4 Brygada Kawalerii Narodowej

4 Brygada Kawalerii Narodowej – brygada jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inna nazwa:2 Małopolska Brygada Kawalerii Narodowej^[1]

Brygada została utworzona 30 listopada 1789 roku^[2]. W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z dwóch chorągwi II Ukraińskiej Brygady Kawalerii Narodowej i dziesięciu chorągwi Półbrygady Małopolskiej utworzono 2 Małopolską Brygadę Kawalerii Narodowej Jana E. Potockiego, a jej chorągwiom nadano numery od 37 do 48^[1]. Przez cały czas formalnie należała do Dywizji Małopolskiej. Poszczególne chorągwie były rozbudowywane i translokowane do brygady w 1790 roku^[3].

Wiosną 1792 roku, w przededniu wojny z Rosją uzyskała swój najwyższy rozwój organizacyjny i liczyła etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1750^[4].

Brygada w 1792 liczyła 1750 „głów” i 1750 koni^[5]. W 1794 roku w marcu liczyła 1241 „głów” i 1127 koni, w maju 1118 „głów” i 1004 koni a we wrześniu 1003 „głów” i 878 koni^[5]. W okresie powstania kościuszkowskiego posiadała na uzbrojeniu 825 karabinów, 328 pistoletów, 998 szabel i 129 pik^[6].

 Osobny artykuł: Struktura organizacyjna brygady Kawalerii Narodowej.

Brygada wzięła udział w kampanii litewskiej w wojnie 1792 roku^[3]. Żołnierze brygady walczyli pod Grannem (24 lipca 1792), Kozubowem (25 marca 1794), Opatowem (29 marca 1792), Racławicami (4 kwietnia 1794) i Szczekocinami (6 czerwca 1794), a także w obronie Warszawy, w działaniach zbrojnych pod Sielcem (17 września 1794), Rzewniem (18 września 1794), Kadniewkiem, Gzowem i Strzyżem (20 i 24 września 1794)^[2].

• Krasnystaw do Augustowa (1790)
• 8 chorągwi na Wołyniu (Połonne)
• 4 chorągwie w Mazowieckiem (marzec 1792)
• 2 szwadrony w Warszawie
• reszta w Solcu i okolicach (październik 1793)^[2]

Do jesieni 1789 roku sztab brygad składały się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo uchwalony etat poszerzał sztab brygady o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem ustanowionym 9 października 1789 roku brygadier, vicebrygadier i major mieli być wybierani przez króla spośród przedstawionych mu przez Komisję Wojskową w połowie osób zgodnie ze starszeństwem i zdatnością ze służby czynnej i w połowie spośród rotmistrzów z kawalerii narodowej i rodaków wracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu fortragował brygadier^[7].

Komendanci^[2][3]

• Jan Nepomucen Eryk Potocki (1789 - 9 VIII 1792)
• Adam Walewski (9 VIII 1792-),
• p.o. Jan Ludwik Manget^[a]
• p.o. Piotr Jaźwiński^[b]

• Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
• Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
• Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.