Eocen

Eocen (ang. Eocene)

• w sensie geochronologicznym: środkowa epoka paleogenu, trwająca około 22 milionów lat (od 56,0 do 33,9 mln lat temu). Eocen jest młodszy od paleocenu a starszy od oligocenu. Eocen dzieli się na cztery wieki: iprez, lutet, barton i priabon.

• w sensie chronostratygraficznym: środkowy oddział paleogenu, wyższy od paleocenu a niższy od oligocenu. Dzieli się na cztery piętra: iprez, lutet, barton i priabon.

Nazwa pochodzi od połączenia greckich słów ἠώς, eos – jutrzenka i καινός, kainos – nowy (w nieformalnym tłumaczeniu: „świt nowych czasów”).

Eocen zawdzięcza swą nazwę faktowi, że w czasie jego trwania pojawia się wiele występujących do dziś rzędów ssaków, a także niektóre istniejące nadal rodziny. Do najbardziej wyspecjalizowanych należą: nietoperze, walenie i brzegowce. Wtedy też pojawiają się lemurowate i wyrakowate. Parzystokopytne reprezentowane są m.in. przez maleńkiego „jelenia” Diacodexis, a nieparzystokopytne przez pierwszego konia – Hyracotherium.

Powstają wyspecjalizowane formy ryb jak iglicznie i koniki morskie oraz makrele, mieczniki, barrakudy, płastugi.

• „powrót” ssaków do wody: pierwsze walenie (prawalenie)
• pojawiają się lemurowate i wyrakowate
• pojawiają się nietoperze i brzegowce
• pojawia się tapir
• rozpoczyna się ewolucja koni
• rozpoczyna się ewolucja trąbowców
• pierwsze naczelne (rodzaj Eosimius)

Osady eocenu występują w Polsce w dwóch obszarach: na Niżu Polskim i w Karpatach.

Na Niżu współczesny zasięg eocenu jest znacznie większy niż paleocenu.

W późnym eocenie ponownie nastąpiła transgresja morska, która objęła północną i wschodnią Polskę. Powstały tam piaski kwarcowo-glaukonitowe o miąższości dochodzącej do 10 m, z liczną fauną małżoraczków, mięczaków i otwornic (głównie bentonicznych) oraz licznymi kokolitami. Na obszarze współczesnej Zatoki Gdańskiej utworzyła się szeroka delta z osadów naniesionych z północy przez hipotetyczną rzekę Eridan. Rzeka niosła również materiał roślinny wraz z żywicami drzew iglastych, które osadzone w delcie utworzyły tzw. ziemię niebieską – obecnie złoże bursztynu.

W obrębie utworów niżowego eocenu wyróżniono następujące formacje:

• formacja mosińska dolna
• formacja szczecińska
• formacja zielonczyńska
• formacja tanowska
• formacja mosińska górna
• formacja olsztyńska
• formacja pomorska
• formacja jerzmanowicka
• formacja z Siemienia

Na obszarze dzisiejszych Tatr w eocenie nastąpiła transgresja morska. Początkowo powstawały zlepieńce i piaskowce zbudowane z materiału dostarczonego z niszczonego masywu tatrzańskiego, a później wapienie i dolomity z licznymi numulitami (wapienie numulitowe). Pod koniec eocenu nastąpiło pogłębienie i poszerzenie zbiornika. Cały obszar Tatr znalazł się pod wodą, a w zbiorniku, obejmującym oprócz Tatr także obszar Podhala i Spiszu, osadzały się utwory fliszu podhalańskiego (głównie: piaskowce, mułowce, łupki ilaste, niekiedy dolomit żelazisty) o miąższości powyżej 2000 m.

Zobacz hasło eocen w Wikisłowniku

• trzeciorzęd
• bursztyn bałtycki
• Grube Messel
• heptodon

• Budowa geologiczna Polski, t. I Stratygrafia, cz. 3a Kenozoik, paleogen, neogen, red. Tadeusz Marek Peryt, Marcin Piwocki, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa 2004, ISBN 83-7372-736-1.

• ICS-Chart/Time Scale. Międzynarodowa Komisja Stratygrafii. [dostęp 2015-08-28]. (ang.).
• Mapa paleogeograficzna Ronald Blakey: Eocene (50 Ma). [w:] Mollewide Plate Tectonic Maps [on-line]. Colorado Plateau Geosystems, Inc.. [dostęp 2015-08-28]. I 35 mln lat temu
• Mapa paleogeograficzne dla 30 mln lat temu w Kazmin V. G. i Natapov L. M.: The paleogeographic atlas of northern Eurasia. Institute of Tectonics of the Lithospheric Plates, Russian Academy of Natural Sciences, 1998. [dostęp 2018-11-29]. I dla 50 mln lat temu