³, opracowanego w Dearborn specjalnie na potrzeby rynku brytyjskiego i europejskiego. Samochód ten odniósł wielki sukces komercyjny^[5][10], powtórzony w kolejnych latach przez Model C oraz ciężarówki Fordson^[5]. W 1933 roku w fabryce w Dagenham podjęto także produkcję ciągników rolniczych, wcześniej prowadzoną w zakładach Forda w Cork, w Irlandii^[13].

Podczas II wojny światowej produkcja przestawiona została na potrzeby wojskowe. W zakładach w Dagenham do 1945 roku wyprodukowanych zostało 13 tysięcy transporterów opancerzonych Universal Carrier, 185 tysięcy innych pojazdów wojskowych oraz 250 tysięcy silników V8^[12]. W nieczynnej fabryce Trafford Park uruchomiono produkcję silników lotniczych Rolls-Royce Merlin, których do końca wojny wyprodukowano tam 30 tysięcy^[12].

• 
  Ford Model T (1918)
• 
  Ford Model A (1933)
• 
  Ford Model AA (1935)
• 
  Ford Model Y (1938)

Ford wznowił produkcję samochodów na rynek cywilny wkrótce po zakończeniu wojny, skupiając się początkowo na stosunkowo prostych i tanich modelach^[10], jak Anglia, Popular i ciężarowy Fordson/Thames E83W^[5]. W 1945 roku rząd brytyjski zobowiązał rodzimych producentów, w tym Forda, do eksportu 50% produkowanych samochodów (od 1947 roku – 75%)^[14], w celu redukcji deficytu handlowego wynikającego z konieczności importu znacznych ilości żywności i surowców, m.in. wykorzystywanej w przemyśle motoryzacyjnym stali^[15]. W latach 1945–1955 Ford wyeksportował ponad 1 mln wyprodukowanych w Wielkiej Brytanii samochodów, co stanowiło około 1/4 wszystkich wyeksportowanych w tym okresie aut produkcji brytyjskiej^[16]. Wśród rynków eksportowych znalazły się Stany Zjednoczone, gdzie brytyjska linia modelowa oferowana była równolegle do modeli konstrukcji rodzimej, choć cieszyła się tam znikomym zainteresowaniem. W latach 1948–1970 w USA sprzedanych zostało łącznie 250 tys. brytyjskich fordów^[16].

W 1951 roku zaprezentowane zostały należące do klasy średniej modele Consul i Zephyr, uznawane za przełomowe w historii brytyjskiego Forda. Były to pierwsze samochody tej marki wyposażone w silniki OHV, niezależne zawieszenie z kolumnami MacPhersona oraz nadwozie samonośne^[5][10][12]. Lata 50. zapoczątkowały wieloletni okres znacznego rozwoju Forda w Wielkiej Brytanii. Zakłady w Dagenham, zatrudniające wówczas ponad 40 tysięcy pracowników^[17], kilkakrotnie rozbudowywano^[10]. Przedsiębiorstwo nabyło dodatkowe fabryki, by sprostać rosnącemu popytowi^[5], m.in. w Slough (1949) i Southampton (1953), do których przeniesiono produkcję samochodów ciężarowych i dostawczych^[18][19], oraz Halewood (1963), gdzie podjęto montaż samochodów osobowych^[10].

Kolejnymi znaczącymi sukcesami komercyjnymi Forda była nowa generacja kompaktowego modelu Anglia (105E), wprowadzona do sprzedaży w 1959 roku – pierwszy samochód osobowy Forda wyposażony w 4-biegową skrzynię biegów – oraz rodzinny model Cortina, zaprezentowany w 1962 roku^[5]. W latach 60. Ford zaangażował się w sporty motorowe – model Cortina z powodzeniem startował w licznych rajdach samochodowych, Ford GT40 zajął w 1966 roku wszystkie trzy miejsca na podium w wyścigu Le Mans, a w 1967 roku Ford podjął we współpracy z Cosworth produkcję silników DFV dla Formuły 1^[5][1].

W czerwcu 1968 roku w zakładzie w Dagenham miał miejsce kilkutygodniowy strajk szwaczek, wytwarzających pokrycia foteli samochodowych, które sprzeciwiły się przekwalifikowaniu ich zawodu do niższej kategorii płacowej. Ich pensja miała być przy tym o 15% niższa niż przeciętna płaca mężczyzn, wykonujących zawody zaliczone do tej samej kategorii. Strajk doprowadził do uchwalenia przez parlament brytyjski w 1970 roku Equal Pay Act, który zobowiązywał pracodawców do wypłacania jednakowych pensji osobom wykonującym „tę samą lub zasadniczo podobną” pracę niezależnie od płci^[20].

• 
  Ford Anglia E494A (1952)
• 
  Ford Thames E83W (1953)
• 
  Ford Consul Mk I (1956)
• 
  Ford Anglia 105E (1960)
• 
  Ford Cortina Mk I (1964–1966)

W latach 60. XX wieku Ford posiadał filie w piętnastu krajach Europy. Dwie spośród nich, Ford of Britain i niemieckie Ford-Werke, niezależnie od siebie prowadziły produkcję samodzielnie opracowanych modeli samochodów, jak i podzespołów do nich; posiadały osobne działy marketingu, sprzedaży i finansów^[10]. Na niektórych rynkach modele obu oddziałów ze sobą konkurowały^[12]. Z tego względu Henry Ford II podjął starania na rzecz konsolidacji działalności przedsiębiorstwa na terenie Europy, mając na celu redukcję powielania tych samych działań i wykorzystanie tzw. korzyści skali^[10]. Pierwszym przedsięwzięciem podjętym wspólnie przez brytyjski i niemiecki oddział Forda był projekt dostawczego modelu Transit. Zaprezentowany w 1965 roku, był to najlepiej sprzedający się samochód dostawczy na wielu rynkach europejskich; na przestrzeni kilkudziesięciu lat jego sukces powtórzyły kolejne generacje tego modelu^[12].

W 1967 roku utworzony został europejski dział koncernu – Ford of Europe, mający koordynować działania poszczególnych oddziałów lokalnych^[10]. Jego siedziba ulokowana została w Warley, w Anglii^[6]. Na przestrzeni kolejnych lat linia modelowa oferowana przez Forda na terenie Niemiec i Wielkiej Brytanii, jak i reszty Europy, uległa stopniowemu ujednoliceniu^[5]. Kolejne modele opracowywane były we współpracy między brytyjskimi zespołami inżynierów i projektantów w Dunton (Laindon) a niemieckimi w Merkenich (Kolonia). W celu ułatwienia komunikacji pomiędzy obiema placówkami Ford uruchomił własną linię lotniczą. W późniejszych latach wspólne konferencje odbywały się przy użyciu wideotelefonii^[12]. W latach 1968–1977 do sprzedaży trafiły kolejno modele Escort, Capri, Consul/Granada i Fiesta^[10]. Po 1980 roku oferta modelowa Forda w obu krajach była zasadniczo identyczna^[5].

W momencie utworzenia działu europejskiego w 1967 roku, Ford produkował w Wielkiej Brytanii 600 tysięcy samochodów rocznie, a na terenie Niemiec – 375 tysięcy; montaż odbywał się także w kilku innych krajach Europy^[10]. Przez kilka kolejnych dekad, począwszy od lat 70. produkcja samochodów na terenie Wielkiej Brytanii uległa ograniczeniu, podejmowana była w innych częściach Europy^[5]. W 1999 roku siedziba Ford of Europe przeniesiona została z Warley do Kolonii^[6]. W 2002 roku zakłady w Dagenham opuścił ostatni samochód osobowy marki Ford (Fiesta) wyprodukowany na terenie Wielkiej Brytanii^[21]. Fabryka Forda w Halewood kontynuowała produkcję samochodów osobowych marek Jaguar i Land Rover (wówczas należących do Ford Motor Company) do jej sprzedaży w 2008 roku, wraz z obiema markami, koncernowi Tata Motors^[22]. Produkcja samochodów dostawczych (Transit) prowadzona była w zakładzie w Southampton do 2013 roku^[23]. Na przestrzeni lat w fabrykach Forda w Wielkiej Brytanii wyprodukowanych zostało ponad 18 mln pojazdów^[5], z czego około 11 mln w zakładach w Dagenham^[11].

W 1986 roku Ford of Britain i Iveco zawiązały spółkę typu joint venture Iveco Ford Truck Ltd., która przejęła dział Forda odpowiedzialny za produkcję samochodów ciężarowych (modelu Cargo)^[8]. Ford, będący udziałowcem mniejszościowym, sprzedał ostatnie udziały w spółce w 2003 roku^[24]. W 1991 roku Ford zaprzestał także produkcji ciągników rolniczych, sprzedając dział ich produkcji Fiatowi^[9].

Liczba pracowników Forda w Wielkiej Brytanii zmalała z 28 tysięcy w 1999 roku^[6] do 15 tysięcy w 2011 roku^[1] i 7 tysięcy w 2021 roku^[11]. Obecnie^[b] Ford prowadzi na terenie Wielkiej Brytanii produkcję silników wysokoprężnych w Dagenham^[25] oraz skrzyń biegów w Halewood^[26]. Według planów przedstawionych przez Forda w 2021 roku zakład w Halewood ma w 2024 roku podjąć produkcję elektrycznych jednostek napędowych do samochodów osobowych i dostawczych^[27][28]. W Dunton prowadzona jest działalność badawczo-rozwojowa związana z układem przeniesienia napędu. Tam też znajduje się siedziba brytyjskiego oddziału Forda (przeniesiona z Warley w 2019 roku^[29]), w tym ogólnokrajowego działu sprzedaży, a także siedziba ogólnoeuropejskich działów pojazdów dostawczych oraz usług finansowych (Ford Credit Europe)^[11].

W latach 1977–2020 Ford był najlepiej sprzedającą się marką samochodów osobowych w Wielkiej Brytanii^[30], z udziałem w rynku na poziomie 33% w 1981 roku^[31], 21,1% w 1995 roku, 17,7% w 1999 roku^[6]. W 2021 roku udział Forda w rynku spadł do 7%, a pozycję lidera zajął Volkswagen^[31]. W rankingu najlepiej sprzedających się modeli, różne modele Forda – Cortina, Escort, Focus i Fiesta, zajmowały pierwsze miejsce nieprzerwanie od 1972 do 2020 roku (w 2021 roku pierwszą pozycję zajął Vauxhall Corsa)^[32]. Na brytyjskim rynku samochodów dostawczych Ford pozostaje liderem sprzedaży nieprzerwanie od 1966 roku^[b], za sprawą modeli Transit i Transit Custom^[11][33]. W 2021 roku Wielka Brytania była trzecim pod względem wielkości sprzedaży rynkiem dla koncernu Ford (po Stanach Zjednoczonych i Chinach)^[34].

• 
  Ford Transit Mk I (1966)
• 
  Ford Granada Mk I (1972–1976)
• 
  Ford Escort Mk III (1985)
• 
  Ford Fiesta Mk IV (2001), ostatni osobowy model Forda produkcji brytyjskiej
• 
  Ford Transit Mk V (2013), ostatni model Forda produkcji brytyjskiej

Poniżej wyszczególnione są modele pojazdów produkowane przez Ford of Britain na terenie Wielkiej Brytanii. W nawiasach lata produkcji i liczba wyprodukowanych egzemplarzy.

• Fordson/Thames E83W (1938–1957)^[55]
• Thames 300E (1954–1961)^[55]
• Thames 307E (1961–1968)^[55]
• Thames 400E (1957–1965)^[55]
• Transit:
  • Mk I (1965–1978)^[45]
  • Mk II (1978–1986)^[45]
  • Mk III (1986–2000)^[45]
  • Mk IV (2000–2006)^[45]
  • Mk V (2006–2013)^[45]

• Model TT (1918–1927)^[56]
• Model AA (1931–?)^[11]
• Model BB (1932–1945)^[45]
• Fordson/Fordson Thames 7V (1937–1949)^[55]
• Thames Trader (1957–1965)^[55]
• A-Series (1972–1982)^[45]
• D-Series (1965–1981)^[45]
• Cargo (1981–1992)^[c][45]

• R-Series (1964–1986)^[55]

W latach 1933–1991 Ford produkował na terenie Wielkiej Brytanii ciągniki rolnicze pod markami Fordson, Ford i New Holland (prawa do tej ostatniej nabył w 1986 roku)^[13][57][9].

• Laindon (Dunton) – siedziba przedsiębiorstwa, dział marketingu i sprzedaży (od 2019)^[58], zakład badawczo-rozwojowy otwarty w 1967^[59]
• Dagenham – zakład produkcyjny silników spalinowych^[25], otwarty w 1931, do 2002 produkcja samochodów osobowych^[60]
• Halewood – zakład produkcyjny skrzyń biegów^[26], otwarty w 1963, do 2008 także osobny zakład produkcji samochodów osobowych^[61][22]
• Londyn – biuro badawczo-rozwojowe, otwarte 2017^[62][63]
• Daventry – centrum dystrybucyjne części samochodowych, otwarte w 1968^[64]

Samochody Forda odgrywały znaczące role w licznych brytyjskich serialach telewizyjnych, zwłaszcza policyjnych i kryminalnych, m.in. Z-Cars z lat 60. (Zephyr), The Sweeney z lat 70. (Cortina, Granada) i The Professionals z przełomu lat 70. i 80. XX wieku (Capri)^[74]. Ford Transit cieszył się dużą popularnością wśród zespołów rockowych na trasach koncertowych, jak i grup przestępczych, zarówno w świecie rzeczywistym jak i filmowym^[75][76]. Na Wyspach Brytyjskich model ten jest szeroko kojarzony ze stereotypem „faceta w białym vanie” (white van man) – kierowcy, często wykonującego zawód hydraulika, budowlańca lub podobny, poruszającego się po drogach w sposób nieostrożny, bez zważania na innych uczestników ruchu^[74][75]. Latający Ford Anglia stanowi istotny element fabuły w książce i filmie Harry Potter i Komnata Tajemnic^[77].

• Sprawozdania roczne i artykuły prasowe dot. Ford Motor Company Ltd. z lat 20. i 30. XX wieku w Hamburgisches Welt-Wirtschafts-Archiv (ang. • niem.)
• Ford Motor Company Ltd. w brytyjskim rejestrze przedsiębiorstw, w tym sprawozdania roczne (Full accounts) od 1973 roku do teraz (ang.)