Aleksander Jan Cuza

Aleksander Jan I Cuza
	Hospodar Mołdawii
Okres	od 17 stycznia 1859; do 1860
Poprzednik	Bazyli Sturdza
Następca	on sam Książę (domnitor) Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny
	Hospodar wołoski
Okres	od 5 lutego 1859; do 1860
Poprzednik	Aleksander Dymitr Ghica
Następca	on sam Książę (domnitor) Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny
	Książę (domnitor) Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny
Okres	od 1860; do 1866
Następca	Karol I
	Dane biograficzne
Dynastia	Cuza
Data i miejsce urodzenia	20 marca 1820 ; Gałacz
Data i miejsce śmierci	15 maja 1873 ; Heidelberg
Żona	Elena Rosetti
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Jan Cuza (rum. Aleksandru Ioan Cuza; ur. 20 marca 1820 w Gałaczu, zm. 15 maja 1873 w Heidelbergu) – bojar mołdawski i książę (domnitor) Zjednoczonych Księstw Mołdawii i Wołoszczyzny.

Jego wizerunek został umieszczony na rumuńskiej monecie obiegowej o nominale 50 lejów bitej w latach 1991-1996^[1].

Młodość i dojście do władzy

Aleksander Jan Cuza pochodził z mołdawskiej rodziny bojarskiej. Zdobył wykształcenie na europejskim poziomie i został pułkownikiem armii mołdawskiej. W 1848, gdy Europę ogarnęła Wiosna Ludów, zarówno w Mołdawii, jak i na Wołoszczyźnie wybuchły rewolty. Aleksander J. Cuza należał wówczas w Jassach do grupy najbardziej radykalnych działaczy, żądających natychmiastowych, daleko idących zmian politycznych, a zwłaszcza ustąpienia znienawidzonego księcia Michała Sturdzy. Walki w Mołdawii szybko zostały stłumione, a młody Cuza został uwięziony w Wiedniu, skąd wkrótce uciekł z pomocą brytyjską.

Po powrocie do ojczyzny, w 1858 r. Cuza został ministrem wojny. Jako świetny mówca agitował za połączeniem Mołdawii i Wołoszczyzny. Korzystając z poparcia europejskich potęg 17 stycznia 1859 r. został obrany księciem Mołdawii. Kilkanaście dni później w Bukareszcie tron wołoski powierzono księciu Bibescu. Wywołało to zamieszki uliczne w mieście. W powtórzonym pod naciskiem ulicy głosowaniu 5 lutego jednogłośnie obwołano Cuzę również księciem Wołoszczyzny, co doprowadziło do unii personalnej obu państw. W 1861 r. władzę Aleksandra J. Cuzy na tych ziemiach potwierdził sułtan turecki Abdülaziz.

Książę zjednoczonej Rumunii

Dwa lata później Cuza, który dotąd władał dwoma faktycznie niezależnymi państwami, zjednoczył Mołdawię i Wołoszczyznę w jeden organizm państwowy – Rumunię ze stolicą w Bukareszcie. Po tym wydarzeniu Cuza, panujący odtąd jako Aleksander Jan I, rozpoczął serię reform. Pierwszą z nich była decyzja o sekularyzacji dóbr klasztornych. Patriarchatowi Konstantynopola, do którego część z tych klasztorów należała, zaproponowano rekompensatę, lecz patriarcha Konstantynopola zerwał negocjacje na jej temat. Po kilku latach rząd rumuński wycofał się z tej propozycji. Reforma uwłaszczeniowa przysporzyła mu wielu przeciwników, zwłaszcza wśród konserwatystów. Próbowali zawetować ustawę, lecz Cuza to weto odrzucił i przeprowadził plebiscyt modyfikujący Konwencję Paryską (traktat pokojowy po wojnie krymskiej gwarantujący autonomię Mołdawii i Wołoszczyzny) – nierzeczywistą konstytucję (to referendum potwierdziło jego władzę). Następnie rozszerzył prawa wyborcze i zniósł status bojarów jako grupy uprzywilejowanej. Stworzył bazujące na Kodeksie Napoleona Kodeks cywilny i karny. Zreformował armię na styl europejski i założył uniwersytety w Bukareszcie i Jassach.

Rodzina

W 1844 Cuza poślubił Elenę Rosetti. Jego żona nie mogła mieć dzieci, więc Cuza zaczął ją zdradzać. Elena nie protestowała, a nawet wychowywała jak własne dzieci, dwóch synów Cuzy (Alexandru Al. Ioan Cuzę, ur. między 1862 a 1864, zm. 1889, i Dimitrie Cuzę, ur. 1865, popełnił samobójstwo w 1888), i jego kochanki – Eleny Marii Catargiu-Obrenović.

Upadek, emigracja i śmierć

W 1866 Cuza został obalony przez oficerów związanych z opozycją i w związku z tym emigrował. Na jego następcę został wybrany Karl von Hohenzollern-Sigmaringen, który przyjął imię Karol I. Cuza zmarł na wygnaniu po tułaczce z rodziną po Europie. Został pochowany w swojej rezydencji w Ruginoasie, a po wojnie jego ciało zostało przeniesione do Jass. Jego nagrobek znajduje się w przednawiu klasztornej cerkwi Trzech Świętych Hierarchów^[2].

Przypisy

↑ Rumunia 50 lejów, 1991-2003. ucoin.net. [dostęp 2024-06-13].
↑ Manastirea Trei Ierarhi [online], www.crestinortodox.ro [dostęp 2016-06-13] .

Bibliografia

Juliusz Demel, Aleksander Jan Cuza, książę Rumunii, Ossolineum, Wrocław 1977.

[1] Rumunia 50 lejów, 1991-2003. ucoin.net. [dostęp 2024-06-13].

[2] Manastirea Trei Ierarhi [online], www.crestinortodox.ro [dostęp 2016-06-13] .

[1]

[2]

Hospodarowie wołoscy do 1715	Basarab I (ok. 1310–1352) Mikołaj Aleksander (1352–1364) Władysław I Samoderżec (ok. 1364–1377) Radu I (ok. 1377–1383) Dan I (ok. 1383–1386) Mircza I Stary (1386–1394) Wład I Uzurpator (1394–1397) Mircza I Stary (1397–1418) Michał I (1418–1420) Dan II (1420–1421) Radu II Praznaglava (1421) Dan II (1421–1423) Radu II Praznaglava (1423) Dan II (1423–1424) Radu II Praznaglava (1424–1426) Dan II (1426–1427) Radu II Praznaglava (1427) Dan II (1427–1431) Aleksander I Aldea (1431–1436) Wład II Diabeł (1436–1442) Mircza II (1442) Basarab II (1442–1443) Wład II Diabeł (1443–1447) Władysław II Dan (1447–1448) Wład III Palownik (1448) Władysław II Dan (1448–1456) Wład III Palownik (1456–1462) Radu III Piękny (1462–1473) Basarab III Stary (1473) Radu III Piękny (1473–1474) Basarab III Stary (1474) Radu III Piękny (1474) Basarab III Stary (1474) Radu III Piękny (1474–1475) Basarab III Stary (1475–1476) Wład III Palownik (1476) Basarab III Stary (1476–1477) Basarab IV (1477–1481) Mircza (1481) Wład IV Mnich (1481) Basarab IV (1481–1482) Wład IV Mnich (1482–1495) Radu IV Wielki (1495–1508) Mihnea I Zły (1508–1509) Mircza III (1509–1510) Wład V Młody (1510–1512) Neagoe Basarab V (1512–1521) Teodozjusz (1521–1522) Radu V (1522–1523) Władysław III (1523) Radu VI Bădica (1523–1524) Radu V (1524) Władysław III (1524) Radu V (1524–1525) Władysław III (1525) Radu V (1525–1529) Basarab VI (1529) Mojżesz (1529–1530) Wład VI Topielec (1530–1532) Wład VII Vintila (1532–1535) Radu VII Paisie (1535–1545) Mircza Pastuch (1545–1552) Radu VIII Eliasz (1552–1553) Mircza Pastuch (1553–1554) Patrascu Dobry (1554–1558) Mircza Pastuch (1558–1559) Piotr Młody (1559–1568) Aleksander II Mircza (1568–1574) Vintila (1574) Aleksander II Mircza (1574–1577) Mihnea II Poturczeniec (1577–1583) Piotr II Kolczyk (1583–1585) Mihnea II Poturczeniec (1585–1591) Stefan I Głuchy (1591–1592) Aleksander III Zły (1592–1593) Michał II Waleczny (1593–1600) Szymon Mohyła (1600–1601) Radu IX Mihnea (1601–1602) Szymon Mohyła (1602) Radu X Șerban (1602–1610) Gabriel Batory (1611) Radu IX Mihnea (1611) Radu X Șerban (1611) Radu IX Mihnea (1611–1616) Gabriel Mohyła (1616) (Mohyłowie) Aleksander IV Eliasz (1616–1618) Gabriel Mohyła (1618–1620) Radu IX Mihnea (1620–1623) Aleksander V Dziecię (1623–1627) Aleksander IV Eliasz (1627–1629) Leon Tomșa (1629–1632) Radu XI Eliasz (1632) Mateusz Basarab (1632–1654) Konstantyn I Șerban (1654–1658) Mihnea III (1658–1659) Jerzy I Ghica (1659–1660) Grzegorz I Jerzy Ghica (1660–1664) Radu XII Leon (1664–1669) Antoni Popescu (1669–1672) Grzegorz I Jerzy Ghica (1672–1673) Jerzy II Duca (1673–1678) Șerban Kantakuzen (1678–1688) Konstantyn II Brâncoveanu (1688–1714) Stefan II Kantakuzen (1714–1715)
Rządy Fanariotów (1715–1821)	Mikołaj Mavrocordat (1715–1716) okupacja habsburska (1716) Jan I Mavrocordat (1716–1719) Mikołaj Mavrocordat (1719–1730) Konstantyn III Mavrocordat (1730) Michał Racoviță (1730–1731) Konstantyn III Mavrocordat (1731–1733) Grzegorz II Ghica (1733–1735) Konstantyn Mavrocordat (1735–1741) Michał Racoviță (1741–1744) Konstantyn III Mavrocordat (1744–1748) 121 Grzegorz Ghica II (1748–1752) Mateusz Ghica (1752–1753) Konstantyn IV Racoviță (1753–1756) Konstantyn III Mavrocordat (1756–1758) Scarlat Ghica (1758–1761) Konstantyn III Mavrocordat (1761–1763) Konstantyn IV Racoviță (1763–1764) Stefan Racoviță (1764–1765) Scarlat Ghica (1765–1766) Aleksander Ghica (1766–1768) okupacja rosyjska (1768) Grzegorz III Aleksander Ghica (1768–1769) okupacja rosyjska (1769–1770) Emanuel Giani-Ruset (1770-1771) Aleksander Ipsilanti (1774–1782) Mikołaj Caradja (1782–1783) Michał Suțu (1783–1786) Mikołaj Mavrogheni (1786–1789) okupacja habsburska (1789–1790) Michał Suțu (1791–1793) Aleksander Moruzi (1793–1796) Aleksander Ipsilanti (1796–1797) Konstantyn Hangerli (1797–1799) Aleksander Moruzi (1799–1801) Michał Suțu (1801–1802) Aleksander Suțu (1802) Konstantyn Ipsilanti (1802-1806) okupacja rosyjska (1806–1812) Jan Caradja (1812–1818) kajmakam Grzegorz Brâncovenu (1818) Aleksander Suțu (1818–1821) kajmakam Grzegorz Brâncoveanu (1821) Tudor Vladimirescu (1821) Scarlat Callimachi (1821) Grzegorz Dymitr Ghica (1822–1828) okupacja rosyjska (1828–1834)
Rząd statutu organicznego (1832–1856)	Aleksander Dymitr Ghica (1834–1842) Jerzy Bibescu (1842–1848) rząd tymczasowy (1848) regencja trzech (1848) okupacja osmańska i rosyjska (1848–1851) kajmakam Konstantyn Kantakuzen (1848) Barbu Știrbei (1848–1853) okupacja rosyjska (1853–1854) okupacja osmańska (1854) okupacja austriacka (1854–1856) Barbu Știrbei (1854–1856)
Protektorat (1856–1859)	kajmakam Aleksander Dymitr Ghica (1856–1858) trzech kajmakamów: Ioan Manu, Emanoil Băleanu, Ioan Filipide (1858–1859)
Zjednoczone Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny (jedynie unia personalna)	Aleksander Jan Cuza (1859–1862)

Zjednoczone Księstwa Mołdawii i Wołoszczyzny (1859-1861) Księstwo Rumunii (1861-1881)	Aleksander Jan I Cuza (1862-1866) (regenci: Lascăr Catargiu, Nicolae Golescu, Nicolae Haralambie (1866)) Karol I (1866-1881)
Królestwo Rumunii (1881-1947)	Karol I (1881-1914) Ferdynand I (1914-1927) Michał I (1927-1930) Mikołaj (regent 1927-1930) Karol II (1930-1940) Michał I (1940-1947)