Abenomika

Abenomika (z ang. Abenomics – zbitka wyrazowa Abe i economics) – program polityki gospodarczej w celu ożywienia gospodarki Japonii, wprowadzany przez japońskiego premiera Shinzō Abe od 2013 roku, opierający się na trzech filarach, tzw. „trzech strzałach”^[a]: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej i reformach strukturalnych.

„Abenomika” pochodzi z ang. Abenomics – zbitki wyrazowej powstałej z połączenia dwóch wyrazów Abe – nazwiska premiera Shinzō Abe – i economics^[1] . Jest nawiązaniem do reaganomiki (z ang. reaganomics – zlepek słów Reagan i economics).

W okresie od lat 50. do lat 70. XX w. japońska gospodarka charakteryzowała się solidnym, stałym wzrostem gospodarczym^[2]. Dochód na jednego mieszkańca był jednym z najwyższych na świecie, a Japonia stała się drugą potęgą gospodarczą po Stanach Zjednoczonych^[2]. Pod koniec lat 80. XX w. doszło do przegrzania gospodarki, a na początku lat 90. nastąpiło zwolnienie tempa wzrostu gospodarczego i deflacji^[2]. Bank Japonii, aby ratować sytuację, ustanowił stopy procentowe na poziomie zero. Sytuacja się jednak nie poprawiła i Japonia wpadła w ponad dwudziestoletnią stagnację^[3], pogłębianą przez kryzysy światowe, które wystąpiły pod koniec lat 90. i w 2008 roku^[4].

Japonia boryka się również z problemami natury strukturalnej – z kryzysem demograficznym, charakteryzującym się ogromnym spadkiem liczby urodzeń i starzeniem się społeczeństwa, wszechobecnym systemem nepotyzmu, spadkiem innowacyjności oraz eksportu, który wcześniej napędzał gospodarkę^[5] .

Po wygranej Partii Liberalno-Demokratycznej w wyborach w grudniu 2012 roku Shinzō Abe został desygnowany na premiera. Abe obiecywał naprawę japońskiej gospodarki poprzez wzrost wydatków publicznych, inwestycji prywatnych oraz prowadzenie energicznej polityki proeksportowej^[5] .

Program opiera się na trzech filarach, tzw. „trzech strzałach”: luzowaniu polityki pieniężnej, stymulacji fiskalnej i reformach strukturalnych^[6] . Miał przerwać błędne koło niskiego wzrostu gospodarczego i deflacji. Luźna polityka monetarna miała przezwyciężyć deflację, luźna polityka fiskalna pobudzić aktywność gospodarczą a reformy odbudować zaufanie przedsiębiorców i promować inwestycje prywatne, by zapewnić długofalowy wzrost gospodarczy^[7]. Program jest połączeniem keynesowskiego wsparcia gospodarki w krótkim okresie z ekonomią podażową w długim okresie^[1] .

22 stycznia 2013 roku rząd Japonii premiera Abe i Bank Japonii kierowany przez Masaakiego Shirakawę wydali wspólne oświadczenie, wprowadzające po raz pierwszy w historii Japonii cel inflacyjny, który ustalono na poziomie 2%^[8] . Bank Japonii zobowiązał się do prowadzenia luźnej polityki pieniężnej, by osiągnąć ten cel i przezwyciężyć deflację^[8] .

W marcu 2013 roku szefem Banku Japonii został Haruhiko Kuroda, który od kwietnia zaczął luzować politykę pieniężną (ang. Quantitative and Qualitative Monetary Easing, QQE), która była kolejno wzmacniana w 2014 i w 2015 roku^[9]. Dzięki dwukrotnemu zwiększeniu bazy monetarnej Japonia miała osiągnąć swój cel inflacyjny 2% w ciągu 2 lat^[10] .

Celu nie udawało się jednak osiągnąć i 29 stycznia 2016 roku bank wprowadził ujemną stopę procentową na poziomie -0,1% na część nadwyżki na koncie instytucji finansowych w Banku Japonii (ang. QQE with a Negative Interest Rate)^[9]. We wrześniu 2016 roku, na podstawie oceny skutków dotychczasowej polityki, bank wprowadził luzowanie połączone z kontrolą krzywej rentowności (ang. QQE with yield curve control)^[9]. W lipcu 2018 roku Bank skorygował nieznacznie niektóre parametry luzowania^[10] .

Prowadzona od 2013 roku ekspansja monetarna spowodowała bezprecedensowy przyrost bilansu Banku Japonii^[11] , jednak nie doprowadziła do osiągnięcia wyznaczonego celu inflacyjnego na poziomie 2%^[10] . W 2017 roku wskaźnik inflacji wynosił 0,5%, który według jesiennej prognozy Komisji Europejskiej z 2018 roku ma stopniowo wzrosnąć do 1,3% w roku 2020^[12] .

Jednocześnie rząd Japonii miał prowadzić ekspansywną politykę fiskalną w celu pobudzenia popytu wewnętrznego poprzez inwestycje publiczne^[8] . Finansowanie inwestycji miało odbywać się poprzez zwiększenie długu publicznego^[8] .

18 stycznia 2013 roku rząd przyjął nadzwyczajny pakiet działań stymulacyjnych wymagający zwiększenia wydatków publicznych na kwotę 13 bilionów jenów (ok. 520 miliardów złotych)^[8] . Szacowano wówczas, że łączna kwota przedsięwzięć stymulacyjnych wyniesie 20 bilionów jenów (800 miliardów złotych), co byłoby największą stymulacją fiskalną w historii, nie licząc działań podjętych po upadku banku Lehman Brothers w 2008 roku^[8] . Inwestowano w infrastrukturę – budowano mosty, drogi i tunele na obszarach dotkniętych trzęsieniem ziemi i tsunami w 2011 roku, wsparto wówczas również program emerytalny^[1] . Stymulacja fiskalna miała przynieść 2% realnego wzrostu gospodarczego oraz powstanie 600 tysięcy nowych miejsc pracy^[8] .

Kolejne działania stymulacji fiskalnej podejmowano w grudniu 2013 roku, grudniu 2014 roku i kwietniu roku 2016^[7]. Rząd początkowo planował zwiększenie wpływów do budżetu poprzez stopniowe podwyższanie stopy podatku od konsumpcji, jednak po pierwszej podwyżce wprowadzonej w kwietniu 2014 roku, po której nastąpiło spowolnienie wzrostu gospodarczego, kolejne podwyżki zostały odłożone w czasie^[13] . W wyniku tych działań dług publiczny Japonii wzrósł do prawie 236% PKB w 2017 roku^[12] .

Dla utrzymania wzrostu gospodarczego rząd miał przeprowadzić szereg reform dla pobudzenia inwestycji prywatnych, tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu wynagrodzeń^[8] . Działania w tym zakresie obejmowały strategię restrukturyzacji przemysłu, liberalizację rynku pracy i aktywizację zawodową kobiet (ang. womenomics), stymulowanie innowacji, strategię kreowania nowych rynków, w tym rynku usług medycznych, energii, produktów rolno-spożywczych i rybołówstwa, modernizację rolnictwa^[1] . We wrześniu 2015 roku premier Abe utworzył nowe stanowisko w gabinecie do spraw odwrócenia negatywnego trendu demograficznego^[14] .

Ponadto postawiono na ożywienie międzynarodowej współpracy gospodarczej poprzez udział w Partnerstwie Transpacyficznym i ekspansję eksportu^[1] .

W początkowym okresie polityki Abe, w 2013 roku odnotowano przyśpieszenie wzrostu gospodarczego i spadek stopy bezrobocia^[15] . Jednak w 2014 roku, po podwyższeniu podatku od konsumpcji doszło do recesji, a poparcie dla premiera i jego polityki znacząco spadło^[15] . Abe rozwiązał parlament i ogłosił wcześniejsze wybory, które odbyły się 14 grudnia 2014 roku^[15] . Wybory, przy rekordowo małej frekwencji, wygrała ponownie Partia Liberalno-Demokratyczna, a Abe ponownie został premierem^[15] .

Opinie na temat efektywności abenomiki są podzielone^[16] . Krótkookresowa stymulacja odniosła sukces w postaci powrotu na ścieżkę konsekwentnego wzrostu gospodarczego i spadku bezrobocia poniżej 3%, przy sprzyjającej koniunkturze globalnej, szczególnie w 2017 roku^[16] . Nie udało się osiągnąć celu 2% inflacji^[16] . Konsumpcja prywatna i płace realne nie wzrosły^[14] .

Pojawiają się obawy, że – pomimo wprowadzanych reform – abenomika nie jest w stanie sprostać wyzwaniom długookresowym związanym ze starzeniem się społeczeństwa japońskiego^[16] . Wiele z zapowiedzianych reform strukturalnych wprowadzanych jest zbyt powolnie^[14] .

Ekonomiści wskazują również na ryzyka – od hiperinflacji wskutek polityki luzowania monetarnego do nadmiernego obciążenia długiem publicznym^[14] .

• Kenji Aramaki: Japan’s Long Stagnation, Deflation, and Abenomics: Mechanisms and Lessons. Springer, 2018, s. 288–289. ISBN 978-981-13-2176-4. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
• Japan. W: CIA: The World Factbook. 2019-04-03.
• JAPAN: Growth slows as fiscal consolidation goes ahead. W: European Commission: Autumn 2018 Economic Forecast. 2018-11-08, s. 158–159.
• Jerzy Grabowiecki: Abenomika – przełom czy kontynuacja w modelu społeczno-gospodarczym Japonii. W: Globalizacja i regionalizacja we współczesnym świecie. Wyzwania integracji i rozwoju. Edward Molendowski, Arkadiusz Mroczek (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2015, s. 45–62.
• Japonia – Informacje o kraju. [w:] Informator ekonomiczny MSZ [on-line]. [dostęp 2019-04-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-06)]. (pol.).
• James McBride, Beina Xu: Abenomics and the Japanese Economy. [w:] Council on Foreign Relations [on-line]. 2018-03-23. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
• Silvia Merler: Abenomics, five years in. [w:] Bruegel Blogpost [on-line]. 2018-01-28. [dostęp 2019-04-06]. (ang.).
• Shinzo Abe, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2019-04-06]  (ang.).
• Sayuri Shirai. The Bank of Japan’s super-easy monetary policy from 2013–2018. „ADBI Working Paper Series”. No. 896, November 2018. Asian Development Bank Institute. (ang.). 
• Radosław Ślusarczyk. Kryzys finansowy a udział bilansów banków centralnych w gospodarce. „Zeszyty Naukowe Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Zielonej Górze”. 7, s. 305–317, 2017. (pol.). 
• Wojciech Tomaszewski: W. Tomaszewski: Cztery problemy Japonii. [w:] Centrum Studiów Polska-Azja (CSPA) [on-line]. 2015-03-01. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).
• Makoto Yamanaka: List od Ambasadora Japonii w Polsce. [w:] JAAP – JICA Alumni Association in Poland [on-line]. 2013-01-22. [dostęp 2019-04-06]. (pol.).

• The Government of Japan: Abenomics (strona oficjalna). [dostęp 2019-04-06]. (ang.).