Aleš Hrdlička

Aleš Hrdlička

Data i miejsce urodzenia	29 marca 1869 Humpolec
Data i miejsce śmierci	5 września 1943 Waszyngton
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleš Hrdlička, Ales Hrdlicka (ur. 29 marca 1869, zm. 5 września 1943) – czeski antropolog fizyczny i lekarz patolog. Większą część swojego życia spędził poza granicami Czech, gdzie oprócz pracy naukowej poświęcał się także wspieraniu i organizacji życia społecznego Czechów mieszkających w Stanach Zjednoczonych.

Hrdlička ukończył studia medyczne w New York Eclectic Medical College (1892) oraz w New York Homeopatic College (1894). Znajomości z zakresu teorii antropologii uzyskał na paryskiej École d’Anthropologie (1896). Praktyczne umiejętności zdobył zaś w Pathological Institute w Nowym Jorku. W przeciągu czterech lat od kiedy w 1903 roku objął kierownictwo sekcją antropologii fizycznej w National Museum of Natural History w Waszyngtonie stworzył z niej centrum nowoczesnej, amerykańskiej antropologii fizycznej i paleoantropologii oraz wyposażył ją w bogate zbiory osteologiczne. W 1918 r. zaczął wydawać czasopismo „American Journal of Physical Anthropology”, a w 1930 założył Amerykańską Społeczność Antropologów Fizycznych.

Hrdlička interesował się szerokim spektrum zagadnień z zakresu antropologii. W latach 1899–1902 przeprowadził cztery badania pomiędzy Indianami południowego zachodu USA i północnego Meksyku. Z czasem zaczął się poświęcać przede wszystkim studiom nad pochodzeniem Indian, wiekiem populacji indiańskich i obszarami występowania poszczególnych populacji. Na podstawie materiału kostnego oraz artefaktów pozyskanych z różnych miejsc Ameryki Północnej, Azji Środkowej, Chin i Mandżurii sformułował w latach 1907-1912 hipotezę o pojawieniu się pierwszych ludzi na kontynencie amerykańskim pod koniec plejstocenu. Hrdlička brał udział także w wyprawach antropologicznych i medycznych na Morawach, Jawie, w Południowej Afryce, w Indiach, Peru, Argentynie i Australii. W celu potwierdzenia swojej teorii przeprowadzał szereg badań archeologicznych nad rzeką Jukon na Alasce (1926-1930), wyspie Kodiak (1931-1934) i Aleutach (1935-1938). Hrdlička planował również prowadzenie badań na obszarze Związku Radzieckiego, jednakże wybuch II wojny światowej pokrzyżował jego plany^[1].

Hrdlička był przekonany o tym, że człowiek neandertalski jest bezpośrednim przodkiem współczesnego człowieka. Swoją błędną hipotezę próbował potwierdzać badaniami uzębienia neandertalczyków i współczesnych ludzi, ze szczególnym uwzględnieniem siekaczy. Swoje argumenty przedstawił w pracy Neandertalska faza człowieka (1927).

W dorobku naukowym Hrdlički znajduje się ponad 300 prac w większości napisanych po angielsku. Jego dzieła w okresie II wojny światowej były na obszarze faszystowskiej Europy zakazane ze względu na ich antyrasistowską wymowę. W 1930 roku czeski antropolog Jindřich Matiegka otworzył Muzeum Człowieka Aleša Hrdlički przy Uniwersytecie Karola w Pradze, którego fundatorem był sam Hrdlička. W muzeum tym mieszczą się zbiory dokumentujące rozwój biologiczny człowieka.

• 1908 – Physiological and Medical Observations Among the Indians of Southwestern United States and Northern Mexiko.
• 1915 – Evolution of Man in the light of recent discoveries and its relation to medicine.
• 1916 – Goiter among the Indians among the Missouri.
• 1919 – Physical Anthropology.
• 1920 – Anthropometry.
• 1924 – O původu a vývoji lidstva i budoucnosti lidstva (razem z B. Kočím).
• 1925 – Old Americans.
• 1927 – Anthropology and Medicine.
• 1930 – The Skeletal Remains of Early Man (Waszyngton).
• 1938 – America and Czechoslovakia (Praga: Ministerstvo zahraničních věcí).
• 1943 – Alaska Diary (1926-1931) (Lancaster: The Jaques Cattell Press).
• 1947 – Practical Anthropometry (Filadelfia).

• Brandon, Mark A. The Perils of Race-Thinking: A Portrait of Aleš Hrdlička. Central European University Press, 2023.
• Palivec, Viktor: Kdo je Aleš Hrdlička (Praga: Orbis, 1947).
• Soukup, Václav: Dějiny antropologie (Encyklopedický přehled dějin fyzické antropologie, paleoantropologie, sociální a kulturní antropologie) (Praga: Karolinum, 2004; s. 78, 198).
• Wolf, Josef (red.): Integrální antropologie na prahu 21. století (Praga: Karolinum, 2002; strony 161-165).

• Muzeum Człowieka Aleša Hrdlički (cz.)
• Hasło Aleš Hrdlička w Ottovej encyklopedii. encyklopedie.seznam.cz. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-01-30)]. (cz.)