Elżbieta Bonifacja
 Herb Jagiellonów | |
| królewna polska i księżniczka litewska | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Przyczyna śmierci |
nieznana |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Matka | |
Elżbieta Bonifacja (również Elżbieta Bonifacja Jagiellonka; ur. 22 czerwca 1399 w Krakowie, zm. 13 lipca 1399 tamże) – królewna polska z dynastii Jagiellonów, jedyna córka Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława Jagiełły.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Ciąża królowej
[edytuj | edytuj kod]Po ponad 12 latach bezdzietnego małżeństwa Jadwigi i Jagiełły królowa zaszła w ciążę. Z okazji spodziewanych narodzin dziecka pary królewskiej brat stryjeczny przyszłego ojca Witold, w imieniu własnym i małżonki Anny, przysłał na dwór krakowski kosztowne prezenty. Wśród nich znajdowała się kołyska ze srebra. Miasto Kraków przekazało królowej prezent w postaci 200 grzywien i złoty łańcuch wartości 25 grzywien. Wyznaczono również po 4 grzywny dla przyszłych mamek dziecka oraz 4 grzywny dla posłańca, który przyniesie radzie miejskiej wieść o narodzinach dziecka[1].
Narodziny królewny
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy horoskop sporządzony przez astrologa dla przyszłego dziedzica Jadwigi i Jagiełły określał płeć dziecka poczętego w połowie września 1398 r. jako męską[2]. Dnia 22 czerwca 1399 r.[3] narodziła się jednak dziewczynka.
Szeroko rozpowszechniona w literaturze przedmiotu, hagiografii i czasopiśmiennictwie informacja o przedwczesnym porodzie[4] ma swoje źródło w przekazanym przez Długosza tekście drugiego epitafium na śmierć królowej, który mógłby sugerować, że królewna urodziła się przedwcześnie: Tempus erat nondum maturae prolis ab alvo,/ Cum venit matris regia nata suae[5]. Z horoskopu poczęcia królewskiego dziecka wynika jednak, że poród był raczej opóźniony[6].
Chrzest
[edytuj | edytuj kod]Córka Jadwigi i Jagiełły otrzymała imiona Elżbieta Bonifacja. Swoje pierwsze imię odziedziczyła po babce macierzystej Elżbiecie Bośniaczce, a drugie otrzymała na cześć papieża Bonifacego IX, który w liście z 5 maja 1399 r. zgodził się być ojcem chrzestnym dziecka. Papież jako swojego zastępcę wyznaczył Wojciecha Jastrzębca, wyrażając przy tym życzenie, aby dziecko nazwano Bonifacym lub Bonifacją. Obrzędu chrztu królewny polskiej i księżniczki litewskiej miał dokonać Piotr Wysz[7].
Długość życia
[edytuj | edytuj kod]Najstarszym źródłem przekazującym datę śmierci królewny Elżbiety Bonifacji jest nekrolog jej matki w Kalendarium Capituli Cracoviensis: XVI kalendas Alexii confessoris Anno Domini MCCCLXXX nono serenissima princeps domina Hedvigis, regina Polonie et heres Ungarie etc. procreata filia primogenita Elizabeth Bonifacia die solis XXII Iunii, et ea ipso die sancte Margarethe tunc sequenti defuncta, expost ipsamet, [...] die presenti hora meridiei expiravit[8].
Urodzona 22 czerwca (XXII Iunii) królewna zmarła w dniu wspomnienia św. Małgorzaty Antiocheńskiej. Wspomnienie św. Małgorzaty w średniowiecznych kalendarzach diecezjalnych zapisywano najczęściej pod datą 20 lipca, rzadziej 13 lipca, a sporadycznie także 15 lipca[9]. Najpóźniejszą datę wyklucza jednak zapis mówiący o tym, że śmierć Elżbiety Bonifacji nastąpiła przed zgonem Jadwigi, który miał miejsce w dniu wspomnienia św. Aleksego Wyznawcy, tj. 17 lipca 1399[10].
W przekazie Jana Długosza pojawiła się mylna informacja o śmierci królewny nie po trzech tygodniach, a po trzech dniach, jak również wzmianka o wyjątkowo długim ukrywaniu tego faktu przed matką[11]. Tak wczesną datę śmierci Elżbiety Bonifacji podawali za Długoszem kolejni pisarze, czasami uznając dzień św. Małgorzaty za moment ostatecznego ujawnienia Jadwidze prawdy o tragicznym losie córeczki[12]
W rzeczywistości Elżbieta Bonifacja umarła, przeżywszy trzy tygodnie, w dniu 13 lipca 1399 r.[13]
Przyczyna zgonu
[edytuj | edytuj kod]Przyczyna zgonu królewny, jak również powód śmierci jej matki, pozostają nieznane z powodu braku jakichkolwiek bliższych informacji o przebiegu porodu, stanie zdrowia noworodka i problemach zdrowotnych położnicy[14]. Jadwiga i Elżbieta Bonifacja żyły jeszcze kilka tygodni po porodzie i umarły w odstępie kilku dni, co mogłoby ewentualnie sugerować, że ich zgony pozostawały w jakimś związku ze sobą (np. choroba zakaźna, stan zapalny, etc.), jednak nie były spowodowane samymi komplikacjami przy porodzie (np. uszkodzeniami ciała doznanymi w trakcie akcji porodowej). Śmiertelność ówczesnych europejskich noworodków i ich matek w wypadku pierwszego porodu była dość wysoka nawet w kręgach dynastycznych, będących pod opieką najlepszych lekarzy[15].
Pogrzeb
[edytuj | edytuj kod]Na mocy testamentu królowej Jadwigi, którego wykonawcami byli ochmistrz królowej, kasztelan krakowski Jan Tęczyński oraz biskup krakowski Piotr Wysz, Elżbieta Bonifacja miała być pochowana wraz z matką w jednym grobie. Wspólny pogrzeb królewny i królowej odbył się 19 lipca 1399 r. w katedrze wawelskiej[16].
Miejsce pochówku
[edytuj | edytuj kod]Nagrobek
[edytuj | edytuj kod]Ciała Jadwigi oraz jej córki Elżbiety Bonifacji złożono pod posadzką katedry w kamiennej tumbie. Komora grobowa usytuowana była po północnej stronie prezbiterium, w pobliżu ufundowanego przez królową za życia ołtarza św. Gerwazego, obok wielkiego ołtarza katedry[17].
Określenie formy upamiętnienia, a także okoliczności i czasu zniszczenia pierwotnego nagrobka nie jest możliwe. Być może w oczekiwaniu na rychłą kanonizację Jadwigi Andegaweńskiej odwlekano budowę świetniejszego grobowca dla matki i córki. Podczas przebudowy otoczenia wielkiego ołtarza katedry, prowadzonej na zlecenie biskupa Gembickiego w połowie XVII w., nagrobek został definitywnie przekształcony[18].
Eksploracja grobu
[edytuj | edytuj kod]Z protokołu otwarcia grobu Jadwigi Andegaweńskiej z dnia 12 lipca 1949 r. wynika, że naukowcy zwrócili uwagę na charakterystyczne ułożenie szkieletu królowej, zbliżone do jednego z boków trumny. Można to wytłumaczyć faktem, że obok matki leżała Elżbieta Bonifacja, jednak nic nie pozostało z miękkich chrząstek dziecka po upływie 550 lat od pochówku[19].
Pierwsze polskie horoskopy
[edytuj | edytuj kod]Dla dziecka Jadwigi i Jagiełły opracowane zostały pierwsze zachowane horoskopy sporządzone na ziemiach polskich[20]. Wykonał je w Krakowie nieznany bliżej uczony, zapewne jeden z ośmiu astrologów, pracujących m.in. dla dworu królewskiego[21].
Pierwszy horoskop powstał w oparciu o moment poczęcia dziecka, zapewne ustalony wspólnie z królową na 16 września 1398 w południe. Rozwiązanie wyznaczono w nim na 18 czerwca 1399. Jadwidze i Jagielle miał się narodzić długo wyczekiwany syn[22].
Drugi horoskop był prognostykiem urodzinowym. Na jego podstawie można dokładnie określić moment przyjścia na świat Elżbiety Bonifacji. Królewna urodziła się 22 czerwca 1399 późnym wieczorem (o godzinie 22:35 czasu lokalnego). Astrolog zaznaczył, że horoskop jest złowróżbny, ponieważ Mars przebywał w ósmym domu astrologicznym, zwanym domem śmierci[23].
Wywód rodowodowy
[edytuj | edytuj kod]| 4. Olgierd | ||||||
| 2. Władysław II Jagiełło | ||||||
| 5. Julianna | ||||||
| 1. Elżbieta Bonifacja | ||||||
| 6. Ludwik Węgierski | ||||||
| 3. Jadwiga Andegaweńska | ||||||
| 7. Elżbieta Bośniaczka | ||||||
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga 10, 1370-1405, tłum. J. Mrukówna, Kraków 1982; Zmarła Jadwiga, królowa Polski - Z prof. Jadwigą Krzyżaniakową rozmawia Wojciech Kozłowski.
- ↑ K. Ożóg, Uczeni w monarchii Jadwigi i Jagiełły 1384-1434, Kraków 2004, s. 135, 322.
- ↑ Data została powszechnie przyjęta w literaturze naukowej i popularnonaukowej; np. Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 80; E. Rudzki, Polskie królowe, wyd. II, Warszawa 1990, s. 79. Jedynie Czesław Stawisko (C. Stawisko, Napis na roztruchanie drezdeńskim, "Analecta Cracoviensia", XIX, 1987, s. 175 mylnie podaje datę rozwiązania królowej Jadwigi na dzień 10 czerwca 1399 r.
- ↑ np. W. Czermak, Jadwiga królowa Polski. Opowiadanie z dziejów naszych, Lwów 1887; B. Gruszka-Zych, Jej Wysokość z lipowym berłem. Święta Jadwiga Królowa, "Gość Niedzielny" 30/2000.
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 80. Pełny tekst epitafium np. w: M. Wiszniewski, Historya literatury polskiéj, Kraków 1840, s. 443.
- ↑ Astrolog określił dzień poczęcia na 16 września 1398 r., prognozując ostateczny termin porodu na 18 czerwca 1399 r., zaś Elżbieta Bonifacja przyszła na świat cztery dni później. E. Śnieżyńska-Stolot, Horoskopy dziecka królowej Jadwigi, "Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej", R.53, 2003, s. 5-32.
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 80; J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga 10, 1370-1405, tłum. J. Mrukówna, [w:]Dzieło Jadwigi I Jagiełły. Antologia historyczno-literacka w sześćsetlecie chrztu Litwy i jej związków Z Polską, wybór i opr. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 250.
- ↑ Monumenta Poloniae historica – Pomniki dziejowe Polski, series nova, t. V, Kraków 1978, s. 157; tłumaczenie na język polski np. w: S. A. Sroka, Królowa Jadwiga, Kraków 2007, s. 39.
- ↑ R. T. Hampson, Medii avi kalendarium: or, Dates, charters, and customs of the middle ages, t. 2, London 1841, s. 256.
- ↑ R. T. Hampson, Medii avi kalendarium: or, Dates, charters, and customs of the middle ages, t. 2, London 1841, s. 9; Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 65.
- ↑ J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga 10, 1370-1405, tłum. J. Mrukówna [w:] Dzieło Jadwigi i Jagiełły, wybór i opr. W. Biliński, Warszawa 1989, s. 250 (Królowa Jadwiga urodziła dziewczynkę, która nazwana Elżbietą Bonifacją zmarła w ciągu trzech dni.); Henryk Perzanowski, Kanonik Krakowski ks. Jan Długosz o Królowej Jadwidze, "Analecta Cracoviensia", XII, 1980, s.193-209.
- ↑ Wersję Długosza rozpowszechnił m.in. bardzo popularny herbarz Paprockiego: B. Paprocki, Herby Rycerstwa Polskiego, Kraków 1584, s. 766. W XIX i XX w. wyznaczano zgon Elżbiety Bonifacji na 24 bądź 25 czerwca 1399 r. Przykład współczesny - artykuł zawierający informacje zaczerpnięte z szeroko znanych biografii Jadwigi: Święta Jadwiga (1374-1399), "Gazeta Koszycka", nr 3(37), październik 2007 (Dziecko po dwóch dniach zmarło)
- ↑ Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 81; E. Rudzki, Polskie królowe, wyd. II, Warszawa 1990, s. 79.
- ↑ Medycyna sądowa - Jadwiga
- ↑ Szacowana śmiertelność dzieci przed osiągnięciem 1 roku życia - w okresach wolnych od epidemii - wynosiła około 25% w XIV-XV-wiecznej Anglii i około 20% na ziemiach wczesnośredniowiecznych Węgier. Dane pochodzące z terenów niemieckich pozwalają nieco dokładniej określić procent zgonów położnic dla XVI-XVII w. - na poziomie 11,3%. J. C. Russell, British Medieval Population, Albequerque 1948; G. Ascadi, J. Nemeskeri, History of Human Life Span and Mortality, Budapest 1970, s. 256, 308; J. Hatcher, Mortality in the Fifteenth Century: Some New Evidence, "The Economic History Review" 1986, 39(1), s. 19-38; H. O. Lancaster, Expectations of Life, New York 1990, s.9
- ↑ J. Tęgowski, Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań - Wrocław 1999, s. 132; Z. Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków 2005, s. 81; A. Bieńkowska, Duchowość królowej Jadwigi Andegaweńskiej, "Medium Aevum", r. II, nr 1-2(2-3), maj 2003, s. 1.
- ↑ T. Wojciechowski, Kościół katedralny w Krakowie, Kraków 1900, s. 44-45; P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, s. 261-262.
- ↑ M. i S. Cerchowie, F. Kopera, Pomniki Krakowa, Kraków 1904, t. I, s. 91; P. Mrozowski, Polskie nagrobki gotyckie, Warszawa 1994, s. 261-262.
- ↑ J. Olbrycht, M. Kusiak, Protokół badania zwłok Królowej Jadwigi, "Polonia Sacra", 1949, 3, s. 259-266.
- ↑ Kodeks nr 805 z lat 1389-1399, zawierający horoskopy Elżbiety Bonifacji z 16 września 1398 r. i 22 czerwca 1399 r., przechowywany jest w Bibliotece Jagiellońskiej. Catalogus codicum manuscriptorum medii aevi Latinorum, qui in Bibliotheca Jagellonica Cracoviae asservantur, vol. 6 numeros continens inde ab 772 usque ad 1190, oprac. M. Kowalczyk, A. Kozłowska, M. Markowski, L. Nowak, A. Sobańska, R. Tatarzyński, S. Włodek, M. Zwiercan, 1996.
- ↑ Ówczesne grono stołecznych astrologów miało charakter międzynarodowy. Jako astrologowie na przełomie XIV i XV w. pracowali w Krakowie uczeni miejscowi oraz przybysze ze Śląska, Czech, ziem niemieckich i Włoch. M. Markowski, Kształtowanie się krakowskiej szkoły astronomicznej [w:]Historia astronomii w Polsce, I, red. E. Rybka, Wrocław 1975, s. 57-59; J. Zathey, Z historii środowiska magiczno-astrologicznego w Krakowie w XV w., "Krzysztofory", VIII, 1981, s. 17-21.
- ↑ Po narodzeniu się Elżbiety Bonifacji pomyłka została sprostowana w notatce dopisanej ręką autora na pierwszym horoskopie. W notatce mowa jest o córce, dla której znakiem wschodzącym są Ryby, a nie Skorpion. Natomiast pod rysunkiem na drugim horoskopie astrolog zauważył: sic erravi non sciencia. E. Śnieżyńska-Stolot, Horoskopy dziecka królowej Jadwigi, "Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej", R.53, 2003, s. 5-32.
- ↑ Współczesna interpretacja horoskopów autorstwa Piotra Piotrowskiego Pierwszy polski horoskop.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rudzki E., Polskie królowe, t. I: Żony Piastów i Jagiellonów, wyd. II, Novum, Warszawa 1990, ISBN 83-878937-4-9, s. 79.
- Staniek E., Dziecko (Skarby królowej Jadwigi) [w:] Konferencje i rozważania, Wydawnictwo "M", Kraków 2003, ISBN 83-722142-1-2, s. 25–26.
- Śnieżyńska-Stolot E., Horoskopy dziecka królowej Jadwigi, Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej, R. 53, 2003, ISSN 0006-3940, s. 5-32.
- Tęgowski J., Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Wydawnictwo Historyczne, Poznań - Wrocław 1999, ISBN 83-913563-1-0, s. 131–132.
- Wdowiszewski Z., Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Avalon, Kraków 2005, ISBN 83-918497-2-4, s. 79–81.