1 Dywizja Litewsko-Białoruska

1 Dywizja Litewsko-Białoruska
	; Odznaka Dywizji Litewsko-Białoruskiej
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1919
Rozformowanie	1921
	Tradycje
Kontynuacja	19 Dywizja Piechoty (II RP)
	Dowódcy
Pierwszy	płk Bolesław Frej
	Działania zbrojne
	wojna polsko-bolszewicka; bitwa pod Leplem (14-15 V 1920); bitwa pod Lipskiem (18–19 V 1920); bitwa pod Czernicą (24–25 VI 1920); bitwa pod Czernicą Wielką (4–5 VII 1920); bitwa nad Autą (4–6 lipca 1920); bitwa pod Mostami (22–23 VII 1920); bitwa pod Rosią (24-25 VII 1920); bitwa pod Ciechanowcem (1–3 VIII 1920); bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920); bitwa pod Krwawym Borem (27–28 IX 1920)
	Organizacja
Rodzaj wojsk	Piechota
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sztab 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej: gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański 4. z lewej, płk Edmund Kessler 2. z lewej

Oficerowie 1 Dywizji Litewsko-Białoruskiej w Wołkowysku, z płk Bolesławem Freyem pośrodku; 1919

Grób gen. Wacława Iwaszkiewicza na Cmentarzu Łyczakowskim (po lewej).

1 Dywizja Litewsko-Białoruska (1 DLit.-Biał.) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego w latach 1918–1921.

Formowanie

Wraz z wycofywaniem się wojsk niemieckich z terytorium Imperium Rosyjskiego, na opuszczonych przez nich terenach zamieszkanych przez Polaków zaczęły formować się polskie samoobrony kresowe. Polityczny mecenat nad nimi sprawował powstały w listopadzie 1918 Komitet Obrony Kresów Wschodnich^[1] pod prezesurą księcia Eustachego Sapiehy. Pojawiła się potrzeba włączenia ich w skład regularnego Wojska Polskiego. Cel ten miał zostać zrealizowany poprzez utworzenie Dywizji Litewsko-Białoruskiej. Dywizja została sformowana zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego Józefa Piłsudskiego nr 1132/I z 26 listopada 1918 roku^[2]:

(…) Dla uchronienia Polaków i mienia polskiego na Kresach Wschodnich Naczelne Dowództwo WP zamierza tworzyć dywizję litewsko-białoruską, uwzględniając już tam istniejące związki. Społeczeństwo polskie przez „Komitet Obrony Kresów Wschodnich” niesie pomoc we wszystkich kierunkach^[1].

Dywizja Litewsko-Białoruska miała skupiać ochotników z Kresów Wschodnich, przede wszystkim zgrupowanych w istniejących już Samoobronach kresowych. Jej dowódcą został gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański^[1]. Według rozkazu Dywizja miała mieć następującą strukturę:

1 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: suwalskiego i kowieńskiego;
2 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: grodzieńskiego i białostockiego;
3 Brygada Litewsko-Białoruska – złożona z 2 pułków: wileńskiego i mińskiego;
pułk kawalerii;
oddział artylerii^[1].

Zakładano przy tym, że z czasem Dywizja rozwinie się w trzypułkowe brygady. Początkowo tempo jej tworzenia było powolne. Pierwszym sformowanym pułkiem był miński pułk piechoty, utworzony rozkazem z 10 grudnia 1918 roku. W jego skład weszło ok. 1000 ochotników z grupy mińskiej pod dowództwem płk. Fabiana Kobordo. Następnie, 19 grudnia, utworzono wileński pułk strzelców pod dowództwem płk. Kazimierza Skrzyszewskiego. Formowanie Dywizji nabrało tempa dopiero w styczniu 1919 roku, po licznym napływie ochotników ze wschodu, przede wszystkim członków samoobrony Litwy i Białorusi. Początkowo miejscem organizacji Dywizji była Ostrów Mazowiecka, następnie miał się nim stać Wołkowysk^[1].

Działania zbrojne

Jesienią 1918 roku, kiedy Wojsko Polskie było jeszcze bardzo nieliczne i już zaangażowane w walki z Ukraińcami w Galicji Wschodniej, Dywizja Litewsko-Białoruska była jedną z zaledwie dwóch grup polskich wojsk działających na północno-wschodnim pograniczu Polski^[3]. Początkowo otrzymała ona rozkazy o charakterze defensywnym. 11 stycznia 1919 roku ukazała się instrukcja Sztabu Generalnego WP, która dawała jej bardziej ofensywne zadania. Zgodnie z nią, Dywizja powinna kierować się na Prużanę, Kobryń, Wołkowysk i Grodno, przejmując terytoria od wycofujących się wojsk niemieckich, a tym samym zapobiegając ich zajęciu przez Armię Czerwoną. Zadanie to jednak przekraczało możliwości Dywizji, liczącej wówczas nieco ponad 2 tysiące żołnierzy^[1].

Po reorganizacji Dywizja składała się z trzech brygad piechoty. W każdej brygadzie znajdowały się dwa pułki strzelców.

Dowództwo dywizji
I Brygada – płk Bolesław Frej (od 3 IV 1919)
- Białostocki pułk strzelców
- Lidzki pułk strzelców
II Brygada – gen. ppor. Adam Mokrzecki (od 3 IV 1919)
- Kowieński pułk strzelców
- Grodzieński pułk strzelców
III Brygada – płk Aleksander Boruszczak (od 3 IV 1919)
- Wileński pułk strzelców
- Miński pułk strzelców
kompania telegraficzna

21 października 1919 na bazie dywizji sformowano dwie wielkie jednostki piechoty – 1 i 2 Dywizja Litewsko-Białoruska. W skład każdej z nich wchodziły dwie brygady złożone z dwóch pułków strzelców. Po reorganizacji struktura organizacyjna dywizji wyglądała następująco:

dowództwo dywizji
I Brygada
- Wileński pułk strzelców
- Miński Pułk Strzelców
II Brygada
- Grodzieński pułk strzelców
- Nowogródzki pułk strzelców
I Brygada Artylerii
1 pułk artylerii polowej Litewsko-Białoruski
1 dywizjon artylerii ciężkiej Litewski-Białoruski
III dywizjon 3 pułku strzelców konnych
XIX Batalion Saperów

7 października 1920 dywizja „zbuntowała się” i zajęła Wilno, a następnie weszła w skład Wojska Litwy Środkowej i została zreorganizowana. Na jej bazie utworzono trzy samodzielne brygady. Brygady I i II pozostały w dotychczasowym składzie. Brygadę III utworzono z 5 Ochotniczego pułku strzelców i 6 Harcerskiego pułku strzelców.

W wyniku kolejnej reorganizacji Wojsk Litwy Środkowej utworzono 1, 2 i 3 Dywizję Litewsko-Białoruską. W skład każdej z nich włączono dwa pułki strzelców. 5 Ochotniczy pułk strzelców został rozformowany, a 6 Harcerski pułk strzelców stał się jednostką samodzielną.

1 Dywizja Litewsko-Białoruska
- Wileński pułk strzelców
- Miński pułk strzelców
2 Dywizja Litewsko-Białoruska
- Grodzieński pułk strzelców
- Nowogródzki pułk strzelców
3 Dywizja Litewsko-Białoruska
- Lidzki pułk strzelców
- Kowieński pułk strzelców

12 października 1921 wszystkie dywizje i pułki przemianowano nadając im numerację obowiązującą w Wojsku Polskim. Równocześnie dywizje przeszły na „stopę pokojową”. W skład 1 Dywizji włączono Kowieński pułk strzelców. W skład 2 Dywizji włączono Słucki pułk strzelców i Białostocki pułk strzelców, a Grodzieński pułk strzelców podporządkowano 3 Dywizji. Skład 3 Dywizji uzupełnił 41 Suwalski pułk piechoty.

Obsada personalna dowództwa dywizji

Dowódcy dywizji:

gen. Wacław Iwaszkiewicz-Rudoszański – od 26 września 1918 do 11 marca 1919
gen. Stanisław Szeptycki – od 19 marca do czerwca 1919
gen. Adam Wincenty Mokrzecki – od czerwca do września 1919
gen. Józef Lasocki – od września do 6 grudnia 1919
gen. Jan Rządkowski – od 6 grudnia 1919 do 31 lipca 1920
gen. Stefan Latour – 31 lipca 1920
gen. ppor. Władysław Bejnar – od 31 stycznia 1921

Stały pomocnik dowódcy dywizji:

gen. ppor. Wincenty Odyniec (od 20 grudnia 1918)

Szefowie sztabu:

płk SG Edmund Kessler
ppłk SG Jan Kubin – od 1 sierpnia 1919 i od 6 kwietnia do 7 maja 1920
ppłk SG Adam Nałęcz Nieniewski – od maja do czerwca 1920
mjr SG Władysław Powierza – od czerwca do sierpnia 1920

szefowie sanitarni:

gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz (1918–1919)

oficerowie sztabu:

por. Jan Certowicz – zastępca szefa sanitarnego (1918 – 1919)

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 40–42.
↑ Dąbrowski 1933 ↓, s. 30.
↑ Drugą grupą była formująca się na Podlasiu grupa płk. Eugeniusza Pogorzelskiego

Bibliografia

Jerzy Dąbrowski: Bój odwrotowy nad Niemnem i Rosią 1-ej Dywizji Litewsko-Białoruskiej (21 – 25 lipca 1920 roku). Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1933.
Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.
Lech Wyszczelski: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. T. 1. Warszawa: Bellona, 2010, s. 696. ISBN 978-83-11-11934-5.

[wyszcz1-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wstępna faza walk. W: Wojna polsko-rosyjska 1919–1920. s. 40–42.

[CITEREFDąbrowski193330-2] Dąbrowski 1933 ↓, s. 30.

[3] Drugą grupą była formująca się na Podlasiu grupa płk. Eugeniusza Pogorzelskiego

[1]

[2]

[3]