Elbrus
43°21′18″N 42°26′21″E/43,355000 42,439167
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Republika | |
| Położenie |
rejon Elbrusskij↗ |
| Pasmo | |
| Wysokość |
5642 m n.p.m. |
| Wybitność |
4741 m |
| Pierwsze wejście |
F. Crauford Grove, Frederick Gardiner, Horace Walker, Peter Knubel i Achija Sottajew (20 lipca 1874) |
Położenie na mapie Rosji  | |
Położenie na mapie Kabardo-Bałkarii  | |
| 43°21′18″N 42°26′21″E/43,355000 42,439167
| |
Elbrus (ros. Эльбрус Elbrus, karaczajsko-bałkarski Минги тау Mingi tau) – najwyższy szczyt Kaukazu o wysokości 5642 m n.p.m. Położony jest na terenie Kabardo-Bałkarii w Rosji niedaleko granicy z Gruzją. Jest najwyższym szczytem Rosji. W zależności od interpretacji przebiegu granicy Europa-Azja może być zaliczany do Korony Ziemi jako najwyższy szczyt Europy[a][1][2].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka perskiego i powstała jako przestawka słowa „Alborz”. Słowo to ma źródło w nazwie mitologicznej perskiej góry – Harā Bərəzaitī (w swobodnym tłumaczeniu – wysoki strażnik, wartownik). Szczyt posiada też określenia w językach narodów zamieszkujących jego okolice. Nazwa karaczajsko-bałkarska Mingi tau oznacza Wieczną Górę, a kabardyjska Ιуэщхьэмахуэ Oszchamacho – „Górę Szczęścia", „Górę Światła", „Błogosławioną Górę". Liczne określenia góry przytacza Julius von Klaproth (Travels in Caucasus and Georgia. Performed in the Years 1807 and 1808): tatarskie Jalduss, ormiańskie Jalbus i rosyjskie Schat-gora. Współcześni, odnosząc się do kształtu Elbrusu, nadali mu przydomek „piersi dziewicy” - używany potocznie głównie przez turystów odwiedzających region[3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Masyw Elbrusu leży na północ od granicy głównej Kaukazu. Istnieje od ponad 2 mln lat. Jest drzemiącym wulkanem, którego ostatni okres aktywności miał miejsce ok. połowy I w. n.e., jednak działalność post-wulkaniczna jest nadal notowana. Zdarzają się wyrzuty gazów i przebijanie się na powierzchnię źródeł wód mineralnych. Wyziewy siarkowodoru były notowane nawet w okolicach skał Pastuchowa (1 km poniżej szczytu[4]) i można czasem poczuć jego charakterystyczną woń. Miejsca te są szczególnie widoczne zimą, kiedy podgrzane gazy drążą w śniegu dobrze widoczne jamy. Dookoła masywu występują liczne mineralne źródła termalne o temperaturze do 21 stopni.
Zbudowany jest z zastygłych law andezytowych, obecnie prawie w całości pokrytych lodowcami, o łącznej powierzchni około 138 km², oraz wiecznym śniegiem (powyżej wysokości 3700–4000 m n.p.m.). Jest o ok. półtora kilometra wyższy od najwyższych otaczających go szczytów.
Masyw Elbrusu wyróżnia się charakterystyczną sylwetką o dwóch kopulastych wierzchołkach, odległych od siebie o ok. 3 km:
- zachodnim (wyższym) – 5642 m n.p.m.
- wschodnim – 5621 m n.p.m.
Elbrus przedstawiany i zdobywany jest najczęściej od strony południowej z otaczających go od tej strony miejscowości, przez co wyższy wydaje się być szczyt wschodni. Jest to jednak złudzenie.
Wierzchołki rozdzielone są szerokim płaskim siodłem o wysokości ok. 5300 m n.p.m. 1 września 2010 na przełęczy na wysokości 5375 m n.p.m. otwarto schron RedFox w kształcie igloo. 28 października 2010 poszycie schronu zostało zerwane. Schron nie został naprawiony.
W październiku 2013 na drodze normalnej na wysokości 3912 m n.p.m. otwarto ekologiczny hotel LEAPrus3912. Zbocza w okolicy drogi normalnej, pomimo licznych akcji sprzątających wolontariuszy, pozostają jednak od lat zaśmiecone w stopniu nieznanym w innych górach wysokich[5].
Okolice Elbrusu wraz ze szczytem znajdują się na terenie Parku Narodowego „Przyelbrusie”[6]
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jako pierwszy wysokość Elbrusu zmierzył astronom Wincenty Wiszniewski, określając ją na 17 788 stóp (5422 m)[7].
Niższy, wschodni wierzchołek po raz pierwszy zdobył najprawdopodobniej kabardyjski góral Killar Chaszirow 22 lipca 1829. Pierwszym Europejczykiem, który stanął na tym wierzchołku, był w 1868 r. brytyjski alpinista Douglas William Freshfield (z bałkarskim przewodnikiem Achiją Sottajewem). Wierzchołek zachodni po raz pierwszy zdobyli 20 lipca 1874 r. brytyjscy alpiniści Frederick Gardiner, Craufurd F. Grove i Horace Walker w towarzystwie Petera Knubla, szwajcarskiego przewodnika z Zermatt. Drugiego wejścia na ten wierzchołek dokonał węgierski wspinacz Mór Déchy ze szwajcarskimi przewodnikami Alexandrem Burgenerem i Peterem Ruppenem oraz młodym miejscowym góralem o imieniu Molej z Urusbije[8].
Przez pewien czas II wojny światowej Elbrus był uważany za najwyższy szczyt III Rzeszy, po tym, jak masyw został zajęty przez armię niemiecką (1 Dywizja Górska i 4 Dywizja Górska). 21 sierpnia 1942 na zachodnim wierzchołku ustawiono flagi nazistowskie. Elbrus pozostał pod okupacją niemiecką do początku stycznia 1943[9]. 13 lutego na zachodnim, a 17 lutego 1943 na wschodnim wierzchołku zostały zatknięte flagi sowieckie.
Pierwszym Polakiem na Elbrusie był w 1956 r. Jerzy „Druciarz” Rudnicki[10].
W sierpniu 1967 r. na wschodni wierzchołek Elbrusu wjechał motocyklem radziecki inżynier i mistrz sportu Anatol Derberaszewskij[11].
W roku 2009 uruchomiono kolejkę linową. W 2011 ze względu na atak terrorystyczny grupy Dżamaat Baksański, kierowanej przez Kazbeka Taszujewa[12], kolejka była nieczynna. W nocy z 18 na 19 lutego 2011 na wysokości 3470 metrów wysadzony został jeden ze słupów nośnych, 30 z 45 wagoników spadło na ziemię. Według informacji podanych przez milicję rosyjską, nikomu nic się nie stało[13]. Zdetonowany ładunek miał siłę rażenia 2 kg trotylu[14]. W przeddzień zamachu zamordowano trójkę turystów z Moskwy jadących w kierunku Elbrusu z lotniska w Mineralnych Wodach. Z powodu tych wydarzeń od 20 lutego do 5 listopada 2011 w rejonie Elbrusu (cały rejon elbruski i część rejonu baksańskiego Republiki Kabardyńsko-Bałkarskiej) obowiązywał stan operacji antyterrorystycznej, utrudniający ruch turystyczny.
Turystyka
[edytuj | edytuj kod]Góra jest celem wypraw alpinistów, narciarzy i turystów. Ułatwieniem w przemieszczaniu się jest kolejka linowa do tzw. beczek (cysterny po paliwie zaadaptowane na schronisko, 3708 m n.p.m.), której drugi odcinek (po przesiadce) dociera do wysokości 3850 m n.p.m.
Elbrus Race
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy bieg na Elbrus odbył się w 1990 roku. Rywalizowali wówczas alpiniści radzieccy z amerykańskimi. Wygrał go Anatolij Bukriejew. Trasę Priut 11 (4050 m n.p.m.) – wschodni (niższy) wierzchołek Elbrusu (5621 m n.p.m.) pokonał w czasie 1 godziny i 47 minut. Drugi był Kevin Cooney, a trzeci Patrick Healy.
Regularnie zawody zaczęły się odbywać od roku 2005. Do wyboru są dwie trasy: klasyczna i ekstremalna. W 2006 roku na trasie ekstremalnej polana Azau (2400 m n.p.m.) – zachodni wierzchołek Elbrusu (5642 m n.p.m.) Denis Urubko wygrywając ustanowił rekord tej trasy z czasem 3 godziny 55 minut 59 sekund.
Na bieg 24 września 2010 w ramach programu Artura Hajzera „Polski Himalaizm Zimowy 2010–2015”[15] PZA wysłał 13-osobowy zespół. Na trasie ekstremalnej wygrał Polak Andrzej Bargiel, ustanawiając nowy rekord trasy – 3 godziny 23 minuty 37 sekund. W kategorii kobiet na tej trasie wygrała Polka Aleksandra Dzik, zostając jednocześnie pierwszą kobietą, która ukończyła bieg na trasie ekstremalnej.
W drugiej dekadzie XXI wieku zawody odbywają się dwa razy w roku: w czerwcu i wrześniu. We wrześniu 2015 Polka Anna Figura ustanowiła rekord na trasie ekstremalnej w kategorii kobiet – 4 godziny 22 minuty 10 sekund, druga była także Polka – Anna Tybor.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Południowo-wschodnia granica Europy może być poprowadzona Obniżeniem Kumsko-Manyckim, zgodnie z pierwotną koncepcją Philipa Johana von Strahlenberga, co pozostawia Elbrus w Azji. Ta propozycja jest wspierana między innymi przez encyklopedię Britannica. Mogą jednak przeważać źródła postulujące poprowadzenie granicy wododziałem Wielkiego Kaukazu i wówczas Elbrus staje się najwyższym szczytem Europy. Podział ten jest czysto umowny i opiera się o kryteria kulturowe raczej niż geograficzne.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ How Is The Border Between Europe And Asia Defined? [online], WorldAtlas [dostęp 2021-07-05] (ang.).
- ↑ Europe, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-09-30] (ang.).
- ↑ Wojciech Scelina, Elbrus. Przewodnik, Łódź: Dom Wydawniczy Księży Młyn, 2022, s. 53, ISBN 978-83-7729-656-1
- ↑ Wojciech Górecki: Planeta Kaukaz. Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 161, seria: Reportaże - Wydawnictwo Naukowe PWN. ISBN 978-83-01-13695-6.
- ↑ Kabardino-Balkaria cleans up slopes of Mount Elbrus (ang.).
- ↑ ФГБУ «Национальный парк «Приэльбрусье» [online], xn--80ab2abvfcfr1gj.xn--p1ai [dostęp 2021-07-26].
- ↑ Encyklopediczeskij Słowar Brokhauza i Efrona, hasło Elbrus [1].
- ↑ Bolesław Chwaściński, Ku niezdobytym szczytom, Warszawa: Sport i Turystyka, 1987, s. 40–41, ISBN 83-217-2579-1.
- ↑ Mount Elbrus History. [dostęp 2010-01-27]. (ang.).
- ↑ Strona Klubu Wysokogórskiego w Katowicach. [dostęp 2009-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (13 listopada 2007)]. (pol.).
- ↑ B. aut.: Motocyklem na Elbrus, w: „Wierchy” R. 36 (1967), Kraków 1968, s. 261.
- ↑ Je. Sawina, O. Tanas, S. Kamara, A. Annojew: Джамаат спустил всех с гор (Dżamaat spuścił wszystkich z gór). 21 lutego 2011. [dostęp 2012-05-01]. (ros.).
- ↑ Informacja o zerwaniu się kolejki na Elbrus. [dostęp 2011-02-19]. (ros.).
- ↑ Rosja: stan wyjątkowy w rejonie Elbrusu. Onet. [dostęp 2011-02-20]. (pol.).
- ↑ Polski Himalaizm Zimowy 2010–2015.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- Elbrus – informacje dla alpinistów. [dostęp 2012-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2 kwietnia 2005)]. (ang.).
- Polska strona o Elbrusie. [dostęp 2012-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (5 lutego 2013)].
- Panorama Elbrusu. [dostęp 2012-12-10].