Bezlist okrywowy

Bezlist okrywowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	prątniki
Podklasa	Buxbaumiidae
Rząd	bezlistowce
Rodzina	bezlistowate
Rodzaj	bezlist
Gatunek	bezlist okrywowy
	Nazwa systematyczna
	Buxbaumia viridis ; (Moug.) Brid.
Synonimy
	Buxbaumia indusiata Brid.;
	Buxbaumia indusiata Brid.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Bezlist okrywowy (Buxbaumia viridis (Moug.) Brid.) – gatunek mchu należący do rodziny bezlistowatych (Buxbaumiaceae).

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek euro-amerykański z oderwanymi stanowiskami w chińskiej prowincji Shanxi. W Ameryce Północnej występuje tylko w pacyficznej części kontynentu, do wys. 1200 m n.p.m. W Europie powszechniej występuje w południowej Skandynawii aż po okolice Petersburga oraz w Alpach (do wys. 1800 m n.p.m.) i w Karpatach (do 2000 m n.p.m. w Tatrach Wysokich). Występuje też w masywach górskich Europy Środkowej oraz na Nizinie Środkowoeuropejskiej.

W Polsce gatunek najczęściej występuje w górach (w Polsce Tatry, Beskidy Zachodnie, Sudety), głównie w reglu dolnym. Na niżu rzadko (zachodnia i północna część Polski po Pojezierze Ełckie na wschodzie). Na początku XXI w. jedynym potwierdzonym stanowiskiem był Tatrzański Park Narodowy^[4], lecz dzięki dalszym poszukiwaniom potwierdzono lub odkryto nowe stanowiska w Sudetach, Karpatach od Gorców po Bieszczady oraz na Pomorzu Gdańskim^[5].

Morfologia

Mech dwupienny o bardzo małym, trudnym do zauważenia w naturalnym środowisku gametoficie. Lepiej widoczny sporofit^[4]. Zielonkawa, asymetryczna puszka o dług. do 6 mm na czerwonawej lub brunatnej, grubej secie (dług. do 7 mm). Wieczko krótkie, z małym czepkiem. Osobniki męskie niewielkie widoczne tylko pod mikroskopem, bez łodyg, złożone z plemni (stojących wprost na splątku) otoczonych jednym liściem. Osobniki żeńskie o nierozgałęzionej łodydze o wys. do 1 mm.

W czasie dojrzewania liście brunatnieją, tracą kolor i wykształcają nitki otaczające setę^[4]. Zarodniki dojrzewają późną wiosną^[5] lub latem, są gładkie, żółtozielone o średnicy ok. 12μm^[4]. W porównaniu z innymi gatunkami epiksylicznych mchów liczba zarodników jest duża (3,1–5,5 mln na puszkę)^[5].

Ekologia

Rośnie na próchniejącym drewnie bez kory, na zbutwiałych pniach, i murszejących kłodach, rzadziej na silnie humusowej glebie. Preferuje miejsca ocienione, nieco wilgotne i kwaśne. W Polsce występuje w lasach bukowych i bukowo-jodłowych, zaś w innych częściach zasięgu (np. w Skandynawii) występuje w lasach świerkowych. Gatunek ten unika miejsc pozostających pod wpływem człowieka. Jest słabym konkurentem – zazwyczaj występuje w miejscach, gdzie nie ma zwartej pokrywy mszaków. Do rozwoju wymaga już mocno rozłożonego drewna o dużej wilgotności, przez co zwykle związany jest z miejscami o wilgotnym mikroklimacie – dolinami rzek, a zwłaszcza ich północnymi, zacienionymi zboczami^[5].

Roślina jednoroczna, kiełkuje jesienią lub wiosną. Wkraczanie w stadia fenologiczne w górach jest zwykle przesunięte w stosunku do nizin^[5]. Zwykle rośnie pojedynczo, tworząc nieliczne populacje^[4], których stan może znacząco fluktuować^[5].

Gatunek charakterystyczny klasy mszaków epiksylicznych Lepidozio-Lophocoletea heterophyllae^[4].

Ochrona

Ochrona wymaga zachowania siedlisk z ograniczoną gospodarką leśną. Konieczne jest utrzymywanie dużych ilości martwego drewna i odpowiednich stosunków wodnych^[4]. Za właściwy stan populacji uznaje się liczebność co najmniej 5 osobników, areał co najmniej 0,1 m², przy czym siedlisko potencjalne do zasiedlenia powinno nie być mniejsze niż 5 arów, mieć odpowiednio dużo martwego drewna, być bardzo wilgotne, ocienione (ponad 50% zwarcia warstwy drzew i krzewów), ale bez nadmiernie rozwiniętej warstwy runa^[5].

W Polsce roślina objęta ścisłą ochroną gatunkową od 2001 roku^[6]^[7]. Ujęta jest także w załącznikach konwencji berneńskiej i dyrektywy siedliskowej^[4].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-01] (ang.).
↑ IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org [dostęp 2021-03-23] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Adam Stebel: 1386 Buxbaumia viridis – bezlist okrywowy. W: Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 29–32. ISBN 83-86564-43-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Grzegorz Vončina: 1386 Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis (Moug. ex Lam. & DC.) Brid. ex Moug. & Nestl.. W: Grzegorz Cierlik, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska, Wiesław Król, Paulina Baran, Anna Zięcik: Opracowanie tekstów przewodników metodycznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych – sprawozdanie. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, lipiec 2011, s. 46–58.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).

Bibliografia

Bronisław Szafran: Mchy (Musci). T. I. Warszawa: PWN, 1957, s. 81.
Bruno P Kremer, Hermann Muhle, Janina Zielińska: Porosty, mchy, paprotniki. Warszawa: "Świat Książki", 1998, s. 222. ISBN 83-7227-061-9.
Ryszard Ochyra, Piotr Szmajda: Atlas rozmieszczenia geograficznego mchów w Polsce. T. 7. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk, 1991, s. 47-52. ISBN 83-232-0432-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[goffinet-2] B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2021-02-01] (ang.).

[iucn-3] IUCN Red List of Threatened Species [online], iucnredlist.org [dostęp 2021-03-23] .

[poradnik-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Adam Stebel: 1386 Buxbaumia viridis – bezlist okrywowy. W: Gatunki roślin. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. Barbara Sudnik-Wójcikowska, Hanna Werblan-Jakubiec (red.). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 29–32. ISBN 83-86564-43-1.

[gios-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Grzegorz Vončina: 1386 Bezlist okrywowy Buxbaumia viridis (Moug. ex Lam. & DC.) Brid. ex Moug. & Nestl.. W: Grzegorz Cierlik, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska, Wiesław Król, Paulina Baran, Anna Zięcik: Opracowanie tekstów przewodników metodycznych dla gatunków i siedlisk przyrodniczych – sprawozdanie. Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, lipiec 2011, s. 46–58.

[rozp2014-6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin Dz.U. z 2014 r. poz. 1409.

[rozp2001-7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]