Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości

Arcydzieła ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości – proklamacje ogłaszane przez UNESCO w latach 2001–2005 w celu wyróżnienia na arenie światowej wybranych zjawisk z zakresu dziedzictwa niematerialnego i związanych z nim przestrzeni kulturowych.

W latach 2001–2005 ogłoszone zostały trzy Proklamacje (2001, 2003, 2005), w ramach których wyróżniono łącznie 90 zjawisk. Program ten nie jest przez UNESCO kontynuowany ze względu na wejście w życie 20 kwietnia 2006 roku Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (ang. Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage) z 2003 r. Artykuł 31 pkt. 3 Konwencji stwierdza, że "nie przewiduje się kolejnych Proklamacji po wejściu w życie niniejszej Konwencji"^[1]. 90 zjawisk, które przed uchwaleniem Konwencji zostały proklamowane Arcydziełami Ustnego i Niematerialnego Dziedzictwa Ludzkości, na mocy Art. 31 pkt. 1. Konwencji zostało wpisanych na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości, tworzoną na mocy tej Konwencji.

Konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego odnosi się do współcześnie praktykowanych zjawisk kulturowych przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Zaliczają się do nich:

• tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• sztuki widowiskowe i tradycje muzyczne;
• zwyczaje, obyczaje i obchody świąteczne;
• wiedza o przyrodzie i wszechświecie oraz związane z nią praktyki;
• umiejętności związane z tradycyjnym rzemiosłem^[2].

W ramach Konwencji prowadzone są trzy odrębne listy:

• Lista niematerialnego dziedzictwa kulturowego wymagającego pilnej ochrony;
• Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• Rejestr najlepszych praktyk w celu ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Celem list jest promocja dziedzictwa niematerialnego i zwracanie uwagi na konieczność jego ochrony. Zadaniem Rejestru najlepszych praktyk jest dzielenie się doświadczeniem i ukazywanie możliwości ochrony dziedzictwa niematerialnego.

Tryb wpisywania zjawisk (tzw. elementów) na listy i do rejestru jest zbliżony do procedury przyjętej dla Listy Światowego Dziedzictwa prowadzonej na mocy Konwencji UNESCO z 1972 r. O wpisie na listę decyduje Międzyrządowy Komitet ds. ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego wybierany przez przedstawicieli rządów krajów, które podpisały Konwencję. Wnioski o wpis mogą być kierowane do Komitetu przez rządy krajów – Państw-Stron Konwencji. Większość rządów krajów działających w ramach konwencji scedowała to uprawnienie na odpowiednie instytucje krajowe^[3].

Poniższa lista przedstawia według krajów 90 arcydzieł ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości proklamowanych w latach 2001–2005, wpisanych w 2008 roku na Listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego ludzkości^[4][5].

	Albański ludowy śpiew izopolifoniczny[6]	2005

	Karnawał w Binche[7]	2003
	Pochód olbrzymów i smoków w Belgii i Francji – wpis wraz z Francją[8]	2005

	Bistriszkite babi – archaiczna polifonia, tańce i praktyki rytualne z regionu Szopłuk (bułg. Шоплук)[9]	2005

	Slovácky Verbuňk – taniec rekrutów regionu Slovácko[10]	2005

	Przestrzeń kulturowa Kihnu[11]	2003
	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Litwą i Łotwą[12]	2003

	Pochód olbrzymów i smoków w Belgii i Francji – wpis wraz z Belgią[8]	2005

	Misterium w Elche[13]	2001
	Patum w Berga[14]	2005

	Sztuka rzeźbienia krzyży i ich symbolika – wpis wraz z Łotwą[15]	2001
	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Estonią i Łotwą[12]	2003

	Bałtyckie festiwale pieśni – wpis wraz z Estonią i Litwą[12]	2003

	Rytuał Căluş[16]	2005

	Przestrzeń kulturowa i kulturowy przekaz ustny starowierców Siemiejców[17]	2001
	Ołoncho – jakucki epos heroiczny[18]	2005

	Fujara i muzyka na ten instrument[19]	2005

	Opera dei Pupi – Sycylijski Teatr Lalek[20]	2005
	"Pieśń Tenorów": wyraz sardyńskiej kultury pasterskiej[21]	2005

	Muzyka na duduk[22]	2005

	Azerbejdżański mugam[23]	2003

	Pieśni Baulów[24]	2005

	Drametse Ngachan: Taniec masek z bębnami[25]	2005

	Opera Kunqu[26]	2001
	Sztuka gry na instrumencie guqin[27]	2003
	Sztuka Ujgur Muqam w regionie Xinjiang[28]	2005
	Urtyn Duu: tradycyjna długa pieśń – wpis wraz z Mongolią[29]	2005

	Śpiewy Hudhud z Ifugao[30]	2001
	Epos Darangen ludu Maranao w regionie Jeziora Lanao[31]	2005

	Gruziński śpiew polifoniczny[32]	2001

	Kudijattam: teatr sanskrytu[33]	2001
	Tradycja recytacji wedyjskiej[34]	2003
	Ramlila: Tradycyjny spektakl Ramajana[35]	2005

	Teatr lalek Wayang[36]	2003
	Indonezyjski Kris[37]	2005

	Teatr nōgaku[38]	2001
	Teatr lalek bunraku[39] (ningyō jōruri)	2003
	Teatr kabuki[40]	2005

	Balet Królewski Kambodży[41]	2003
	Sbek Thom – teatr cieni Khmerów[42]	2005

	Sztuka akynów, kirgiskich opowiadaczy eposów[43]	2003

	Królewski rodowy obrzęd i muzyka rytualna w świątyni Jongmyo[44]	2003
	Epickie pieśni pansori[45]	2003
	Festiwal "Gangneung Danoje"[46]	2005

	Teatr Mak yong[47]	2005

	Tradycyjna muzyka morin chuur[48]	2003
	Urtyn Duu: tradycyjna długa pieśń – wpis wraz z Chinami[29]	2005

	Sztuka Meddah – publiczni opowiadacze historii[49]	2003
	Ceremonia Mewlewi Sema – Taniec Derwiszów[50]	2005

	Muzyka Szaszmakom – wpis wraz z Uzbekistanem[51]	2003

	Muzyka Szaszmakom – wpis wraz z Tadżykistanem[51]	2003
	Przestrzeń kulturowa regionu Bojsun[52]	2003

	Wietnamska muzyka dworska Nhã nhạc[53]	2003
	Przestrzeń kulturowa gongów[54]	2005

	Ahellil z regionu Gouara[55]	2005

	Epos As-Sira al-Hilalijja[56]	2003

	Irackie maqam[57]	2003

	Pieśni z Sany[58]	2003

	Przestrzeń kulturowa plemion beduińskich w Petrze i Wadi Rum[59]	2005

	Przestrzeń kulturowa placu Dżami al-Fana[60]	2001
	Festiwal moussem z okolic Tantan[61]	2005

	Palestyńskie "Hikaye"[62]	2005

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Nigerią i Togo[63]	2001

	Kankurang – rytuał inicjacyjny plemion Mandinka – wpis wraz z Senegalem[64]	2005

	Przestrzeń kulturowa Sosso-Bala w Niagassola[65]	2001

	Kunszt rękodzieła drewnianego społeczności Zafimaniry[66]	2003

	Uzdrawiający taniec Vimbuza[67]	2005
	Gule Wamkulu – wpis wraz z Mozambikiem i Zambią[68]	2005

	Przestrzeń kulturowa plemion Jaaral i Degal[69]	2005

	Gule Wamkulu – wpis wraz z Malawi i Zambią[68]	2005
	Ksylofony Timbila plemienia Czopi[70]	2005

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Beninem i Togo[63]	2001
	System przepowiadania przyszłości Ifá[71]	2005

	Tradycje przekazu ustnego Pigmejów Aka z Afryki Środkowej[72]	2003

	Kankurang – rytuał inicjacyjny plemion Mandinka – wpis wraz z Gambią[64]	2005

	Dziedzictwo przekazu ustnego Gelede – wpis wraz z Beninem i Nigerią[63]	2001

	Ugandyjska tkanina z kory drzewa[73]	2005

	Gbofe z Afounkaha: muzyka trąbek poprzecznych i przestrzeń kulturowa społeczności Tagbana[74]	2001

	Maskarada Makiszi[75]	2001
	Gule Wamkulu – wpis wraz z Malawi i Mozambikiem[68]	2005

	Taniec Mbende Jerusarema – taniec popularny wśród ludów Zezuru Szona[76]	2005

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Gwatemalą, Hondurasem i Nikaraguą[77]	2001

	Karnawał w Oruro[78]	2001
	Andyjska kosmowizja grupy etnicznej Kallawaja[79]	2003

	Ustne i graficzne środki wyrazu grupy Wajapi[80]	2003
	Samba de Roda z Recôncavo w Bahia[81]	2005

	Dziedzictwo przekazu ustnego i kulturowych środków wyrazu ludu Zápara – wpis wraz z Peru[82]	2001

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Hondurasem i Nikaraguą[77]	2001
	Tradycja widowisk tanecznych Rabinal Achí[83]	2005

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Gwatemalą i Nikaraguą[77]	2001

	Dziedzictwo Maroon w Moore Town[84]	2003

	Karnawał w Barranquilla[85]	2003
	Przestrzeń kulturowa San Basilio de Palenque[86]	2005

	Tradycje pasterskie i wozy zaprzężone w woły[87]	2005

	Tumba Francesa – muzyka bractwa Oriente[88]	2003

	Obchody Dnia Zmarłych[89]	2003

	Język, taniec i muzyka Garifuna – wpis wraz z Belize, Gwatemalą i Hondurasem[77]	2001

	Dziedzictwo przekazu ustnego i kulturowych środków wyrazu ludu Zápara – wpis wraz z Ekwadorem[82]	2001

	Przestrzeń kulturowa Bractwa Ducha Świętego Congos z Villa Mella[90]	2001
	Tradycja widowisk tanecznych Cocolo[91]	2005

	Lakalaka: śpiewane oracje z układem choreograficznym[92]	2003

	Rysunki na piasku w Vanuatu[93]	2003