[go: up one dir, main page]

Przejdź do zawartości

Czarna Pantera (film 2018)

Artykuł na Medal
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czarna Pantera
Black Panther
Ilustracja
Logo filmu
Gatunek

superbohaterski
fantastyka naukowa
akcja

Rok produkcji

2018

Data premiery

29 stycznia 2018
14 lutego 2018 (Polska)

Kraj produkcji

Stany Zjednoczone

Język

angielski
xhosa

Czas trwania

134 minuty[1]

Reżyseria

Ryan Coogler

Scenariusz

Ryan Coogler
Joe Robert Cole

Główne role

Chadwick Boseman
Michael B. Jordan
Lupita Nyong’o
Danai Gurira
Martin Freeman
Daniel Kaluuya
Letitia Wright
Winston Duke
Angela Bassett
Forest Whitaker
Andy Serkis

Muzyka

Ludwig Göransson

Zdjęcia

Rachel Morrison

Scenografia

Hannah Beachler

Kostiumy

Ruth E. Carter

Montaż

Michael P. Shawver
Debbie Berman

Produkcja

Kevin Feige

Wytwórnia

Marvel Studios

Dystrybucja

Walt Disney Studios Motion Pictures

Budżet

200 000 000 USD

Przychody brutto

1 347 597 973 USD

Strona internetowa
Chronologia
Produkcja
Agenci T.A.R.C.Z.Y.
sezon 5

(2017–2018)
Czarna Pantera
(2018)
Jessica Jones
sezon 2

(2018)
Wydarzenia
Czarna Wdowa[2]
(2021)
Czarna Pantera
(2018)
Spider-Man: Homecoming[2]
(2017)
Seria Czarna Pantera
Czarna Pantera
(2018)
Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu
(2022)

Czarna Pantera (oryg. Black Panther) – amerykański fantastycznonaukowy film akcji z 2018 roku na podstawie serii komiksów o superbohaterze o tym samym pseudonimie wydawnictwa Marvel Comics. Za reżyserię odpowiadał Ryan Coogler na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z Joem Robertem Cole’em. Tytułową rolę zagrał Chadwick Boseman, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Michael B. Jordan, Lupita Nyong’o, Danai Gurira, Martin Freeman, Daniel Kaluuya, Letitia Wright, Winston Duke, Angela Bassett, Forest Whitaker i Andy Serkis.

Po wydarzeniach przedstawionych w filmie Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów, główny bohater, T’Challa, powraca do Wakandy, by objąć tron po śmierci ojca. Jego władza zostaje zakwestionowana, co doprowadza do międzynarodowego konfliktu[3].

Czarna Pantera wchodzi w skład III Fazy Filmowego Uniwersum Marvela. Jest to osiemnasty film należący do tej franczyzy i tworzy on jej pierwszy rozdział zatytułowany Saga Nieskończoności. Jego kontynuacja, Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu, miała premierę w 2022 roku. W przygotowaniu jest również serial dla Disney+, którego fabuła będzie rozgrywać się w Wakandzie.

Światowa premiera filmu miała miejsce 29 stycznia 2018 roku w Los Angeles. W Polsce zadebiutował on 14 lutego tego samego roku. Przy budżecie 200 milionów dolarów Czarna Pantera zarobiła prawie 1,35 miliarda dolarów. Film otrzymał również pozytywne oceny od krytyków.

Streszczenie fabuły

[edytuj | edytuj kod]

W pradawnych czasach pięć afrykańskich plemion walczyło o meteoryt zawierający metal vibranium. Jeden z wojowników postanowił zażyć ziele w kształcie serca, które zostało poddane działaniu tego metalu, dzięki czemu zyskał nadludzkie zdolności i stał się pierwszą „Czarną Panterą”. Udało mu się zjednoczyć wszystkie plemiona prócz Jabari i stworzyć królestwo Wakandy, które później wykorzystywało vibranium do rozwijania zaawansowanej technologii. Królestwo to jednocześnie izolowało się od reszty świata, udając kraj Trzeciego Świata[4].

W 1992 roku król Wakandy, T’Chaka, przylatuje do swojego brata, N’Jobu, pracującego pod przykrywką w Oakland, i oskarża go o pomoc Ulyssesowi Klaue, handlarzowi bronią na czarnym rynku, w kradzieży vibranium z Wakandy. Współpracownik N’Jobu, James, ujawnia, że w rzeczywistości ma na imię Zuri i działa, również tajnie, dla Wakandy. Potwierdza podejrzenia T’Chaki[4].

Współcześnie, po śmierci T’Chaki, jego syn T’Challa powraca do Wakandy, by objąć tron. On i Okoye, przywódczyni Dora Milaje, przerywają tajną misję byłej ukochanej T’Challi, Nakii, aby mogła ona uczestniczyć w ceremonii koronacyjnej T’Challi razem z jego matką Ramondą i młodszą siostrą Shuri. Podczas ceremonii M’Baku, przywódca plemienia Jabari, wyzywa na pojedynek T’Challę o koronę w rytualnej walce. T’Challa pokonuje go i przekonuje, by ustąpił, zamiast zginąć[4].

Kiedy Klaue i jego wspólnik Erik Stevens kradną artefakt Wakandy znajdujący się w londyńskim muzeum, W’Kabi, przyjaciel T’Challi i mąż Okoye, namawia go, aby przyprowadził Klaue’a żywego. T’Challa, Okoye i Nakia wyruszają do Pusan w Korei Południowej, gdzie Klaue planuje sprzedać artefakt agentowi CIA Everettowi K. Rossowi. Kiedy rozpoczyna się walka, Klaue próbuje uciec, ale zostaje schwytany przez T'Challę, który niechętnie oddaje go w ręce Rossa. Klaue informuje Rossa, że międzynarodowy wizerunek Wakandy jest przykrywką dla zaawansowanej technologicznie cywilizacji. Erik atakuje i wyciąga Klaue’a z aresztu, a Ross zostaje poważnie ranny, chroniąc Nakię. Zamiast ścigać Klaue’a T’Challa zabiera Rossa do Wakandy, gdzie ich technologia może go uratować[4].

Kiedy Shuri leczy Rossa, T’Challa pozyskuje od Zuriego informacje na temat N’Jobu. Zuri wyjaśnia, że N’Jobu planował udostępnić technologię Wakandy ludziom pochodzenia afrykańskiego na całym świecie, by pomóc im pokonać swoich ciemięzców. Kiedy T’Chaka chciał aresztować N’Jobu, ten zaatakował Zuriego i zmusił brata do zabicia go. T’Chaka nakazał Zuriemu kłamać, że N’Jobu zniknął, i pozostawił syna N’Jobu w Stanach Zjednoczonych. Chłopiec, imieniem Stevens, wyrósł na amerykańskiego żołnierza tajnych operacji, który działa pod pseudonimem „Killmonger”. W tym czasie Killmonger zabija Klaue’a i zabiera jego ciało do Wakandy. Zostaje postawiony przed starszyzną plemienia, gdzie ujawnia swoją tożsamość jako N’Jadaka i pretenduje do tronu. Killmonger wyzywa T’Challę na rytualną walkę, podczas której zabija Zuriego, pokonuje T’Challę i zrzuca go z wodospadu na domniemaną śmierć. Killmonger połyka ziele w kształcie serca, a resztę każe spalić. Nakii udaje się jedno ocalić. Killmonger, wspierany przez W’Kabiego i jego armię, przygotowuje się do dystrybucji broni agentom na całym świecie[4].

Nakia, Shuri, Ramonda i Ross uciekają do plemienia Jabari, które proszą o pomoc. Okazuje się, że znajduje się tam nieprzytomny T’Challa, uratowany przez Jabari w zamian za oszczędzenie życia M’Baku. Uzdrowiony ziołem od Nakii, T'Challa powraca, aby walczyć z Killmongerem, który założył własny kostium Czarnej Pantery. W’Kabi i jego armia walczą z Shuri, Nakią i Dora Milaje. W tym czasie Ross zdalnie steruje odrzutowcem i zestrzeliwuje samoloty z bronią. M’Baku i Jabari przybywają na miejsce, aby wspomóc T’Challę. Po konfrontacji z Okoye W’Kabi i jego armia ustępują. Podczas walki w kopalni vibranium T’Challa niszczy kostium Killmongera i ciężko go rani. Killmonger odmawia uzdrowienia, chcąc umrzeć jako wolny człowiek[4].

T’Challa zakłada centrum pomocy w budynku, w którym mieszkał i zmarł N’Jobu prowadzone przez Nakię i Shuri. W scenie pomiędzy napisami T’Challa ujawnia przed ONZ prawdę o Wakandzie. W scenie po napisach Shuri pomaga Bucky’emu Barnesowi w wyzdrowieniu[4].

Obsada

[edytuj | edytuj kod]
Polski dubbing[5]
Kamil Kula jako T’Challa / Czarna Pantera
Sebastian Fabijański jako Erik „Killmonger” Stevens
Marta Wągrocka jako Nakia
Monika Węgiel-Jarocińska jako Okoye
Waldemar Barwiński jako Everett K. Ross
Tomasz Schuchardt jako W’Kabi
• Agnieszka Kościelniak jako Shuri
• Paweł Peterman jako M’Baku
Danuta Stenka jako Ramonda
Szymon Kuśmider jako Zuri
Przemysław Bluszcz jako Ulysses Klaue

W filmie ponadto wystąpili: John Kani jako T’Chaka, ojciec T’Challi[15]; jego syn, Atandwa Kani, jako młodszy T’Chaka[16]; Sterling K. Brown jako N’Jobu, jego brat i ojciec Killmongera[17]; Nabiyah Be jako Linda, współpracowniczka Killmongera i Klaue’a[18].

Członkinie Dora Milaje zagrały: Florence Kasumba jako Ayo[10], Sydelle Noel jako Xoliswa[19], Janeshia Adams-Ginyard jako Nomble, Zola Williams jako Yama[20] oraz Marija Abney, Maria Hippolyte, Marie Mouroum, Jénel Stevens, Christine Hollingsworth i Shaunette Renée Wilson[7]. Natomiast starszyznę Wakandy zagrali: Isaach de Bankolé z plemienia Rzecznego, Connie Chiume z plemienia Górników, Dorothy Steel z plemienia Kupców oraz Danny Sapani z plemienia Strażników[7].

W rolach cameo pojawili się: Stan Lee, twórca komiksów Marvel Comics, jako stały bywalec kasyna[16] oraz w scenie po napisach Sebastian Stan jako Bucky Barnes[21].

Chadwick Boseman
(T’Challa / Czarna Pantera)
Michael B. Jordan
(N’Jadaka / Erik „Killmonger” Stevens)
Lupita Nyong’o
(Nakia)
Danai Gurira
(Okoye)
Martin Freeman
(Everett K. Ross)
Daniel Kaluuya
(W’Kabi)
Letitia Wright
(Shuri)
Winston Duke
(M’Baku)
Angela Bassett
(Ramonda)
Forest Whitaker
(Zuri)
Andy Serkis
(Ulysses Klaue)
John Kani
(T’Chaka)

Produkcja

[edytuj | edytuj kod]

Rozwój projektu

[edytuj | edytuj kod]
Ryan Coogler, reżyser filmu

W 1992 roku Wesley Snipes wyraził zainteresowanie występem w roli Czarnej Pantery i rozpoczął prace nad filmem. W 1993 roku, po zdjęciach do filmu Człowiek demolka, Snipes potwierdził swój udział w filmie. W styczniu 1994 roku rozpoczął rozmowy z Columbia Pictures w tej sprawie, a w marcu w projekt zaangażował się Stan Lee. W 1997 roku Black Panther został ogłoszony jako jeden z filmów na podstawie Marvel Comics. W marcu 1998 roku Joe Quesada i Jimmy Palmiotti zostali zatrudnieni do pracy nad filmem. W sierpniu 1999 roku potwierdzono, że Snipes zagra tytułową rolę i będzie producentem filmu. W 2000 roku Marvel Studios podpisał umowę z Artisan Entertainment dotyczącą dystrybucji i finansowania filmu[22]. W 2004 roku reżyser David S. Goyer stwierdził jednak, że Snipes nie powinien grać kolejnego superbohatera po wystąpieniu w serii Blade[23]. We wrześniu 2005 roku za pośrednictwem Marvel Studios Avi Arad ogłosił, że Black Panther jest jednym z dziesięciu filmów produkowanych przez studio i dystrybuowanych przez Paramount Pictures[24].

W styczniu 2011 roku Mark Bailey otrzymał zadanie napisania scenariusza do filmu[25]. W październiku Kevin Feige, szef Marvel Studios, potwierdził, że film zostanie wyprodukowany[26]. Film został zapowiedziany podczas wydarzenia MarvelEvent, które odbyło się 28 października 2014 roku, gdzie przedstawiono skład filmów III Fazy Filmowego Uniwersum Marvela. Amerykańska data premiery filmu została wyznaczona na 3 listopada 2017 roku[6]. W lutym 2015 roku, po ogłoszeniu współpracy Marvel Studios z Sony Pictures nad filmem Spider-Man: Homecoming i włączeniu postaci do MCU[27], została jednak przesunięta na 6 lipca 2018 roku[28]. W październiku zmieniono ją na 16 lutego 2018 roku w związku z dodaniem filmu Ant-Man i Osa do III Fazy[29]. W grudniu poinformowano, że Ryan Coogler prowadzi rozmowy dotyczące objęcia stanowiska reżysera, a Joe Robert Cole pracuje nad scenariuszem[30]. Negocjacje te dotyczyły między innymi zgody studia na zaangażowanie w projekt zaufanych współpracowników Cooglera: Cole’a, kompozytora Ludwiga Göranssona i operator filmowej Rachel Morrison[31]. W styczniu 2016 roku potwierdzono, że Coogler będzie odpowiadać za reżyserię filmu[32]. W kwietniu ujawniono, że będzie on również współtwórcą scenariusza[33].

Język

[edytuj | edytuj kod]

W filmie mieszkańcy Wakandy posługują się językiem xhosa. John Kani, odtwórca roli T’Chaki, zaproponował braciom Russo, by wykorzystać ten język w dialogach pomiędzy jego postacią a T’Challą podczas zdjęć do filmu Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów (2016). Pomysł ten spodobał się reżyserom i producentom filmu, a Kani nauczył Chadwicka Bosemana jego kwestii w tym języku. Język xhosa stał się priorytetem dla Ryana Cooglera podczas prac nad Czarną Panterą. Aktorzy mieli zapewnionych trenerów dialektów, wśród nich znaleźli się Kani oraz jego syn Atandwa[34]. Xhosa używany jest w filmie w sytuacjach sentymentalnych i rodzinnych, dla celów plemiennych i rytualnych oraz w celu zapewnienia prywatności[35].

Marvel Studios planowało, by Wakandianie mówiący po angielsku posługiwali się akcentem brytyjskim lub amerykańskim ze względu na obawę, że widzowie nie zrozumieją dialogów. Boseman natomiast zaczął namawiać producentów studia, aby posługiwać się akcentem afrykańskim tak, aby wyglądało to realistycznie. Aktor uzasadnił swoją opinię tym, że wykorzystanie akcentu brytyjskiego lub amerykańskiego może sugerować nieprawdziwą informację, że Wakanda została skolonizowana. Studio ostatecznie zgodziło się z jego argumentacją. Aktorzy pracowali nad akcentem również z trenerami dialektu[36].

Casting

[edytuj | edytuj kod]

W październiku 2014 roku poinformowano, że Chadwick Boseman zagra tytułową rolę[6]. W maju 2016 roku ujawniono, że Lupita Nyong’o negocjuje rolę w filmie[37], a Michael B. Jordan dołączył do obsady[38]. W tym samym miesiącu poinformowano, że do obsady dołączyli Andy Serkis jako Ulysses Klaue i Martin Freeman jako Everett K. Ross oraz potwierdzono udział Nyong’o[9]. W lipcu ujawniono, że Jordan zagra Erika Killmongera, a Nyong’o wcieli się w Nakię[8]. Poinformowano wtedy również, że Danai Gurira wystąpi jako Okoye[8]. W październiku do obsady dołączyli: Florence Kasumba jako Ayo, Winston Duke jako M’Baku, Daniel Kaluuya jako W’Kabi, Forest Whitaker jako Zuri[10] oraz Letitia Wright[11], a w listopadzie poinformowano, że Angela Bassett zagra Ramondę[14].

W styczniu 2017 roku poinformowano, że Sterling K. Brown zagra N’Jobu[17]. W tym samym miesiącu ujawniono, że John Kani powróci jako T’Chaka i w filmie wystąpi również jego syn Atandwa Kani[15]. W marcu wyjawiono, że Wright zagra Shuri[12]. W czerwcu poinformowano, że w filmie wystąpią również: Nabiyah Be[18] jako Linda oraz Isaach de Bankolé[39] i Sydelle Noel[40].

Scenografia i kostiumy

[edytuj | edytuj kod]

Istotne dla twórców filmu było zakorzenienie scenografii i kostiumów w rzeczywistych kulturach Afryki, a filmowcy konsultowali się z ekspertami od regionu kontynentu, w którym miałaby znajdować się Wakanda[41]. Ryan Coogler inspirował się południowoafrykańskim krajem Lesotho[42]. Coogler porównał rzadkość vibranium istniejącego tylko w Wakandzie do prawdziwego koltanu, który można znaleźć głównie w Kongo[43]. Chciał, aby Wakanda była krajem z wieloma odrębnymi plemionami, i w tym celu stworzył księgę projektu, w której szczegółowo opisał każde plemię, aby pokierować procesem projektowania. Dużo uwagi poświęcono stworzeniu futurystycznego wyglądu, który nie wyglądałby jednak rodem z innej planety[44]. Wykorzystano również niektóre z oryginalnych komiksowych projektów Jacka Kirby’ego[45].

Scenografka Hannah Beachler chciała złożyć hołd komiksowej wizji Wakandy, ale musiała uzupełnić ją o badania skoncentrowane na Afryce Subsaharyjskiej, czerpiąc inspirację z Ugandy, Rwandy, Burundi, Kongo i Etiopii[46], projektów Zahy Hadid[44] oraz przedkolonizacyjnej architektury historycznego Imperium Mali i miasta Timbuktu[47]. Beachler przyjrzała się architekturze istniejących plemion, a następnie próbowała rozwijać technologię w naturalny sposób, tak aby pokazać, że Wakanda nie została skolonizowana[46]. Historyczne lokalizacje w filmie, takie jak Wodospad Wojownika, Miasto Umarłych i Sala Królów, zostały zestawione z bardziej nowoczesnym afro-punkowym stylem stolicy Wakandy, Złotym Miastem[44]. Tradycyjne chaty zostały wkomponowane w szczyty wieżowców Wakandy, które inspirowane były wyglądem gór w kanionie rzeki Blyde[46]. Beachler stworzyła zróżnicowaną architekturę dla każdego z plemion Wakandy, dla plemienia Granicznego inspiracją było Lesotho. Początkowo Gorilla City, miasto plemienia Jabari, znajdowało się w lesie deszczowym, jednak Coogler zasugerował, aby umieścić je na górze pokrytej śniegiem[44]. Pismo Wakandy zostało oparte na starym języku nigeryjskim. Beachler konsultowała się z ekspertami w dziedzinie górnictwa i metalurgii przy tworzeniu kopalni vibranium[7]. Chciała, aby futurystyczne elementy w filmie były spójne z projekcjami tego, jak może wyglądać technologia świata rzeczywistego za 25 lub 30 lat, na przykład technologia kolei magnetycznej i poduszkowców stosowanych w pojazdach[44].

Znaczna część scenografii, w tym warsztat Shuri i Sala Królów, została zbudowana w studiu w Atlancie. Pomieszczenie Rady Plemiennej zostało zbudowane ze szklaną podłogą, przez którą widać stare ruiny. Zewnętrzny plan Wodospadu Wojownika został wzniesiony na obrzeżach Atlanty, z inspiracji kanionem Oribi Gorge. Plan ten miał 11 metrów wysokości i składał się z basenu o głębokości 1,8 metra oraz ścian klifu o wysokości 9,1 metra, które zaprojektowano tak, aby można je było wydłużyć przy wykorzystaniu efektów specjalnych do 30 metrów. Szkielet klifów został ręcznie wyrzeźbiony ze styropianu przemysłowego, z wbudowanym systemem tuneli, aby umożliwić wspinanie się na różne obszary klifów. Rama została następnie pokryta pianką, która została wyrzeźbiona tak, aby pasowała do skał znalezionych w Oribi Gorge. Basen napełniono sześcioma dużymi pompami, tak aby nad półką na dole stworzyć wodospad. Podstawa basenu została wykonana z wyściółki, aby można było bezpiecznie wykonywać akrobacje na planie, ale zaprojektowana tak, aby wyglądała jak skała i miała wystarczającą przyczepność, aby aktorzy nie przewrócili się w wodzie. Budowa planu zajęła cztery miesiące, a prace zdjęciowe trwały na nim dwa tygodnie[7].

Ruth E. Carter, która stworzyła kostiumy do filmu, w swoich projektach nawiązała do strojów ludów Afryki, takich jak: Himba, Soto[48], Masajowie, Dogonowie, Tuaregowie, Turkana, Xhosa, Zulusi, Surma i Dinkowie. Inspirowała się również pracami japońskiej projektantki mody Issey Miyake, francuskiego projektanta mody Yves’a Saint Laurenta i amerykańskiej projektantki mody Donny Karan[49]. Natomiast Winnie Mandela była inspiracją dla Carter przy tworzeniu kostiumów dla Angeli Bassett[49][44]. Wygląd strojów Dora Milaje opierał się głównie na czerwieni, aby odzwierciedlić różne kultury afrykańskie. Zawierały one wyszywane koralikami talizmany, przekazywane z matki na córkę[44]. Były w 80 procentach wzorowane na Masajach, w pięciu procentach – na samurajach, w pięciu procentach – na ninjach oraz w pięciu procentach – na mieszkańcach Ifugao z Filipin. Opaska na ramię i pierścienie na szyi nawiązywały do ludu Ndebele. Okoye jako generał nosi złote obrączki i pierścienie, a pozostałe Dora Milaje mają srebrne[50]. Kostium dla T’Challi stworzony został z myślą jego roli króla oraz zwierzchnika wojska. Carter wykorzystała tutaj połączenie materiału kente z butami wojskowymi[44]. Kostiumolog użyła odrębnych kolorów i wzorów dla każdego z plemion Wakandy, takich jak zielony z muszlami dla Plemienia Rzecznego, niebieski z drewnem dla Plemienia Granicznego, czarny z królewską purpurą dla Czarnej Pantery i Pałacu Królewskiego[44][50], śliwkowy i fiolet dla Plemienia Kupców oraz ochra dla Plemienia Górniczego[50]. Trzy na pięć osób w Wakandzie chodzi boso, a Wakandianie noszą zwyczajne ubrania poza granicami kraju[44]. W sumie Carter stworzyła 700 kostiumów do filmu, współpracując z zespołem ilustratorów, projektantów, wytwórców form, farbiarzy tkanin i jubilerów[49].

Odpowiedzialna za fryzury do filmu Camille Friend w swoich projektach nawiązała do tradycyjnej afrykańskiej sztuki, tkanin, włosów i tekstur oraz do współczesnego naturalnego ruchu włosów. Friend zaprojektowała fryzury każdego plemienia tak, aby miało własną, rozpoznawalną estetykę. Przykładowo fryzury Jabari bazują na prostych i czystych liniach uzupełnionych o detale w barwach wojennych, inspirowane senegalskimi wojownikami[50].

Zdjęcia i postprodukcja

[edytuj | edytuj kod]

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się 15 stycznia 2017 roku[51] w EUE/Screen Gems Studios w Atlancie[52], pod tytułem roboczym Motherland[53]. Sceny zostały również nakręcone w dzielnicy Atlanty, Sweet Auburn, która posłużyła jako Oakland; High Museum of Art, które zostało wykorzystane zamiast muzeum w Londynie; w Atlanta City Hall, które posłużyło jako budynek Organizacji Narodów Zjednoczonych i w Pinewood Studios Atlanta[52]. Retrospekcje z lat dziewięćdziesiątych zostały nakręcone w Oakland[54]. Od 17 do 27 marca zdjęcia zrealizowano w Pusanie w Korei Południowej, gdzie nakręcono scenę pościgu oraz sceny na Jagalchi Fish Market, na plaży Gwangalli, moście Gwangandaegyo i w dzielnicy Marine City[3][55][56][57]. Zdjęcia nakręcono również w górach Ruwenzori i Parku Narodowym Bwindi w Ugandzie[58]. Prace na planie zakończyły się 19 kwietnia[31]. Za zdjęcia odpowiadała Rachel Morrison. Scenografią zajęła się Hannah Beachler, a kostiumy zaprojektowała Ruth E. Carter[3]. Ponadto John Marzano zrealizował zdjęcia lokacyjne w Południowej Afryce, Zambii, Ugandzie i Korei Południowej[59].

Montażem zajęli się Michael P. Shawver i Debbie Berman[60]. Początkowo zamiast Berman miała pracować przy filmie Claudia Castello[3]. Efekty specjale zostały stworzone przez studia produkcyjne: Industrial Light & Magic, Scanline VFX, DNEG, Luma Pictures, Mammal Studios, Method Studios, Perception, Rise FX, Torm Studios, Trixter, Cantina Creative, Lola VFX, Capital T, Exceptional Minds, Technicolor VFX, Rodeo FX, Imageloom VFX, Anibrain, Method Pune, Bot VFX, Pixstone Images, Futureworks, Vertigo Visual, FX3X, Yannix, Digital Domain i The Third Floor[61][7], a odpowiadali za nie Dan Sudick i Geoffrey Baumann[3].

Industrial Light & Magic odpowiadało między innymi za stworzenie miejskiego wyglądu Wakandy projektując około 60 tysięcy budynków oraz sceny snów. Method Studios zajęło się naturalnym środowiskiem Wakandy, kopalnią vibranium i laboratorium Shuri. Pracowali również nad wygenerowanymi cyfrowo postaciami, stworzyli pojazdy i uzbrojenie oraz kostiumy Czarnej Pantery i Killmongera[59]. Luma Pictures odpowiadało za sceny w kasynie i pościg w Pusanie. Scanline VFX zajęło się cyfrowym usunięciem lewej ręki u Andy’ego Serkisa oraz sceną w muzeum i sekwencjami nad wodospadami[62]. Rise FX przygotowało sceny odbywające się na terenie plemienia Jabari. Trixter zajęło się scenami w Oakland i walką w Nigerii. DNEG odpowiadało za finałową walkę pomiędzy Czarną Panterą a Killmongerem w kopalni vibranium[63].

Muzyka

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 2017 roku poinformowano, że Ludwig Göransson został zatrudniony do skomponowania muzyki do filmu[31]. Göransson pojechał na miesiąc do Senegalu, gdzie towarzyszył przez tydzień Baabaie Maalowi podczas trasy koncertowej. Później poświęcił kilka tygodni nagrywaniu lokalnych muzyków, aby mieć podstawy do napisania ścieżki dźwiękowej. Po Senegalu pojechał do Południowej Afryki, gdzie w International Library of African Music przesłuchał tysiące nagrań rdzennej muzyki[64][65]. Göransson nagrał część elementów ścieżki dźwiękowej w Senegalu w studiu Baaba Maala[65]. Reszta muzyki została nagrana w Abbey Road Studios w Londynie przy udziale 92-osobowej orkiestry i 40-osobowego chóru[66] pod kierownictwem Göranssona i Johna Ashtona Thomasa[67]. Nagrania rozpoczęły się w październiku, a zakończyły w grudniu 2017 roku. Chór wykonywał swoje partie w języku xhosa[66].

Kendrick Lamar zasugerował, że jest zaangażowany w pracę przy filmie w grudniu 2017 roku wydając swój singel „Love” z klapsem informującym „B. Panther soundtrack coming soon”[68]. W lutym 2018 roku Ryan Coogler ujawnił, że rozmawiał z Lamarem kilka lat wcześniej na temat współpracy nad jednym ze swoich przyszłych projektów. Reżyser spotkał się z muzykiem, kiedy ten zakończył pracę nad albumem DAMN. i pokazał mu fragmenty filmu. Marvel Studios również wsparło pomysł zaangażowania Lamara[69].

Album z muzyką Göranssona, zatytułowany Black Panther Original Score, został wydany cyfrowo 16 lutego 2018 roku przez Hollywood Records[70]. Album koncepcyjny, Black Panther: The Album, którego producentem i kompozytorem był Lamar, wydano 9 lutego tego samego roku przez Interscope Records[71]. Wydanie albumu Lemara poprzedziły trzy single: „All the Stars” z gościnnym udziałem piosenkarki SZA pojawił się 4 stycznia wraz z teledyskiem[72]; 11 stycznia wydano „King’s Dead” w wykonaniu Lamara oraz Jaya Rocka, Future’a i Jamesa Blake’a, również z wideoklipem[73]; natomiast 2 lutego pojawił się utwór „Pray for Me” nagrany wspólnie z zespołem The Weeknd[74]. Album z remiksami utworów Göranssona, Black Panther: Wakanda Remixed, został wydany 16 sierpnia przez Hollywood Records[75].

Black Panther Original Score – 2018
NrTytuł utworuMuzykaDługość
1.„Wakanda Origins”L. Göransson1:44
2.„Royal Talon Fighter”L. Göransson4:00
3.„Wakanda (featuring Baaba Maal)”L. Göransson2:20
4.„Warrior Falls”L. Göransson4:06
5.„The Jabari”L. Göransson1:08
6.„Waterfall Fight”L. Göransson4:03
7.„Ancestral Plane”L. Göransson4:27
8.„Killmonger”L. Göransson2:55
9.„Phambili”L. Göransson2:31
10.„Casino Brawl”L. Göransson3:32
11.„Busan Car Chase”L. Göransson2:49
12.„Questioning Klaue”L. Göransson3:32
13.„Outsider”L. Göransson2:07
14.„Is This Wakanda?”L. Göransson2:46
15.„Killmonger's Challenge”L. Göransson5:07
16.„Killmonger vs. T'Challa”L. Göransson3:30
17.„Loyal to the Throne”L. Göransson1:35
18.„Killmonger's Dream”L. Göransson3:15
19.„Burn It All”L. Göransson3:24
20.„Entering Jabariland”L. Göransson2:42
21.„Wake Up T'Challa”L. Göransson6:08
22.„The Great Mound Battle”L. Göransson3:48
23.„Glory to Bast”L. Göransson6:06
24.„The Jabari, Pt. II”L. Göransson2:22
25.„A Kings Sunset (featuring Baaba Maal)”L. Göransson4:28
26.„A New Day”L. Göransson1:47
27.„Spaceship Bugatti”L. Göransson1:23
28.„United Nations / End Titles”L. Göransson7:32
1:35:07
Black Panther: The Album – 2018
NrTytuł utworuAutorWykonawcaDługość
1.„Black Panther”K. Duckworth, M. Spears, K. Gomringer, T. Gomringer, M. SchaefferKendrick Lamar2:11
2.„All the Stars”K. Duckworth, M. Spears, A. Shuckburgh, S. Rowe, A. TiffithKendrick Lamar & SZA3:56
3.„X”K. Duckworth, M. Spears, R. Ibanga, Q. Hanley, T. Epps, A. MbishaSchoolboy Q, 2 Chainz & Saudi4:27
4.„The Ways”K. Duckworth, M. Spears, M. Tavares, C. Hansen, L. Whitty, A. Sowinski, K. Robinson, K. BrownKhalid & Swae Lee3:59
5.„Opps”K. Duckworth, M. Spears, L. Göransson, V. StaplesVince Staples & Yugen Blakrok3:01
6.„I Am”K. Duckworth, M. Spears, J. Smith, T. Breuer, T. ChesterJorja Smith3:29
7.„Paramedic!”K. Duckworth, D. Natche, M. Spears, K. Gomringer, T. Gomringer, J. Lee, G. Harris, W. Barrow, J. BrownSOB X RBE3:39
8.„Bloody Waters”K. Duckworth, M. Spears, R. Braun, H. Stevens IV, J. LitherlandAb-Soul, Anderson Paak & James Blake4:32
9.„King’s Dead”K. Duckworth, M. Williams II, T. Walton, M. Spears, J. McKinzie, N. Wilburn, J. Litherland, S. Gloade, A. HicksJay Rock, Kendrick Lamar, Future & James Blake3:50
10.„Redemption Interlude”K. Duckworth, H. Carter, Z. Pacaldo1:25
11.„Redemption”K. Duckworth, T. Walton, K. McKenzie, M. Riley, Z. Pacaldo, B. Simelane, M. MaphumuloZacari & Babes Wodumo3:42
12.„Seasons”K. Duckworth, M. Spears, A. Feeney, T. Patterson, J. Hadebe, R. GillMozzy, Sjava & Reason4:02
13.„Big Shot”K. Duckworth, R. LaTour, B. Korsan, K. Gomringer, T. Gomringer, M. Spears, J. WebsterKendrick Lamar & Travis Scott3:42
14.„Pray for Me”A. Tesfaye, K. Duckworth, A. Feeney, M. McKinneyThe Weeknd & Kendrick Lamar3:31
49:26

Promocja

[edytuj | edytuj kod]
Obsada podczas San Diego Comic-Con 2016

23 lipca 2016 roku Ryan Coogler, Lupita Nyong’o, Michael B. Jordan, Danai Gurira i Chadwick Boseman pojawili się podczas panelu Marvel Studios na San Diego Comic-Conie[8]. Pierwszy zwiastun do filmu został pokazany 9 czerwca 2017 roku podczas Finałów NBA[76]. W ciągu 24 godzin został on obejrzany 89 milionów razy[77]. W lipcu 2017, podczas D23 Expo i San Diego Comic-Conu zaprezentowano rekwizyty i kostiumy z filmu[78][79]. Podczas konwentu w San Diego odbył się również panel studia, gdzie pojawili się Coogler, Boseman, Nyong’o, Jordan, Gurira, Daniel Kaluuya, Forest Whitaker, Letitia Wright i Andy Serkis. Wtedy też zaprezentowano fragmenty filmu[80]. 16 października 2017 roku zaprezentowano ostateczny zwiastun filmu[81].

Studio nawiązało partnerstwo z firmą Lexus, a model Lexus LC 2018 pojawił się w filmie. W ramach tego partnerstwa została wydana także powieść graficzna, zatytułowana Black Panther: Soul of a Machine, ze scenariuszem Fabiana Niciezy, Geoffreya Thorne’a i Chucka Browna oraz z ilustracjami Scotta Wilsona i Szymona Kudranskiego. W powieści tej Czarna Pantera pokonuje przestępcę z pomocą samochodu Lexus LC 500[82]. Również podczas Super Bowl LII została wyemitowana reklama tego samochodu, w której wystąpili Boseman, Gurira i Wright[83]. Pozostałymi partnerami promocyjnymi filmu były firmy Clarks[84], PepsiCo, Unilever, Brisk, Lancôme i Synchrony Financial[85].

Komiksy powiązane

18 października i 15 listopada 2017 roku Marvel Comics wydało dwuzeszytowy komiks powiązany Black Panther Prelude, za którego scenariusz odpowiadał Will Corona Pilgrim, a za rysunki Annapaola Martello[86].

Kampanie społeczne

[edytuj | edytuj kod]

Na początku stycznia 2018 roku filantrop Frederick Joseph rozpoczął kampanię na GoFundMe, aby zebrać pieniądze dla dzieci z Boys & Girls Club w Harlemie, aby mogły zobaczyć Czarną Panterę. Joseph stwierdził, że film jest „rzadką okazją” dla niedocenianych dzieci kolorowych, aby zobaczyć „czarnoskórego głównego […] bohatera komiksu” na ekranie[87]. Joseph razem z Chadwickiem Bosemanem pojawił się w The Ellen DeGeneres Show, aby promować kampanię[88]. Dzięki temu akcja ta przekroczyła swój cel, zbierając ponad 45 tysięcy dolarów, i pozwoliła na sfinansowanie innych programów dla dzieci w Harlemie[89]. Joseph zainicjował „Black Panther Challenge”, w którym zachęcał innych do tworzenia podobnych kampanii dla swoich lokalnych społeczności[88]. GoFundMe uruchomiło scentralizowaną stronę kampanii[90], która stała się największą akcją dla imprezy rozrywkowej w historii serwisu, przynosząc ponad 400 tysięcy dolarów z 400 kampanii na świecie[85]. W kampanię zaangażowali się między innymi: Ellen DeGeneres, Snoop Dogg, Chelsea Clinton, Viola Davis[88], J.J. Abrams i Jade Anouka[89].

Wydanie

[edytuj | edytuj kod]

Światowa premiera filmu Czarna Pantera miała miejsce 29 stycznia 2018 roku w Los Angeles. Podczas wydarzenia uczestniczyła obsada i produkcja filmu oraz zaproszeni specjalni goście. Premierze tej towarzyszył czerwony dywan oraz szereg konferencji prasowych[91].

Film zadebiutował dla szerszej publiczności 13 lutego w Wielkiej Brytanii, Tajwanie i Hongkongu. Następnego dnia pojawił się między innymi we Francji, Włoszech, Belgii, Holandii, Korei Południowej, Norwegii, Szwecji, Malezji, Indonezji, Singapurze[92] i Polsce[81]. W kinach w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i większości pozostałych rynków zadebiutował 16 lutego[29]. W Rosji pojawił się 22 lutego, w Japonii zadebiutował 1 marca, a w Chinach dostępny był od 9 marca[92].

Początkowo amerykańska data premiery zapowiedziana była na 3 listopada 2017 roku[6]. Później dwukrotnie ją przesuwano, początkowo na 6 lipca 2018 roku, po ogłoszeniu współpracy Marvel Studios z Sony Pictures i zapowiedzi Spider-Man: Homecoming[28]. Następnie na 16 lutego, po zapowiedzi filmu Ant-Man i Osa[29].

Film został wydany cyfrowo w Stanach Zjednoczonych 8 maja 2018 roku przez Walt Disney Studios Home Entertainment, a 15 maja tego samego roku na nośnikach DVD i Blu-ray[93]. W Polsce ukazał się 20 czerwca tego samego roku nakładem wydawnictwa Galapagos[94].

11 listopada 2019 roku został wydany również w 14-dyskowej wersji kolekcjonerskiej Marvel Cinematic Universe: Phase Three Collection – Part 2, która zawiera 6 filmów kończących Fazę Trzecią[95], a 15 listopada tego samego roku w specjalnej wersji zawierającej 23 filmy franczyzy tworzące The Infinity Saga[96].

Odbiór

[edytuj | edytuj kod]

Box office

[edytuj | edytuj kod]

Czarna Pantera, przy budżecie wynoszącym 200 milionów dolarów[97], w pierwszym tygodniu wyświetlania zarobiła na świecie ponad 400 milionów dolarów[98], z czego ponad 240 milionów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie[85]. Łączny przychód z biletów na świecie osiągnął prawie 1,35 miliarda dolarów, z czego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie zarobił ponad 700 milionów[98]. Według badania przeprowadzonego przez PostTrak w weekend otwarcia filmu w Stanach Zjednoczonych 37% widzów stanowili Afroamerykanie – w porównaniu do 35% widzów rasy białej, 18% Latynosów i 5% Azjatów[85]. Była to najbardziej zróżnicowana publiczność dla filmu o superbohaterach w historii, ponieważ Afroamerykanie stanowią na ogół 15% widowni[99]. W drugi weekend dane demograficzne składały się w 37% z rasy białej, 33% z Afroamerykanów, 18% z Latynosów i 7% z Azjatów[100].

Film w weekend otwarcia uzyskał kilka rekordów w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie: najlepszy weekend otwarcia w lutym, najlepszy weekend otwarcia w sezonie zimowym, najlepszy weekend otwarcia razem z amerykańskim Dniem Prezydenta i najwyższe wpływy z czwartkowych pokazów przedpremierowych. Poprzednio rekordy te należały do filmu Deadpool z 2016 roku. Film uzyskał również najwyższe wpływy z poniedziałku, pobijając rekord należący wcześniej do filmu Gwiezdne wojny: Przebudzenie Mocy z 2015 roku. Czarna Pantera uzyskała też drugie miejsce podczas czterodniowego otwarcia, plasując się zaraz za Przebudzeniem Mocy. Jest też drugim filmem Filmowe Uniwersum Marvela z najwyższym wynikiem trzydniowego otwarcia, zaraz za filmem Avengers z 2012 roku[85][101].

W grudniu 2017 roku prognozowano, że film zarobi w weekend otwarcia w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie w granicach 80-90 milionów dolarów[102]. Pod koniec stycznia 2018 roku liczby te wzrosły do 120 milionów[103], a na początku lutego szacowano je nawet na 170 milionów[92]. Inne studia prognozowały wynik pomiędzy 180 a 200 milionów dolarów, a Disney w granicach 150 milionów[104]. Na początku lutego prognozowano całkowity dochód ze Stanów Zjednoczonych i Kanady na kwotę w granicach 400 milionów dolarów[105].

Do największych rynków należały: Wielka Brytania (70,6 miliona), Chiny (65,1 miliona), Korea Południowa (42,9 miliona), Brazylia (36,9 miliona), Francja (33,1 miliona), Australia (31,9 miliona) i Meksyk (28,3 miliona). W Polsce w weekend otwarcia film zarobił prawie 1,3 miliona dolarów, a w sumie ponad 3,6 miliona[98].

Miesiąc po premierze Czarna Pantera stała się najbardziej dochodowym filmem w krajach Afryki Subsaharyjskiej. W Południowej Afryce i w sąsiadujących państwach film zarobił prawie 6,5 miliona dolarów, kolejny milion uzyskał w Kenii, Ugandzie, Tanzanii i Rwandzie. Natomiast w Nigerii, Ghanie i Liberii zarobił po miesiącu 1,77 miliona[106].

Krytyka w mediach

[edytuj | edytuj kod]

Film spotkał się z pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 96% z 517 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 8,3 na 10[107]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 55 recenzji wyniosła 88 punktów na 100[108]. Natomiast według serwisu CinemaScore, zajmującego się mierzeniem atrakcyjności filmów w Stanach Zjednoczonych, publiczność przyznała mu ocenę A+ w skali od F do A+. W badaniu przeprowadzonym przez konkurencyjny PostTrak 95% widowni przyznała pozytywną ocenę, 88% publiczności „zdecydowanie poleca” film, a jedna trzecia planuje obejrzeć film ponownie[85].

Todd McCarthy z „The Hollywood Reporter” napisał: „Wszyscy aktorzy wypadają świetnie. Boseman w szczególności wypada dobrze, ale jest też w filmie sporo graczy wspierających, którzy kradną każdą scenę, jak tylko mogą, i robią to szczególnie imponujący fizycznością Jordan, promienna Nyong’o, a zwłaszcza Wright, która daje w każdej scenie dodatkowego kopa i humor”[109]. Richard Roeper z „Chicago Sun-Times” stwierdził, że jest to „jeden z najlepszych filmów o superbohaterach w tym stuleciu”[110]. Brian Truitt z „USA Today” przyznał cztery gwiazdki (najwyższą ocenę) i uznał, że jest to najlepsza historia o genezie superbohatera produkcji Marvel Studios od czasu filmu Strażnicy Galaktyki. Truitt również wychwalał obsadę filmu, określając ją mianem „znakomitej”[111]. Również cztery gwiazdki przyznał filmowi Peter Travers z „Rolling Stone”, określając go mianem „arcydzieła kina o superbohaterach”. Napisał też, że Czarna Pantera: „triumfuje na każdym poziomie: od scenariusza, po reżyserię, grę aktorską, scenografię, kostiumy, muzykę, czy efekty specjalne”[112]. Peter Debruge z „Variety” napisał: „Czarna Pantera celebruje dziedzictwo swojego bohatera, jednocześnie dostarczając jedną z najbardziej atrakcyjnych jak dotąd samodzielnych części Marvela”[60]. Jimi Famurewa z „Empire Magazine” stwierdził: „Ryan Coogler wykonuje odważny zwrot z afrykańską ekstrawagancją, która łączy w sobie intensywność, stanowi wyzwanie i jednocześnie ekscytuje”[113].

Abdi Latif Dahir z Nairobi, Yomi Kazeem z Lagosu i Lynsey Chutel z Johannesburga w recenzji dla Quartz Africa pozytywnie ocenili film. Dahir stwierdził, że nigdy nie był „bardziej dumny z bycia czarnym i Afrykaninem. Ten film był olśniewający i niesamowity”. Kazeem podsumował: „Bardzo mi się podobało. Bardzo obrazowy i kolorowy”. Natomiast Chutel była zszokowana zachowaniem publiczności, która przychodziła do kina w przebraniach i robiła sobie selfie na tle plakatu filmowego. Wszyscy zgodnie podkreślali duże zainteresowanie widzów oraz problemy z kupnem biletów na seans[114].

Piotr Piskozub z portalu NaEkranie.pl napisał: „Czarna Pantera to metaforyczna podróż w stronę korzeni naszej cywilizacji, a zarazem wytrawna diagnoza współczesności. Jest tu miejsce i na mit, i na heroiczne powinności, choć cała historia sprowadza się do odpowiedzi na pytanie: czy nosisz Wakandę w swoim sercu?”[115]. Urszula Schwarzenberg-Czerny z tygodnika „Polityka” stwierdziła, że „Film łączy więc nawiązania do tradycji wielu kultur afrykańskich z elementami afrofuturystycznymi, a jego socjologiczne i polityczne przesłanie wzmacnia jeszcze bardzo dobry soundtrack Kendricka Lamara, być może najważniejszego głosu we współczesnym hip hopie”[116]. Piotr Dobry z portalu Wp.pl przyznał maksymalną ocenę oraz uznał, że „Widowisko Ryana Cooglera jest dla kina superbohaterskiego tym, czym w zeszłym roku okazało się Uciekaj! Jordana Peele’a dla horroru: znakomitym filmem gatunkowym przepuszczonym przez filtr rasy. Oba dzieła celebrują czarną tożsamość na swój sposób i przyciągają widzów jak magnes”[117]. Natomiast Szymon Góraj z Movies Room napisał, że „Czarna Pantera samą swoją tematyką przeciera szlaki w kinie superhero, nie jest to jednak bomba w rodzaju pierwszej części Avengers, a bardzo dobrze skrojony spektakl w oryginalnej jak na MCU konwencji. Do ideału jest dość daleko – czasem brakuje odważniejszego podejścia, gdzie indziej znajdą się napisane po łebkach wątki”[118]. Ewa Drygalska z miesięcznika „Kino” stwierdziła, że: „Czarna Pantera jest przede wszystkim dziełem oszałamiającym wizualnie: eklektyczną mieszanką tradycyjnej kultury wschodnioafrykańskiej z ultranowoczesną estetyką. Stanowi zarazem intrygujące połączenie czarnego mistycyzmu, animalizmu i nauki, którą określa się mianem afrofuturyzmu”[119].

Analizy

[edytuj | edytuj kod]

Afrofuturyzm, postkolonializm i feminizm

[edytuj | edytuj kod]

Reżyser filmu Ryan Coogler w wywiadzie dla „The Independent” stwierdził, „że poglądy na Afrykę i kulturę afrykańską, niemalże jako bezpośredni wpływ kolonizacji, są często bardzo ograniczone w czasie. Są badane tylko w określonych odstępach czasu. […] ponieważ kontynent afrykański i ludzkość na tym kontynencie są tak stare, […] to straszna krzywda dla ludzi pochodzących z tych kultur”. Coogler podkreślił, „że odpowiedzią na to jest afrofuturyzm. Znajduje sposób na połączenie kulturowych aspektów starożytnych tradycji afrykańskich z potencjałem przyszłości. Samo patrzenie na Afrykanów i kulturę afrykańską w tym kontekście jest odświeżające”[120]. Ricardo Guthrie z Uniwersytetu Północnej Arizony zwrócił uwagę na afrofuturystyczne fryzury i kostiumy projektu Ruth E. Carter „tworząc afrocentryczne projekty mody, które są zarówno replikami przeszłości, jak i przebłyskami przyszłości – dotyka samych podstaw odwołania afrofuturyzmu do czerni, globalnej przestrzenności i wzmocnionej obecności napędzanej przez techno- i etno- przyszłości. Jej projekty przedstawiają wizję afrofuturyzmu poprzez ubrania, fryzury i inne dodatki, które czerpią z istniejącej kultury afrykańsko-diasporycznej”. Guthrie zauważył również, że w filmie pojawiają się silne postacie kobiece, które jego zdaniem przyćmiewają tytułowego bohatera granego przez Chadwicka Bosemana oraz że „w Czarnej Panterze istnieje różnica między świadomością afrykańską i afroamerykańską a warunkami globalnymi. Była to część potrójnego konfliktu, z którym zmagają się T’Challa i Erik Killmonger”[121]. Ruben Murray z Pomona College podkreśla, że „afrofuturyzm kojarzy się również z estetyką i kulturą, co pozwala nam zrozumieć, jak mógłby wyglądać i funkcjonować afrykański kraj, który nigdy nie był skolonizowany. W filmie podkreśla się alternatywy dla społeczeństw patriarchalnych, szczególnie w przypadku dowództwa wojskowego Wakandy, Dora Milaje, składającego się wyłącznie z kobiet. Struktury, w których kobiety sprawują władzę, przypominają konkretne przypadki z historii Afryki, takie jak rewolucja kierowana przez królową matkę Yaa Asantewaa podczas wojny anglo-aszanti (dzisiejsza Ghana) w 1901 roku lub Amazonki króla Dahomeju, kobiecy pułk wojskowy, który działał w XIX wieku na terenie dzisiejszego Beninu. Królestwo Wakandy uczestniczy w obserwowaniu ewolucji afrykańskiej tradycji w przyszłość, odkrywając kulturę, która nie została zepsuta przez zachodnie wartości”. Porównuje równouprawnienie kobiet fikcyjnej Wakandy do współczesnych Senegalu i Rwandy, gdzie kobiety zajmują odpowiednio prawie 43% i 61% stanowisk w parlamentach tych krajów[122].

Giana M. Eckhardt z Royal Holloway, University of London podkreśla reprezentację i znaczenie kobiet w filmie: „podczas gdy król Wakandy wydaje się zawsze mężczyzną, to rolę dowódcy wojskowego i wojowników – podobnie jak szefa laboratorium i szpiegów – pełnią kobiety, co sugeruje, że relacje między płciami są w miarę zrównoważone. Na przykład pod koniec filmu, kiedy T’Challa i jego wojowniczki wygrywają ostateczną bitwę z Killmongerem, przegrani mężczyźni z Wakandy klęczą przed triumfującymi kobietami”. Eckhardt zauważa również, że „Film sugeruje, że sukces Wakandy jako narodu jest związany z tym, że nigdy nie został skolonizowany przez kraj zachodni jak reszta Afryki, co wzmacnia postkolonialny argument, że to działania Zachodu ostatecznie spowodowały, że skolonizowane regiony takie jak Afryka się nie rozwinęły”[123]. Również socjologowie Myron T. Strong i K. Sean Chaplin zwracają uwagę, że Dora Milage, „żeńska armia wojowniczek z ogolonymi i wytatuowanymi głowami, która chroni króla Wakandy, jest uczczeniem kobiecej siły”. Strong i Chaplin przypominają, że „te obrazy odzwierciedlają aspekty historyczne, które są często tłumione lub ignorowane”. Wskazują, że film „wyraźnie czepie inspirację ze specyficznych cech przedkolonialnej Afryki, w tym Królestwa Dahomej, gdzie królów chroniły budzące grozę wojowniczki”[124]. Natomiast Michaela D.E. Meyer z Christopher Newport University zwróciła uwagę na pominięcie w filmie lesbijskiej orientacji komiksowej postaci Ayo i stwierdziła, że „próba urozmaicenia wizerunku osób czarnoskórych w kulturze popularnej odbywa się kosztem utrwalania (nieumyślnie lub nie) postrzeganego związku pomiędzy czarnoskórą społecznością a homofobią[125].

Dwayne Wong (Omowale) piszący dla „HuffPost” postrzegał film i jego komiksowe korzenie jako poruszające „poważne kwestie polityczne dotyczące stosunków Afryki z Zachodem, które bardzo rzadko poświęca się poważnej uwadze, na jaką zasługuje”. Doszedł do wniosku, że chociaż kraj jest fikcyjny, polityka „jest bardzo realna. Koniec kolonializmu nie oznacza końca ingerencji Zachodu w politykę Afryki”[126]. Carlos Rosario Gonzalez z Bam! Smack! Pow! powiedział, że walka między T’Challą i Killmongerem reprezentuje zderzenie się dwóch wartości: „co to znaczy być Afrykaninem” i „co Afryka oznacza dzisiaj dla mniejszości afroamerykańskich”. Z jego punktu widzenia Wakanda reprezentuje Afrykę bez zachodniego kolonializmu, a Killmonger pokazuje nam, że „czasami możemy nieuchronnie stać się tym, co chcemy zniszczyć”. Gonzalez podsumowywał, że Killmonger chce wykorzystać zasoby Wakandy, aby zostać kolonizatorem Zachodu, podczas gdy „tradycjonalizm stworzył ten sam problem, który starał się zniszczyć”[127]. Jelani Cobb z „The New Yorker” pokazał podział między Afrykanami i Afroamerykanami, który nazwał „fundamentalnym dysonansem”. Uznał, że T’Challa i Killmonger reprezentowali „pojedynek odpowiadający pięciu wiekom afrykańskiego wyzysku z rąk Zachodu. Złoczyńcą, o ile termin ten ma zastosowanie, jest sama historia”. Cobb dodał, że Czarna Pantera jest polityczna w wymiarze, jakim poprzednie filmy MCU nie były, ponieważ w tych „byliśmy przynajmniej pewni, gdzie linie fantazji odbiegają od rzeczywistości [podczas gdy ten film jest osadzony] w wymyślonym kraju w Afryce, kontynencie, który zmaga się z wymyślonymi wersjami samego siebie, odkąd biali ludzie po raz pierwszy uznali go za ciemny kontynent i przystąpili do grabieży jego mieszkańców i zasobów”[128]. Adam Serwer z „The Atlantic” sprzeciwił się twierdzeniu, że Erik Killmonger reprezentował wyzwolenie czarnoskórych, twierdząc zamiast tego, że reprezentował on imperializm. Uznał, że zostało to podkreślone poprzez jego działania, ponieważ próby przejęcia kilku głównych miast świata przez Killmongera obejmują między innymi Hongkong. Odkąd Chiny nie mają nad sobą białej zachodniej hegemonii wymagającej obalenia, pragnienie Killmongera, by je podbić, było motywowane jedynie przejęciem władzy imperialnej. Serwer podsumowywał, że „Czarna Pantera nie wydaje werdyktu, że przemoc jest niedopuszczalnym narzędziem wyzwolenia czarnoskórych – wręcz przeciwnie, właśnie w ten sposób zostaje wyzwolona Wakanda. Wydaje werdykt w sprawie imperializmu jako narzędzia wyzwolenia czarnoskórych, by pokazać, że nie sposób jest pokonać wroga jego własną bronią”[129].

Ragi Bashonga z Uniwersytetu Oksfordzkiego zauważył, że „Przedstawienie wizji niepodległości Afryki, zerwanie z obrazami zacofania i zależności to sedno przytłaczającego sukcesu kasowego filmu. Jednym z najbardziej znaczących osiągnięć filmu jest wysunięcie na pierwszy plan, podkreślenie oraz zakłócenie błędnej i niedostatecznej reprezentacji czarnoskórych i Afryki w kulturze popularnej. Film jest w dużej mierze celebracją afrykańskości, czegoś, co jest aż nazbyt rzadkie. [...] Czarna Pantera dotyczy przede wszystkim Afroamerykanów zmagających się ze swoją afrykańskością lub afrykańską osobowością, ukonstytuowaną w odniesieniu do historii, kultury, języka, płci, pochodzenia etnicznego i filozofii. Afrykanizm przejawia się poprzez przeszłość, teraźniejszość i wyobrażoną przyszłość, które odnoszą się zarówno do inwestycji emocjonalnych, jak i wizji politycznych na kontynencie i dla ludzi z nim związanych”[130]. Patrick Gathara z „The Washington Post” stwierdził, że film pokazuje „regresywną, neokolonialną wizję Afryki”, która zamiast „zbawczej kontrmitologii” oferuje „te same destrukcyjne mity”. Gathara podkreślił, że Afryka, która jest przedstawiana, zasadniczo nadal na europejski wzór, jest podzielona i plemienna, z Wakandą rządzoną przez bogatą i zwaśnioną elitę, która pomimo swoich zaawansowanych zdolności technicznych nie ma możliwości dziedziczenia poza śmiercionośną walką. Według Gathary Wakandanie „pasują do zachodnich wzorców ludzi na ciemnym kontynencie” i „pozostają tak niezwykle niewyrafinowani, że »powracający« Amerykanin może w zasadzie wejść i przejąć kontrolę”[131]. Christopher Lebron z „Boston Review” uznał film za rasistowski, ponieważ przedstawia czarnoskórych Amerykanów, którzy zostali pozostawieni w ubóstwie i ucisku – czego przykładem jest Killmonger – jako wciąż „spychani na najniższy szczebel polityczny” w filmie, traktowani jako zasługujący na mniejszą empatię i mniej zdolni do uznania ich czynów za bohaterskie, niż nawet biały szpieg, Ross. Lebron uznał, że T’Challa mógł zostać pokazany jako dobry człowiek, rozumiejąc, w jaki sposób Killmonger został dotknięty amerykańskim rasizmem i „okrucieństwem” T’Chaki, i mógł zgodzić się, że sprawiedliwość czasami wymaga przemocy jako ostateczności przeciwko uciskowi. Podsumował, że „w 2018 roku, świecie będącym domem zarówno dla ruchu Black Lives, jak i zwolenników prezydenta [Donalda Trumpa], który identyfikuje białych zwolenników supremacji jako dobrych ludzi, dostajemy film o upodmiotowieniu czarnoskórych, w którym jedynymi odkupionymi czarnoskórymi są dostojni Afrykanie, [którzy] chronią cnotę i dobro przed zagrożeniem nie ze strony białych Amerykanów czy Europejczyków, ale czarnoskórego Amerykanina”[132]. Jon Ivan Gill z Uniwersytetu Stanu Kalifornia podkreślił, że „Czarna Pantera nie odwołuje się do żadnego rodzaju koncepcji zachodniego chrześcijaństwa w swojej konstrukcji lub kontraście do tego, co wielu może nazwać religią[133].

Wpływ i znaczenie kulturowe

[edytuj | edytuj kod]
Wielu zastanawiało się, dlaczego Czarna Pantera tak wiele znaczy dla czarnoskórej społeczności i dlaczego szkoły, kościoły i organizacje przychodzą do kin z tak wielką ekscytacją. Odpowiedź jest taka, że film przynosi pozytywne chwile grupie ludzi, często nie będącej w centrum hollywoodzkich produkcji... [Socjalizacja rasowa i etniczna] pomaga wzmocnić tożsamość i pomaga zmniejszyć prawdopodobieństwo uwewnętrznienia się negatywnych stereotypów na temat czyjejś grupy etnicznej.
– Erlanger Turner, pracownik Wydziału Psychologii
University of Houston–Downtown[134]

Jamil Smith z tygodnika „Time” uznał, że Czarna Pantera „pokazała w Hollywood, że afroamerykańskie narracje mają moc generowania zysków od wszystkich odbiorców” i podsumował film jako opór wobec „momentu kulturowej i politycznej regresji, napędzanej częściowo przez ruch białych natywistów […]. Jego tematy kwestionują instytucjonalną stronniczość, jego bohaterowie w niesubtelny sposób rzucają się na ciemiężców, a jego narracja zawiera błyskotliwe perspektywy na życie i tradycję czarnoskórych”[135]. Carvell Wallace z „The New York Times Magazine” uznał film za decydujący moment dla Czarnej Ameryki i napisał, że w przeciwieństwie do wcześniejszych filmów o czarnoskórych superbohaterach Czarna Pantera „jest bardzo specyficznie i celowo przesiąknięta swoją czernią”. Ocenił, że Wakanda stała się „ziemią obiecaną” dla przyszłych pokoleń czarnoskórych Amerykanów, „rozprawiając się ze zbrodniczymi okropnościami naszej [obecnej] amerykańskiej egzystencji”[136]. Historyk Nathan D.B. Connolly stwierdził, że Czarna Pantera jest „potężną fikcyjną analogią do rzeczywistych zmagań”, która nawiązuje do „500-letniej historii ludzi pochodzenia afrykańskiego, którzy wyobrażają sobie wolność, ziemię i narodową autonomię”. Connolly czuł również, że film będzie traktowany kulturowo przez współczesne pokolenie jako odpowiednik Rodzynka w słońcu (1961)[137]. Pisarz i aktywista Shaun King uznał film za kulturowy moment w historii czarnoskórych Amerykanów porównując go do bojkotu autobusów w Montgomery przez Rosę Parks, przemówienia „I Have a Dream” Martina Luthera Kinga Jr. czy wyboru Baracka Obamy na prezydenta[138].

Dyrektor Science & Entertainment Exchange w Narodowej Akademii Nauk, Richard Loverd, uznał, że film zwiększy zainteresowanie młodych czarnoskórych Amerykanów nauką, technologią i Afryką, podobnie jak seria Igrzyska śmierci (2012–2015) oraz film Merida Waleczna (2012) wzbudziły zainteresowanie dziewcząt łucznictwem[43]. Jamie Broadnax z Black Girl Nerds stwierdziła, że wielu ludzi, którzy na ogół nie oglądają adaptacji komiksów, obejrzy Czarną Panterę, ponieważ „będą mogli zobaczyć swoje odbicie w taki sposób, którego po prostu nie byli w stanie zobaczyć wcześniej”[139], zwłaszcza, że film nie ukazywał trudnych doświadczeń czarnoskórych zazwyczaj pokazywanych w tego typu filmach[136]. Napisała również, że silne postacie kobiece, takie jak Shuri, będą inspiracją dla dziewcząt[139].Wedle Jamesa Wilta z „Canadian Dimension” „w swej istocie Czarna Pantera zawiera fundamentalnie reakcyjne rozumienie wyzwolenia czarnoskórych, które wyraziście opowiada się za polityką szacunku, a przeciwko rewolucji”, pozwalając „białym ludziom, takim jak ja, czuć się niezwykle komfortowo podczas oglądania filmu”[140]. Russell Rickford z Africa is a Country stwierdził, że postać Killmongera ma na celu „zdyskredytować radykalny internacjonalizm”[141]. Faisal Kutty z Middle East Eye uznał, że film ma motywy islamofobiczne, a jedynymi islamskimi postaciami są bojownicy Boko Haram, którzy porywają kilka dziewcząt i zmuszają je do noszenia hidżabu[142].

Gil Robertson, założyciel i prezes African American Film Critics Association, określił film jako „krytycznie ważny” oraz jako „okazję do otworzenia drzwi dla innych projektów z czarnoskórymi bohaterami”[139]. Deborah Gilboa, ekspertka ds. rozwoju dzieci, stwierdziła, że film „będzie mieć ogromny wpływ na umysły dzieci” poprzez pokazanie pozytywnych wzorców[88]. Tre Johnson z magazynu „Rolling Stone” powiedział, że „po dziesięcioleciach prób ukazania nowoczesnego czarnego superbohatera mogliśmy w końcu dostać to, o co prosiliśmy”. Stwierdził również, że Czarna Pantera różni się od filmów z gatunku blaxploitation z lat 70. i prób „blaxploitation-lite”, ponieważ jest „pełna szacunku, pomysłowa i potężna” i wyznacza „nowy kierunek” w przedstawianiu czarnych superbohaterów[143].

W czerwcu 2018 roku National Museum of African American History and Culture przy Smithsonian Institution poinformowało, że zdobyło kilka rekwizytów z filmu, w tym kostium Czarnej Pantery oraz scenariusz podpisany przez Cooglera, Feigego, Cole’a i Moore’a. Muzeum stwierdziło, że kolekcja dostarcza „pełniejszej historii kultury i tożsamości czarnoskórych”, pokazując rozwój czarnoskórych Amerykanów w filmie, „przemysłu, który [kiedyś] ograniczył ich do płaskich, jednowymiarowych i zmarginalizowanych postaci”[144]. Walt Disney Studios we współpracy z programem Women in Entertainment Mentorship czasopisma „The Hollywood Reporter” i jego partnerem, organizacją Big Brothers Big Sisters, stworzyło stypendium „The Black Panther Scholarship” o wartości 250 tysięcy dolarów dla Loyola Marymount University. W grudniu 2018 roku Boseman, Nyong’o i Gurira wręczyli stypendium pierwszemu beneficjentowi podczas The Hollywood Reporter’s Women in Entertainment[145].

Nagrody i nominacje

[edytuj | edytuj kod]
Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
Billboard Music Awards Top Soundtrack Black Panther: The Album Nominacja [146]
Golden Trailer Awards Najlepszy zwiastun Czarna Pantera Wygrana [147][148]
Najlepszy zwiastun dla filmu akcji Czarna Pantera Wygrana
Najlepszy spot telewizyjny dla filmu akcji Czarna Pantera Wygrana
Najlepsza edycja dźwięku w spocie telewizyjnym dla filmu Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza muzyka w spocie telewizyjnym dla filmu Czarna Pantera Wygrana
Najlepszy billboard Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza reklama radiowa / audio Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza kampania teaserowa Czarna Pantera Nominacja
MTV Movie & TV Awards Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana [149]
Najlepszy aktor Chadwick Boseman Wygrana
Najlepszy bohater Wygrana
Najlepszy czarny charakter Michael B. Jordan Wygrana
Najlepsza ekranowa drużyna Chadwick Boseman, Danai Gurira, Letitia Wright, Lupita Nyong’o Nominacja
Najlepsza walka Chadwick Boseman, Winston Duke Nominacja
Najlepsza postać kradnąca sceny Letitia Wright Nominacja
BET Awards Najlepszy aktor Chadwick Boseman Wygrana [150][151]
Michael B. Jordan Nominacja
Daniel Kaluuya Nominacja
Sterling K. Brown Nominacja
Najlepsza aktorka Lupita Nyong’o Nominacja
Letitia Wright Nominacja
Angela Bassett Nominacja
Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana
Album roku Black Panther: The Album Nominacja
Saturn Awards Najlepsza adaptacja komiksu Czarna Pantera Wygrana [152][153]
Najlepszy aktor Chadwick Boseman Nominacja
Najlepsza aktorka Lupita Nyong’o Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa Danai Gurira Wygrana
Najlepszy młody aktor / aktorka Letitia Wright Nominacja
Najlepszy reżyser Ryan Coogler Wygrana
Najlepszy scenariusz Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana
Najlepszy montaż Michael P. Shawver, Claudia Castello Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Nominacja
Najlepsza charakteryzacja Joel Harlow, Ken Diaz Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
Teen Choice Awards Ulubiony film science-fiction Czarna Pantera Wygrana [154]
Ulubiony aktor w filmie science-fiction Chadwick Boseman Nominacja
Ulubiona aktorka w filmie science-fiction Danai Gurira Nominacja
Letitia Wright Wygrana
Lupita Nyong’o Nominacja
Ulubiona współpraca muzyczna The Weeknd & Kendrick Lamar – „Pray for Me” Nominacja
Ulubiony czarny charakter Michael B. Jordan Wygrana
Ulubiony pocałunek Chadwick Boseman, Lupita Nyong’o Nominacja
Ulubiona chemia filmowa Nominacja
Przełomowa rola kinowa Letitia Wright Nominacja
Ulubiona piosenka R&B/Hip-Hop Kendrick Lamar & SZA – „All the Stars” Nominacja
People’s Choice Awards Ulubiony film Czarna Pantera Nominacja [155]
Ulubiony film akcji Czarna Pantera Nominacja
Ulubiony aktor filmowy Chadwick Boseman Wygrana
Ulubiony aktor lub aktorka w filmie akcji Chadwick Boseman Nominacja
Danai Gurira Wygrana
MTV Video Music Awards Najlepsze efekty specjalne w teledysku Loris Paillier za „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Wygrana [156]
iHeartRadio Much Music Video Awards Najlepsza współpraca „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja [157]
„Pray for Me” – The Weeknd & Kendrick Lamar Nominacja
American Music Awards Najlepszy soundtrack Black Panther: The Album Wygrana [158]
World Soundtrack Awards Najlepsza oryginalna piosenka napisana specjalnie dla filmu „Black Panther” – Kendrick Lamar Wygrana [159]
BBC Radio 1's Teen Awards Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [160]
Hollywood Post Alliance Awards Najlepszy dźwięk w filmie Benjamin A. Burtt, Steve Boeddeker, Brandon Proctor, Skywalker Sound Nominacja [161]
Hollywood Film Awards Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana [162]
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana
Hollywood Music in Media Awards Najlepszy soundtrack Black Panther: The Album Wygrana [163]
Najlepsza ścieżka dźwiękowa w filmie Sci-Fi / Fantasy / Horror Ludwig Göransson Wygrana
Najlepsza oryginalna piosenka w filmie Sci-Fi / Fantasy /Horror „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Wygrana
Najlepszy kierownik muzyczny w filmie Dave Jordan Nominacja
AACTA Awards Najlepsze efekty specjalne lub animacja Brendan Seals, Michael Perdew, Andrew Zink, Raphael A. Pimentel Nominacja [164]
Washington D.C. Area Film Critics Association Najlepsza reżyseria Ryan Coogler Nominacja [165]
Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Wygrana
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Chicago Film Critics Awards Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja [166]
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
San Francisco Film Critics Circle Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Wygrana [167]
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
San Diego Film Critics Society Najlepsza scenografia Hannah Beachler Nominacja [168]
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
African-American Film Critics Association Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana [169]
Najlepsza reżyseria Ryan Coogler Wygrana
Najlepszy utwór „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Wygrana
Women Film Critics Circle Najlepsze superbohaterki akcji Czarna Pantera Wygrana [170]
Najlepeszy parytet płci Czarna Pantera Wygrana
St. Louis Film Critics Association Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja [171]
Najlepszy film akcji Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
Indiana Film Journalists Association Awards Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [172]
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza reżyseria Ryan Coogler Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsza aktorka drugoplanowa Danai Gurira Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Los Angeles Online Film Critics Society Awards Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [173]
Najlepsze film akcji Nominacja
Najlepszy blockbuster Wygrana
Najlepszy filmowy zespół aktorski Nominacja
Najlepsza praca kaskaderów Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Nominacja
Najlepszy reżyser Ryan Coogler Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Phoenix Critics Circle Awards Najlepszy film na podstawie komiksu lub powieści graficznej Czarna Pantera Nominacja [174]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Dallas–Fort Worth Film Critics Association Top 10 Czarna Pantera 6. miejsce [175]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Seattle Film Critics Society Najlepszy film roku Czarna Pantera Nominacja [176]
Najlepszy obsada Czarna Pantera Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepszy złoczyńca Wygrana
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
Nevada Film Critics Society Awards Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Wygrana [177]
Ceremonia Kategoria Nominowani Rezultat Przypis
Online Film Critics Society Specjalne wyróżnienie Ryan Coogler Wygrana [178]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Wygrana
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
North Carolina Film Critics Association Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [179]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Wygrana
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Wygrana
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Houston Film Critics Society Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [180]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
American Film Institute Top 10 filmów roku Czarna Pantera Wygrana [181]
Złote Globy Najlepszy film dramatyczny Czarna Pantera Nominacja [182]
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Austin Film Critics Association Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja [183]
Najlepszy zespół kaskaderski Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
National Board of Review Top 10 Czarna Pantera Wygrana [184]
Alliance of Women Film Journalists Najlepszy filmowy zespół aktorski – dyrektor castingu Czarna Pantera – Sarah Finn Wygrana [185]
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepszy montaż Debbie Berman, Michael P. Shawyer Nominacja
Najlepszy przełomowy występ Letitia Wright Nominacja
Najlepsze osiągnięcia przez kobietę w branży filmowej Rachel Morrison Wygrana
Georgia Film Critics Association Oglethorpe Award Czarna Pantera Wygrana [186]
Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Golden Tomato Awards Najlepszy film w szerokiej dystrybucji Czarna Pantera Wygrana [187]
Najlepszy film na podstawie komiksu / powieści graficznej Wygrana
Ulubiony film w 2018 roku 5. miejsce [188]
Denver Film Critics Awards Najlepszy reżyser Ryan Coogler Nominacja [189]
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepszy film fantastycznonaukowy lub horror Czarna Pantera Nominacja
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Wygrana
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
Dorian Awards Najlepszy występ aktora drugoplanowego Michael B. Jordan Nominacja [190]
Wizualnie uderzający film roku Czarna Pantera Nominacja
Los Angeles Film Critics Association Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana [191]
Critics’ Choice Movie Awards Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [192]
Najlepszy film akcji Nominacja
Najlepszy filmowy zespół aktorski Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Wygrana
Najlepsza charakteryzacja Camille Friend, Joel Harlow, Ken Diaz Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Wygrana
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Amerykańska Gildia Producentów Filmowych Najlepszy producent filmowy Czarna Pantera – Kevin Feige Nominacja [193]
London Film Critics’ Circle Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja [194]
Najlepszy brytyjski aktor Daniel Kaluuya Nominacja
Online Film & Television Association Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [195]
Najlepszy filmowy zespół aktorski Nominacja
Najlepszy casting Nominacja
Najlepszy dźwięk Nominacja
Najlepsza efekty dźwiękowe Nominacja
Najlepsza praca kaskaderów Nominacja
Najlepsza sekwencja tytułowa Nominacja
Najlepszy plakat Nominacja
Najlepszy przełomowy występ aktorki Letitia Wright Nominacja
Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Nominacja
Najlepsza charakteryzacja Camille Friend, Joel Harlow, Ken Diaz Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
TEC Awards Najlepsza produkcja dźwięku Czarna Pantera Wygrana [196]
Amerykańska Gildia Aktorów Filmowych Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Wygrana [197]
Najlepszy zespół kaskaderski w filmie Wygrana
Circuit Community Awards Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja [198]
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsza charakteryzacja Joel Harlow, Camille Friend, Ken Diaz Wygrana
Najlepszy dźwięk Steve Boeddeker, Brandon Proctor, Peter Devlin, Benjamin A. Burtt Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Nominacja
Najlepszy zespół kaskaderski w filmie Czarna Pantera Nominacja
Gold Derby Awards Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [199]
Najlepszy zespół aktorski w filmie Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Nominacja
Najlepsza charakteryzacja Camille Friend, Joel Harlow, Ken Diaz Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Nominacja
Amerykańska Gildia Dyrektorów Castingu Zeitgeist Award Sarah Halley Finn, Meagan Lewis, Jason B. Stamey, Nicholas Amick Mudd Wygrana [200]
Amerykańska Gildia Scenografów Najlepsza scenografia w filmie fantasy Hannah Beachler Wygrana [201]
Najlepsza scenografia w reklamie lub teledysku Ethan Tobman za „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Black Reel Awards Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana [202]
Najlepszy filmowy zespół aktorski Wygrana
Najlepszy aktor Chadwick Boseman Wygrana
Najlepszy reżyser Ryan Coogler Wygrana
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Wygrana
Najlepsza aktorka drugoplanowa Danai Gurira Nominacja
Lupita Nyong’o Nominacja
Letitia Wright Nominacja
Najlepszy scenariusz Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Wygrana
„Pray for Me” – The Weeknd & Kendrick Lamar Nominacja
Najlepszy przełomowy występ aktora Winston Duke Wygrana
Najlepszy przełomowy występ aktorki Letitia Wright Wygrana
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Wygrana
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Humanitas Prize Film pełnometrażowy Czarna Pantera Nominacja [203]
USC Scripter Awards Najlepszy scenariusz adaptowany Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja [204]
Nagroda Brytyjskiej Akademii Filmowej Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Wygrana [205]
Grammy Awards Album roku Black Panther: The Album Nominacja [206]
Nagranie roku „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Piosenka roku Nominacja
Najlepsza piosenka napisana specjalnie dla formy wizualnej Nominacja
Najlepsza współpraca rapera z wokalistą Nominacja
Najlepsza piosenka – rap „King’s Dead” – Kendrick Lamar, Jay Rock, Future & James Blake Nominacja
Najlepszy wykonanie – rap Wygrana
Najlepsza ilustracyjna ścieżka muzyczna w formach wizualnych Ludwig Göransson Wygrana
Amerykańska Gildia Filmowych Kierowników Muzycznych Najlepsze kierownictwo muzyczne w filmie z budżetem powyżej 25 milionów dolarów Dave Jordan Nominacja [207]
Najlepsza piosenka nagrana do filmu „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
AARP Movies For Grownups Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja [208]
Najlepsza aktorka drugoplanowa Angela Bassett Nominacja
Cinema Audio Society Awards Film fabularny Czarna Pantera Nominacja [209]
Amerykańska Gildia Charakteryzatorów Najlepsza stylizacja włosów postaci Camille Friend, Jaime Leigh McIntosh, and Louisa Anthony Nominacja [210]
Najlepsza charakteryzacja w filmie pełnometrażowym Joel Harlow, Ken Diaz, and Sian Richards Nominacja
Amerykańska Gildia Scenarzystów Najlepszy scenariusz adaptowany Joe Robert Cole, Ryan Coogler Nominacja [211]
Satellite Awards Auteur Award Ryan Coogler Wygrana [212]
Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsze zdjęcia Rachel Morrison Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Nominacja
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Geoffrey Baumann, Jesse James Chisholm, Craig Hammack, Dan Sudick Wygrana
Najlepszy dźwięk Peter Devlin, Steven Boeddeker, Brandon Proctor, Christopher Foge, Doc Kane, Scott Curtis Nominacja
Golden Reel Awards Najlepszy montaż dźwięku w filmie pełnometrażowym – efekty i imitacje dźwiękowe Czarna Pantera Nominacja [213]
Najlepszy montaż tła muzycznego w filmie pełnometrażowym Nominacja
Amerykańska Gildia Kostiumologów Najlepsze kostiumy w filmie science-fiction / fantasy Ruth E. Carter Wygrana [214]
International Film Music Critics Association Kompozytor roku Ludwig Göransson Nominacja [215]
Ścieżka dźwiękowa roku Nominacja
Najlepsza ścieżka dźwiękowa w filmie Fantasy / Science Fiction / Horror Nominacja
International Online Cinema Awards Najlepszy filmowy zespół aktorski Czarna Pantera Nominacja [216]
Najlepsza scenografia Hannah Beachler Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Nominacja
Najlepsza piosenka „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Nominacja
Najlepsza charakteryzacja Camille Friend, Joel Harlow, Ken Diaz Nominacja
Nagroda Akademii Filmowej Najlepszy film Czarna Pantera Nominacja [217]
Najlepsza muzyka Ludwig Göransson Wygrana
Najlepsza piosenka oryginalna „All the Stars” – muzyka: Kendrick Lamar, Mark Spears i Anthony Tiffith; słowa: Kendrick Lamar, SZA i Anthony Tiffith Nominacja
Najlepsze kostiumy Ruth E. Carter Wygrana
Najlepsza scenografia Hannah Beachler, Jay Hart Wygrana
Najlepszy dźwięk Peter J. Devlin, Steve Boeddeker, Brandon Proctor Nominacja
Najlepszy montaż dźwięku Benjamin A. Burtt, Steve Boeddeker Nominacja
Golden Schmoes Awards Ulubiony film roku Czarna Pantera Nominacja [218]
Najbardziej przeceniony film Wygrana
Najlepszy film fantastycznonaukowy Nominacja
Najlepsze efekty specjalne Nominacja
Najlepsza muzyka Nominacja
Ulubiony plakat filmowy Nominacja
Najlepsze wydanie blu-ray Nominacja
Najlepsza reżyseria Ryan Coogler Nominacja
Najlepszy aktor drugoplanowy Michael B. Jordan Nominacja
Najlepsza przełomowa rola Letitia Wright Nominacja
Najfajniejsza postać Michael B. Jordan – Killmonger Nominacja
Najlepszy tekst w filmie Czarna Pantera – „Wakanda Forever!” Nominacja
Czarna Pantera – „Bury me in the ocean with my ancestors that jumped from the ships, because they knew death was better than bondage.” Nominacja
Juno Awards Singiel roku „Pray for Me” – The Weeknd & Kendrick Lamar Nominacja [219]
Kids’ Choice Awards Ulubiony film Czarna Pantera Nominacja [220]
Ulubiony aktor filmowy Chadwick Boseman Nominacja
Ulubiony superbohater Nominacja
Ulubiona aktorka filmowa Lupita Nyong’o Nominacja
Ulubiony bohater Danai Gurira Nominacja
NAACP Image Awards Najlepszy film Czarna Pantera Wygrana [221]
Najlepszy filmowy zespół aktorski Wygrana
Najlepsza reżysera w filmie Ryan Coogler Wygrana
Entertainer of the Year Nominacja
Najlepszy scenariusz filmowy Ryan Coogler, Joe Robert Cole Wygrana
Najlepszy aktor filmowy Chadwick Boseman Wygrana
Najlepszy drugoplanowy aktor filmowy Michael B. Jordan Wygrana
Winston Duke Nominacja
Najlepsza drugoplanowa aktorka filmowa Lupita Nyong’o Nominacja
Danai Gurira Wygrana
Letitia Wright Nominacja
Najlepszy przełomowy wytęp w filmie Letitia Wright Wygrana
Winston Duke Nominacja
Najlepszy duet, zespół lub współpraca muzyczna „All the Stars” – Kendrick Lamar & SZA Wygrana
Najlepszy teledysk Nominacja
Najlepszy soundtrack Black Panther: The Album Wygrana
Nebula Awards Nagroda im. Raya Bradbury’ego za Wyjątkową Prezentację Dramatyczną Czarna Pantera – Ryan Coogler, Joe Robert Cole Nominacja [222]

Kontynuacja

[edytuj | edytuj kod]

Chadwick Boseman, Danai Gurira i Letitia Wright powtórzyli swoje role w filmach Avengers: Wojna bez granic z 2018[223] i Avengers: Koniec gry z 2019 roku[224].

Zaraz po premierze pierwszej części w 2018 roku Kevin Feige poinformował, że planowana jest kontynuacja i chciałby, aby Ryan Coogler również nad nią pracował[225]. W październiku potwierdzono, że powróci on na stanowisko reżysera i napisze scenariusz[226]. W lipcu 2019 roku podczas San Diego Comic-Conu Feige potwierdził, że planowana jest druga część[227]. Natomiast miesiąc później, podczas D23 Expo, oficjalnie zapowiedziano film[228]. Premiera Czarna Pantera: Wakanda w moim sercu miała premierę w 2022 roku[229][230]. Boseman miał powrócić w tytułowej roli, jednak aktor zmarł wskutek nowotworu, z którym toczył czteroletnią walkę[231]. Gurira[232], Wright, Lupita Nyong’o[233], Martin Freeman[234], Winston Duke i Angela Bassett powtórzyli swoje role w sequelu[233].

Na początku lutego 2021 roku ujawniono, że w przygotowaniu jest serial dla Disney+, którego akcja umiejscowiona ma być w Wakandzie. Odpowiadać ma za niego Coogler[235].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Sara Moniuszko: Everything we know about the Marvel superhero film ‘Black Panther’. USA Today. [dostęp 2018-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  2. a b New MCU Timelines Arrive on Disney+. marvel.com, 2024-02-08. [dostęp 2024-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2024-02-11)]. (ang.).
  3. a b c d e f g Marc Storm: Marvel Studios Begins Production on ‘Black Panther’. marvel.com. [dostęp 2017-01-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-27)]. (ang.).
  4. a b c d e f g Ryan Coogler, Czarna Pantera, Walt Disney Studios Motion Pictures.
  5. „Czarna Pantera”: obsada polskiego dubbingu. polski-dubbing.pl. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (pol.).
  6. a b c d Rebecca Ford, Borys Kit: Marvel Reveals Complete Phase 3 Plans, Dates 'Black Panther,' 'Inhumans,' ‘Avengers: Infinity War’. The Hollywood Reporter. [dostęp 2014-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  7. a b c d e f g h Press Kit ↓.
  8. a b c d e f Albert Ching: SDCC: Marvel Studios Reveals Latest Phase 3 Secrets. CBR.com. [dostęp 2016-07-23]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  9. a b Marvel Studios Casting Call Information Black Panther. MovieCastingCall.org. [dostęp 2016-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-24)]. (ang.).
  10. a b c d Forest Whitaker joins Marvel’s „Black Panther”. marvel.com. [dostęp 2016-10-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-21)]. (ang.).
  11. a b Justin Kroll: ‘Black Panther’ Adds ‘Ready Player One’ Actress Letitia Wright (EXCLUSIVE). Variety. [dostęp 2016-10-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-23)]. (ang.).
  12. a b Jenna Anderson: Black Panther: Letitia Wright Confirmed as Shuri. Comic Book. [dostęp 2017-03-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-15)]. (ang.).
  13. a b Umberto Gonzalez: ‘Black Panther’ Hires ‘Person of Interest’ Star Winston Duke as Villain. The Wrap. [dostęp 2016-09-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  14. a b Ben Morse: Abela Bassett boards Marvel’s „Black Panther”. marvel.com. [dostęp 2016-11-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-17)]. (ang.).
  15. a b Sarah Koopman: Atandwa And John Kani Are In Atlanta And All The Signs Point To Them Joining The ‘Black Panther’ Cast. The Huffington Post. [dostęp 2017-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-01-18)]. (ang.).
  16. a b Tom Pritchard: All the Easter Eggs and References We Spotted in Black Panther. Gizmodo. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-08)]. (ang.).
  17. a b Marc Storm: Sterling K. Brown signs on to TO Marvel’s „Black Panther”. marvel.com. [dostęp 2017-01-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-10)]. (ang.).
  18. a b Atriz baiana está no filme Pantera Negra. Correio. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-29)]. (port.).
  19. George Marston: Report: Arrow Adds Black Panther Actress in Recurring Role. Newsarama. [dostęp 2017-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-07-10)]. (ang.).
  20. Brett White: ‘Falcon and Winter Soldier’ Easter Eggs: 5 Things You May Have Missed in Episode 4. Decider. [dostęp 2021-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-09)]. (ang.).
  21. Hugh Armitage: Black Panther’s post-credits scenes explained. Digital Spy. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-14)]. (ang.).
  22. The Marvel Superhero Films That Never Were: Wesley Snipes' Black Panther. Warped Factor. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-09-22)]. (ang.).
  23. Clint Morris: Goyer talks Superman and Black Panther. Movie Hole. [dostęp 2004-07-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-29)]. (ang.).
  24. Marvel Making Movies. IGN. [dostęp 2005-09-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-21)]. (ang.).
  25. Borys Kit: ‘Black Panther’ Back in Development at Marvel. The Hollywood Reporter. [dostęp 2011-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-09)]. (ang.).
  26. Josh Wigler: Black Panther Movie is ‘Absolutely in Development,’ Says Marvel’s Kevin Feige. CBR.com. [dostęp 2013-10-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-12)]. (ang.).
  27. Sony Pictures Entertainment Brings Marvel Studios Into The Amazing World Of Spider-Man. marvel.com. [dostęp 2015-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-25)]. (ang.).
  28. a b Marc Storm: Marvel Studios Schedules New Release Dates for 4 Films. marvel.com. [dostęp 2015-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-20)]. (ang.).
  29. a b c Marc Strom: Marvel Studios Phase 3 Update. marvel.com. [dostęp 2015-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-21)]. (ang.).
  30. Justin Kroll: ‘Creed’s’ Ryan Coogler in Talks to Direct ‘Black Panther’. Variety. [dostęp 2015-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  31. a b c Kyle Buchanan: You’re Not Ready for Black Panther’s Stunning New Spin on Superhero Movies. Vulture. [dostęp 2017-04-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-12)]. (ang.).
  32. Marc Storm: Ryan Coogler to Direct Marvel’s Black Panther. marvel.com. [dostęp 2016-01-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-02-12)]. (ang.).
  33. Haleigh Foutch: ‘Black Panther’: Kevin Feige Reveals Ryan Coogler Is Co-Writing; Talks Filming Dates. Collider. [dostęp 2016-04-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  34. John Eligon: Wakanda Is a Fake Country, but the African Language in ‘Black Panther’ Is Real. The New York Times. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-23)]. (ang.).
  35. Sarah Scott-Nelson, Alyssa Penner, Wakanda Forever: Wakandan For Emphasis (PDF) [online], Princemere – The Academic Journal at Gordon [dostęp 2021-07-28] [zarchiwizowane z adresu 2021-07-26] (ang.).
  36. Kirsten Acuna, Anjelica Oswald: Marvel was originally unsure of Black Panther having an African accent – but Chadwick Boseman pushed back. Insider. [dostęp 2020-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  37. Borys Kit: Lupita Nyong’o in Talks to Star in ‘Black Panther’ (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  38. Borys Kit: Michael B. Jordan Joins Marvel’s ‘Black Panther’ (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2016-05-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  39. Anthony Breznican: Black Panther trailer decoded: Secrets of the new Marvel movie. Entertainment Weekly. [dostęp 2017-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  40. Valerie Parker: Saturn Awards: Sydelle Noel Talks Glow & Black Panther. With an Accent. [dostęp 2017-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)]. (ang.).
  41. Brandon Ellington Patterson: Oscars So White? Black Panther to the Rescue. Mother Jones. [dostęp 2016-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-07)]. (ang.).
  42. Tymon Smith: How 'Black Panther's' director fell in love with Lesotho & isiXhosa. TimesLIVE. [dostęp 2018-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-11)]. (ang.).
  43. a b Jason Johnson: Best Part of Congressional Black Caucus Week? Exclusive Footage of Marvel’s Black Panther. The Root. [dostęp 2017-09-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-24)]. (ang.).
  44. a b c d e f g h i j Dave Trumbore: 'Black Panther’: 90 Things to Know about the MCU's Game-Changing Movie. Collider. [dostęp 2018-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-13)]. (ang.).
  45. Jenn Fujikawa: The Architectural Inspirations Behind Wakanda in Marvel Studios’ ‘Black Panther’. marvel.com. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-07)]. (ang.).
  46. a b c Jordan Darville: This Designer Created Worlds For Moonlight, Lemonade, And Black Panther. The Fader. [dostęp 2017-08-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-10)]. (ang.).
  47. Lou Thomas: Black Panther and a black Bond? Ryan Coogler on his favourite film and influences. Brytyjski Instytut Filmowy. [dostęp 2018-02-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  48. Paula Rogo: Ruth Carter Is The Veteran Black Costume Designer Serving Looks In Black Panther. Essence. [dostęp 2017-06-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-27)]. (ang.).
  49. a b c Booth Moore: ‘Black Panther’ Costume Designer Talks Tribal-Tech Inspirations. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-27)]. (ang.).
  50. a b c d Fawina Soo Hoo: The Costume, Hair and Makeup in Marvel’s 'Black Panther' Are A Celebration of Black Culture and Heritage. Fashionista. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  51. Christine: ‘Black Panther’ begins filming in Atlanta in January. OLV. [dostęp 2016-12-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  52. a b Matt Walljasper: What’s filming in Atlanta now? Black Panther, I, Tonya, Stranger Things, and why MCU. Atlanta Magazine. [dostęp 2017-01-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-11)]. (ang.).
  53. Megan Peters: Black Panther Working Title Revealed. Comic Book. [dostęp 2016-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  54. Magdalena Stachurska: Black Panther – część filmu przeniesie nas w lata 90.!. Movies Room. [dostęp 2017-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  55. Joseph Schmidt: Black Panther Set Footage Shows First Look At The Dora Milaje. Comic Book. [dostęp 2017-03-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-27)]. (ang.).
  56. Black Panther’s Korea Film Shoot Attracts Local Film Talent. Korea Bizwire. [dostęp 2017-03-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  57. Lee Hyo-won: First Look: ‘Black Panther’ Car Chase Scene. The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-03-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-25)]. (ang.).
  58. Daniel Mumbere: Black Panther wins the hearts of African cinema fans. Africanews. [dostęp 2018-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-11)]. (ang.).
  59. a b Mike Seymour: Black Panther: Building Wakanda. FX Guide. [dostęp 2018-02-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (ang.).
  60. a b Peter Debruge: Film Review: ‘Black Panther’. Variety. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-25)]. (ang.).
  61. Vincent Frei: Black Panther. Art of VFX. [dostęp 2018-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-07)]. (ang.).
  62. Paul Hellard: Luma & ScanlineVFX deliver for Black Panther. FXPhd. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-31)]. (ang.).
  63. Marvel’s Black Panther VFX Breakdown. Animation Boss. [dostęp 2018-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-22)]. (ang.).
  64. Ray Flook: Musical Anatomy of a Superhero: The Best SDCC Panel That I Didn’t Intend To See. Bleeding Cool. [dostęp 2017-07-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-12)]. (ang.).
  65. a b Sheldon Pearce: How Black Panther Composer Ludwig Göransson Found the Sound of Wakanda. Pitchfork. [dostęp 2018-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-20)]. (ang.).
  66. a b Jon Burlingame: ‘Black Panther’ Composer Infuses Score With Trove of African Sounds. Variety. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  67. John Ashton Thomas. Manners McDade. [dostęp 2021-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-18)]. (ang.).
  68. Cady Lang: Kendrick Lamar Hid a 'Black Panther' Clue in His New 'LOVE.' Music Video. Time. [dostęp 2017-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  69. Daoud Tyler-Ameen, Sidney Madden: Here’s How 'Black Panther: The Album' Came Together. National Public Radio. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  70. ‘Black Panther’ Score Album Details. Film Music Reporter. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-03)]. (ang.).
  71. Details Announced for ‘Black Panther: The Album’. Film Music Reporter. [dostęp 2018-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-27)]. (ang.).
  72. Kendrick Lamar & Anthony “Top Dawg” Tiffith to Curate ‘Black Panther: The Album’. Film Music Reporter. [dostęp 2018-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-15)]. (ang.).
  73. Althea Legaspi: Kendrick Lamar, Future, James Blake Team on Jay Rock's 'King’s Dead'. Rolling Stone. [dostęp 2018-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  74. Sidney Madden: Kendrick Lamar And The Weeknd Team Up For 'Pray For Me'. National Public Radio. [dostęp 2018-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-18)]. (ang.).
  75. ‘Black Panther’ – Wakanda Remixed Album Released. Film Music Reporter. [dostęp 2018-08-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-21)]. (ang.).
  76. Andrew Husband: The First Teaser Trailer For Marvel’s ‘Black Panther’ Is Finally Here. Uproxx. [dostęp 2017-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-20)]. (ang.).
  77. Borys Kit: ‘Black Panther’ Teaser Trailer Racks Up 89M Views in First 24 Hours (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-06-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-16)]. (ang.).
  78. Marc Storm: Marvel announces Epic Experineces for Fans at Disney’s D23 Expo 2017. marvel.com. [dostęp 2017-06-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-31)]. (ang.).
  79. SDCC 2017 – THOR: RAGNAROK Costumes, Up Close. Newsarama. [dostęp 2017-07-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-20)]. (ang.).
  80. Seth Kelley: New ‘Black Panther’ Footage Gets Standing Ovation at Comic-Con. Variety. [dostęp 2017-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-31)]. (ang.).
  81. a b Czarna Pantera staje w obronie świata. TVN24.pl. [dostęp 2017-10-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (pol.).
  82. Aaron Couch: ‘Black Panther’ Unveils Lexus Partnership Ahead of Comic-Con (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2017-07-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-23)]. (ang.).
  83. Aaron Couch: 'Black Panther' Super Bowl Ad Drops Early. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-15)]. (ang.).
  84. Barbara Schneider-Levy: Marvel Teams Up With Clarks to Launch Special ‘Black Panther’ Sneakers. Footwear News. [dostęp 2018-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]. (ang.).
  85. a b c d e f Anthony D’Alessandro: ‘Black Panther’ Goes Wild: At $242M Superhero Owns 2nd Best 4-Day Opening & Defeats ‘Last Jedi’ – Update. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-04)]. (ang.).
  86. Rich Johnston: Marvel Comics To Publish Cinematic Universe 'Black Panther' Origin And 'Infinity War' Preludes. Bleeding Cool. [dostęp 2017-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  87. Breanna Edwards: #BlackPantherChallenge Has Taken the Internet by Storm and Celebrities Are Chipping In. The Roots. [dostęp 2018-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-03)]. (ang.).
  88. a b c d Allison Slater Tate: Man wants kids everywhere to see 'Black Panther' – and he's going to send them. Today. [dostęp 2018-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  89. a b Precious Mayowa Agbabiaka: ‘Young black people can be heroes too’: the campaign to send kids to see Black Panther. The Guardian. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-25)]. (ang.).
  90. Richy Rosario: #BlackPantherChallenge Inspires Nationwide Initiative For Kids To Watch ‘Black Panther’. Vibe. [dostęp 2018-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  91. Black Panther Premiere, LA. Average Socialite. [dostęp 2018-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  92. a b c Dave McNary: ‘Black Panther’ Heading Toward Massive $170 Million-Plus Opening. Variety. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-25)]. (ang.).
  93. Adam Chitwood: ‘Black Panther’ Blu-ray Release Date, Bonus Features, and Cover Art Revealed. Collider. [dostęp 2018-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-08)]. (ang.).
  94. Czarna Pantera - przegląd ofert i specyfikacja. Filmożercy. [dostęp 2018-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-30)]. (pol.).
  95. Cameron Bonomolo: Marvel Studios’ Phase 3 Part 2 Collector’s Edition 4K Box Set Revealed. Comic Book. [dostęp 2019-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-23)]. (ang.).
  96. Gina Carbone: MCU Infinity Saga Box Sets Quickly Sold Out, And Fans Complain They're Damaged. Cinema Blend. [dostęp 2019-11-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-16)]. (ang.).
  97. Ramin Setoodeh: Chadwick Boseman and Ryan Coogler on How ‘Black Panther’ Makes History. Variety. [dostęp 2018-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-28)]. (ang.).
  98. a b c Black Panther. Box Office Mojo. [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
  99. Pamela McClintock: Disney’s ‘Black Panther’ Playbook: A Peek at the Marketing of a Phenomenon. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-28)]. (ang.).
  100. Anthony D’Alessandro: ‘Black Panther’ Breaks More Records: $112M Second Weekend Is Second-Best Ever As Marvel Movie Crosses $400M. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-19)]. (ang.).
  101. Brad Brevet: A Closer Look at ‘Black Panther’s Record Smashing Opening. Box Office Mojo. [dostęp 2018-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  102. Shawn Robbins: Long Range Forecast: Is Marvel’s ‘Black Panther’ Poised to Become 2018’s First Blockbuster?. Box Offic Pro. [dostęp 2017-12-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  103. Pamela McClintock: ‘Black Panther’ Tracking for Heroic $100M-$120M U.S. Debut. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  104. Anthony D’Alessandro: ‘Fifty Shades Freed’ Pops At Valentine’s Day B.O. Before ‘Black Panther’ Attacks – Update. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-28)]. (ang.).
  105. Long Range Tracking: ‘Ready Player One’. Box Offic Pro. [dostęp 2018-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  106. Lynsey Chutel: “Black Panther” is now the highest grossing film ever in East, West and southern Africa. Quartz Africa. [dostęp 2018-03-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-04)]. (ang.).
  107. Black Panther (2018). Rotten Tomatoes. [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
  108. Black Panther. Metacritic. [dostęp 2021-01-18]. (ang.).
  109. Todd McCarthyy: ‘Black Panther’: Film Review. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-12)]. (ang.).
  110. Richard Roeper: ‘Black Panther’: One of Marvel’s best movie superheroes comes out of Africa. Chicago Sun-Times. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  111. Brian Truitt: Review: Rousing, representative ‘Black Panther’ is one spectacular superhero. USA Today. [dostęp 2018-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  112. Peter Travers: ‘Black Panther’ Review: Marvel’s History-Making Superhero Movie’s a Masterpiece. Rolling Stone. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-27)]. (ang.).
  113. Jimi Famurewa: Black Panther Review. Empire Magazine. [dostęp 2018-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-14)]. (ang.).
  114. Yomi Kazeem, Lynsey Chutel, Abdi Latif Dahir: An impromptu Slack review of the politics of “Black Panther” by Quartz Africa reporters. Quartz Africa. [dostęp 2018-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-12-14)]. (ang.).
  115. Piotr Piskozub: Czarna Pantera – recenzja spoilerowa. NaEkranie.pl. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (pol.).
  116. Urszula Schwarzenberg-Czerny: Recenzja filmu: „Czarna Pantera (Black Panther)”, reż. Ryan Coogler. Polityka. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-26)]. (pol.).
  117. Piotr Dobry: „Czarna Pantera” [Recenzja: wybitny film Marvela. Nasza ocena 10/10]. Wp.pl. [dostęp 2018-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (pol.).
  118. Szymon Góraj: Czarna Pantera – przedpremierowa recenzja wielkiego hitu Marvela!. Movies Room. [dostęp 2018-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  119. Ewa Drygalska. Czarna Pantera. „Kino”. 53 (609), s. 83, 2018-03. Warszawa: Fundacja KINO. ISSN 0023-1673. 
  120. Clarisse Loughrey: Black Panther brings Afrofuturism into the mainstream. The Independent. [dostęp 2018-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-24)]. (ang.).
  121. Ricardo Guthrie: Redefining the Colonial: An Afrofuturist Analysis of Wakanda and Speculative Fiction. Journal of Futures Studies. [dostęp 2021-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-11)]. (ang.).
  122. Ruben Murray: ‘Black Panther’ and the Politics of Afrofuturism. International Policy Digest. [dostęp 2018-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  123. Gina M. Eckhardt. Black Panther: Thrills, Postcolonial Discourse, and Blacktopia. „Markets, Globalization & Development Review”. 03 (02), 2018. DOI: 10.23860/MGDR-2018-03-02-06. [dostęp 2021-10-05]. (ang.). 
  124. Myron T. Strong, K. Sean Chaplin. Afrofuturism and Black Panther. „Contexts”. 18 (2), s. 58–59, 2019-05. DOI: 10.1177/1536504219854725. ISSN 1536-5042. [dostęp 2021-10-05]. (ang.). 
  125. Michaela D. E. Meyer. Black Panther, queer erasure, and intersectional representation in popular culture. „The Review of Communication”. 20 (3), s. 236–243, 2020-07-02. DOI: 10.1080/15358593.2020.1778068. ISSN 1535-8593. [dostęp 2021-10-05]. (ang.). 
  126. Dwayne Wong (Omowale): The Black Panther and Neo-Colonial Politics in Africa. HuffPost. [dostęp 2018-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-08)]. (ang.).
  127. Carlos Rosario Gonzalez: The remnants of colonialism still haunt us, but Black Panther offers a solution. Bam! Smack! Pow!. [dostęp 2018-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-25)]. (ang.).
  128. Jelani Cobb: An impromptu Slack review of the politics of “Black Panther” by Quartz Africa reporters. The New Yorker. [dostęp 2018-02-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-07-20)]. (ang.).
  129. Adam Serwer: The Tragedy of Erik Killmonger. The Atlantic. [dostęp 2018-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  130. Ragi Bashonga, Home, Belonging, and Africanity in the Film Black Panther, Sharlene Swartz i inni red., Oxford University Press, 14 października 2021, s. 257–269, DOI10.1093/oxfordhb/9780190930028.013.19, ISBN 978-0-19-093002-8 [dostęp 2021-10-05] (ang.).
  131. Patrick Gathara: ‘Black Panther’ offers a regressive, neocolonial vision of Africa. The Washington Post. [dostęp 2018-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  132. Christopher Lebron: ‘Black Panther’ Is Not the Movie We Deserve. Boston Review. [dostęp 2018-02-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-14)]. (ang.).
  133. Ancestors Change Constantly: Subversive Religious Colonial Deconstruction in the Religionof Black Panther. Core. [dostęp 2018-03-30]. (ang.).
  134. Erlanger Turner: Why 'Black Panther' means so much to the black community. Houston Chronicle. [dostęp 2018-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-28)]. (ang.).
  135. Jamil Smith: The Revolutionary Power Of Black Panther. Time. [dostęp 2018-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-31)]. (ang.).
  136. a b Carvell Wallace: Why ‘Black Panther’ Is a Defining Moment for Black America. The New York Times Magazine. [dostęp 2018-02-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-30)]. (ang.).
  137. Nathan D.B. Connolly: How ‘Black Panther’ Taps Into 500 Years of History. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-08-28)]. (ang.).
  138. Shaun King: Shaun King: What Did ‘Black Panther’ Do?. BlackAmericaWeb.com. [dostęp 2018-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-04-24)]. (ang.).
  139. a b c Brian Truitt: Daring, diverse 'Black Panther' promises to be Hollywood's latest 'cultural touchstone'. USA Today. [dostęp 2018-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  140. James Wilt: How Black Panther liberalizes black resistance for white comfort. Canadian Dimension. [dostęp 2018-02-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-19)]. (ang.).
  141. Russell Rickford: I have a problem with ‘Black Panther’. Africa is a Country. [dostęp 2018-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-06-27)]. (ang.).
  142. Faisal Kutty: Is Black Panther Islamophobic?. Middle East Eye. [dostęp 2018-02-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-13)]. (ang.).
  143. Tre Johnson: Black Superheroes Matter: Why a 'Black Panther' Movie Is Revolutionary. Rolling Stone. [dostęp 2017-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  144. Bruce Haring: ‘Black Panther’ Items To Be Displayed At Smithsonian African-American Museum. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-06-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-04)]. (ang.).
  145. Lexy Perez: ‘Black Panther’ Stars Surprise Student With Scholarship at Hollywood Reporter’s Women in Entertainment Event. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-12-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-09-26)]. (ang.).
  146. Billboard Music Awards 2018 Nominations: See the Full List. Billboard. [dostęp 2018-04-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-22)]. (ang.).
  147. Patrick Hipes: Golden Trailer Award Nominations: ‘The Shape Of Water’, ‘Hitman’s Bodyguard’ Top List. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)]. (ang.).
  148. Patrick Hipes: ‘Black Panther’ Wins Best In Show At Golden Trailer Awards. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-05-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-30)]. (ang.).
  149. Gerrad Hall: Black Panther, Stranger Things lead MTV Movie & TV Awards nominations. Entertainment Weekly. [dostęp 2018-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  150. Jenna Amatulli: The 2018 BET Awards Nominations Are Here And DJ Khaled Must Be Screaming. The Huffington Post. [dostęp 2018-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-17)]. (ang.).
  151. Erin Nyren: 2018 BET Awards Complete Winners List. Variety. [dostęp 2018-06-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  152. Dave McNary: ‘Black Panther,’ ‘Walking Dead’ Rule Saturn Awards Nominations. Variety. [dostęp 2018-03-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-21)]. (ang.).
  153. Pete Hammond: ‘Black Panther’ Tops 44th Saturn Awards With Five; ‘Blade Runner 2049’, ‘Shape Of Water’, ‘Get Out’ Also Score. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-06-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-11)]. (ang.).
  154. Maeve McDermott: Who won the Teen Choice Awards? See the full winners’ list. USA Today. [dostęp 2018-08-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  155. Winners list: 'Avengers: Infinity War,' BTS win big at the People’s Choice Awards 2018. USA Today. [dostęp 2018-11-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-08)]. (ang.).
  156. Justine Browning: MTV VMAs 2018: See the full list of winners. Entertainment Weekly. [dostęp 2018-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  157. Sarah Murphy: Here’s the Full List of 2018 iHeartRadio MMVA Nominees. Exclaim. [dostęp 2018-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  158. Kimberly Nordyke: American Music Awards: Taylor Swift Wins Artist of the Year, Sets New Record. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-10-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  159. World Soundtrack Awards 2018 – Winners. Soundtrack Fest. [dostęp 2018-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  160. Best Film. BBC. [dostęp 2018-10-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  161. Carolyn Giardina: ‘Avengers: Infinity War’ Leads HPA Awards Feature Nominations. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-09-36]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  162. Gregg Kilday: Hollywood Film Awards: 'Black Panther,' 'Incredibles 2' Among Latest Honorees. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  163. Linda Xu: Hollywood Music in Media Awards: Full List of Winners. The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  164. Garry Maddox: Ladies in Black, Mystery Road top Australian Academy Award nominations. The Sydney Morning Herald. [dostęp 2018-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  165. Matt Neglia: The 2018 Washington DC Area Film Critics Association (WAFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  166. “Roma,” „The Favourite” and “A Star is Born” lead 2018 CFCA nominations. Chicago Film Critics. [dostęp 2018-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-15)]. (ang.).
  167. Matt Neglia: The 2018 San Francisco Film Critics Circle (SFFCC) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)]. (ang.).
  168. Matt Neglia: The 2018 San Diego Film Critics Society (SDFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  169. Amanda N’Duka: ‘Black Panther’ Named Best Film By African American Film Critics Association. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-12-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  170. Karen Butler: Women Film Critics Circle: ‘Favourite’ is 2018's Best Film About Women. UPI. [dostęp 2018-12-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  171. Matt Neglia: The 2018 St. Louis Film Critics Association (StLFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-26)]. (ang.).
  172. Matt Neglia: The 2018 Indiana Film Journalists Association (IFJA) Nominations. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  173. Matt Neglia: The 2018 Los Angeles Online Film Critics Society (LAOFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  174. Matt Neglia: The 2018 Phoenix Critics Circle (PCC) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  175. Arnold Wayne Jones: DFW Film Critics name ‘A Star is Born’ best picture. Dallas Voice. [dostęp 2018-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  176. Matt Neglia: The 2018 Seattle Film Critics Society (SFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  177. Matt Neglia: The 2018 Nevada Film Critics Society (NFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2018-12-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  178. Matt Neglia: The 2018 Online Film Critics Society (OFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  179. Matt Neglia: The 2018 North Carolina Film Critics Association (NCFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  180. Matt Neglia: The 2018 Houston Film Critics Society (HFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  181. Kristopher Tapley: ‘Black Panther,’ ‘A Quiet Place,’ ‘Atlanta’ and More Selected for AFI Awards. Variety. [dostęp 2018-12-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  182. Golden Globe Nominations: Complete List. Variety. [dostęp 2018-12-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-22)]. (ang.).
  183. Matt Neglia: The 2018 Austin Film Critics Association (AFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  184. Kristopher Tapley: National Board of Review Names ‘Green Book’ Best Film of 2018. Variety. [dostęp 2018-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  185. Matt Neglia: The 2018 Alliance Of Women Film Journalists (AWFJ) EDA Awards Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  186. Matt Neglia: The 2018 Georgia Film Critics Association (GFCA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  187. Q.V. Hough: Rotten Tomatoes’ Golden Tomato Award Winners Include Black Panther & Spider-Verse. Screen Rant. [dostęp 2019-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  188. Fans’ Choice: Favorite Movies 2018. Rotten Tomatoes. [dostęp 2019-01-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  189. Matt Neglia: The 2018 Denver Film Critics Society (DFCS) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-01-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  190. Katie Kilkenny: 'The Favourite,' 'Pose,' ‘Killing Eve’ Lead Dorian Award Nominations. The Hollywood Reporter. [dostęp 2019-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-05)]. (ang.).
  191. ‘Roma’ Named Best Film of 2018 by L.A. Film Critics Association. Variety. [dostęp 2018-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  192. Kristopher Tapley: ‘Roma,’ ‘The Americans’ and ‘The Marvelous Mrs. Maisel’ Win Top Critics’ Choice Honors. Variety. [dostęp 2019-01-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-29)]. (ang.).
  193. Steve Pond: Producers Guild Awards Nominations Include ‘Roma,’ ‘Black Panther,’ ‘A Star Is Born’ – and Also ‘Crazy Rich Asians’. The Wrap. [dostęp 2019-01-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-01-04)]. (ang.).
  194. Guy Lodge: ‘The Favourite’ Leads London Critics’ Circle Nominations. Variety. [dostęp 2018-12-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  195. 23rd Annual Film Awards (2018). Online Film & Television Association. [dostęp 2019-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-05)]. (ang.).
  196. 34th Annual NAMM TEC Awards Winners Announced. Front of House Magazine. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-08-21)]. (ang.).
  197. SAG Awards Winners: Complete List. Variety. [dostęp 2019-01-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  198. Alan French: ACCA 2018 Winners: Netflix’s ‘Roma’ Takes Best Picture But ‘The Favourite’ Leads Wins. Awards Circuit. [dostęp 2019-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  199. Gold Derby Film Awards winners 2019: ‘The Favourite’ is the biggest champ, but ‘Roma’ takes Best Picture. Gold Derby. [dostęp 2019-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  200. Erik Pedersen: Artios Awards: Casting Society Lauds ‘Green Book’, ‘Crazy Rich Asians’ & More – Complete Winners List. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-01-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  201. Kristopher Tapley: ‘The Favourite,’ ‘Black Panther,’ ‘Mrs. Maisel’ Among Art Directors Guild Winners. Variety. [dostęp 2019-02-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  202. Matt Neglia: The 2018 Black Reel Awards (BRA) Winners. Next Best Picture. [dostęp 2019-02-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  203. Patrick Hipes: Humanitas Prize: ‘Black Panther’, ‘This Is Us’ Among Nominations. Deadline Hollywood. [dostęp 2018-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-17)]. (ang.).
  204. Hilary Lewis: 'Black Panther,' 'If Beale Street Could Talk,' 'Can You Ever Forgive Me?' Among USC Scripter Award Finalists. The Hollywood Reporter. [dostęp 2019-01-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  205. Patrick Hipes: BAFTA Awards: ‘Roma’ Wins Best Picture To Top Battle With ‘The Favourite’ – Full Winners List. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-01)]. (ang.).
  206. Grammy Awards Winners: The Complete List. Variety. [dostęp 2019-02-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  207. Steve Pond: Guild of Music Supervisors Nominates ‘A Star Is Born,’ ‘Mary Poppins Returns’ for Top Awards. The Wrap. [dostęp 2019-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  208. Erik Pedersen: AARP Movies For Grownups Nominations: ‘Green Book’ & ‘Roma’ Lead Field. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-01-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  209. Kristopher Tapley: ‘Bohemian Rhapsody,’ ‘A Star Is Born,’ ‘Westworld’ Pick Up Cinema Audio Society Nominations. Variety. [dostęp 2019-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-14)]. (ang.).
  210. Erik Pedersen: Make-Up Artists & Hair Stylists Guild Applies Its Awards Nominations. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-01-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-07)]. (ang.).
  211. Steve Pond: Writers Guild Awards Nominees Include ‘Green Book,’ ‘A Quiet Place,’ ‘BlacKkKlansman’. The Wrap. [dostęp 2019-01-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  212. Steve Pond: Satellite Awards: Complete Winners List. The Wrap. [dostęp 2019-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-12-08)]. (ang.).
  213. Erik Pedersen: Motion Picture Sound Editors Reveal 2019 Golden Reel Nominations. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-08)]. (ang.).
  214. Kristopher Tapley: ‘Black Panther,’ ‘Crazy Rich Asians,’ ‘Westworld’ Among Costume Designers Guild Winners. Variety. [dostęp 2019-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  215. I.F.M.C.A. Awards 2018: Film Music Critics Announce Their Nominees. Soundtrack Beat. [dostęp 2019-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  216. Erik Anderson: ‘The Favourite’ tops 17th International Online Cinema Awards (INOCA). Awards Watch. [dostęp 2019-02-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-25)]. (ang.).
  217. Oscar Winners 2019: The Complete List. Variety. [dostęp 2019-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  218. Golden Schmoes Winners and Nominees. JoBlo.com. [dostęp 2019-02-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-02)]. (ang.).
  219. Etan Vlessing: Juno Awards: Shawn Mendes Leads With Six Nominations. The Hollywood Reporter. [dostęp 2019-01-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (ang.).
  220. Annie Howard: Kids’ Choice Awards: ‘Avengers: Infinity War’ Tops Nominees; DJ Khaled to Host. The Hollywood Reporter. [dostęp 2019-02-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-30)]. (ang.).
  221. Anita Bennett, Amanda N’Duka: Beyoncé Nabs Entertainer Of The Year, ‘Black Panther’, ‘Black-Ish’ Among Top Winners At 50th NAACP Image Awards. Deadline Hollywood. [dostęp 2019-03-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  222. Andrew Liptak: Here are the 2019 Nebula Award nominations. The Verge. [dostęp 2019-02-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-15)]. (ang.).
  223. Owen Gleiberman: Film Review: ‘Avengers: Infinity War’. Variety. [dostęp 2018-04-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-30)]. (ang.).
  224. Peter Debruge: Film Review: ‘Avengers: Endgame’. Variety. [dostęp 2019-04-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-04-17)]. (ang.).
  225. Ramin Setoodeh: ‘Black Panther’: Marvel Studios President Kevin Feige on Casting Chadwick Boseman and Sequel Talk. Variety. [dostęp 2018-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-09)]. (ang.).
  226. Borys Kit: Ryan Coogler Signs On to Write and Direct ‘Black Panther’ Sequel (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2018-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  227. Devan Coggan: Here are all Marvel’s upcoming Phase 4 movies and TV shows. Entertainment Weekly. [dostęp 2019-07-22]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  228. Erin Nyren: ‘Black Panther’ Sequel Set for 2022 Release. Variety. [dostęp 2019-08-24]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  229. Christine Dinh: Marvel Studios Celebrates the Movies. marvel.com. [dostęp 2021-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-05-03)]. (ang.).
  230. Rachel Paige: Update: Marvel Studios Upcoming Films Release Dates. marvel.com. [dostęp 2021-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-10-18)]. (ang.).
  231. Chadwick Boseman, ‘Black Panther’ Actor, Dies of Cancer at 43. The Hollywood Reporter. [dostęp 2020-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-08-29)]. (ang.).
  232. Cameron Bonomolo: Black Panther 2: Danai Gurira Confirms Return as Okoye. Comic Book. [dostęp 2019-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  233. a b Borys Kit, Aaron Couch: Marvel’s 'Black Panther' Sequel Shoot to Begin in July (Exclusive). The Hollywood Reporter. [dostęp 2020-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-11-21)]. (ang.).
  234. Vinnie Mancuso: ‘Black Panther 2’: Martin Freeman Confirms the Return of Everett Ross. Collider. [dostęp 2019-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (ang.).
  235. Ryan Coogler’s Proximity Media Sets Exclusive Television Deal with The Walt Disney Company. marvel.com. [dostęp 2021-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-02-01)]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]