10 Sudecka Dywizja Pancerna

10 Dywizja Pancerna

Znak na pojazdach Dywizji[a]
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1949 i 1955
Rozformowanie	1950 i 1989
Nazwa wyróżniająca	Sudecka
Patron	Bohaterowie Armii Radzieckiej[1]
Tradycje
Rodowód	10 Sudecka Dywizja Piechoty 10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana
Kontynuacja	10 Dywizja Zmechanizowana
Dowódcy
Pierwszy	płk Jurij K. Bolszak
Organizacja
Numer	JW 2843[2]
Dyslokacja	Wrocław[b] Opole
Rodzaj wojsk	Wojska pancerne
Podległość	2 Korpus Pancerny Śląski Okręg Wojskowy

Pamiątkowy medal

10 Sudecka Dywizja Pancerna im. Bohaterów Armii Radzieckiej (10 DPanc) – związek taktyczny wojsk pancernych ludowego Wojska Polskiego.

10 Sudecka Dywizja Pancerna organizowana była dwukrotnie. W 1949 r. w ramach realizacji Planu rozwoju Wojska Polskiego w latach 1949–1955 rozkazem MON Nr 0056/0rg z 30 marca 1949 r. minister ON nakazał dowódcy OW IV (Śląsk) do 1 września 1951 przeformować 10 Sudecką Dywizję Piechoty z etatów 2/76-2/81 na etaty 5/44,5/47, 5/50-5/59 dywizji pancernej o ogólnym stanie osobowym 6196 żołnierzy oraz 114 pracowników cywilnych. Dywizja wraz z 11 Zmotoryzowaną Dywizją Piechoty weszła w skład 2 Korpusu Pancernego podporządkowanego dowódcy Okręgu Wojskowego Śląsk. Dywizja miała zakończyć reorganizację do października 1950 roku.

Formowano ją na bazie 10 Sudeckiej DP, 2 Sudeckiego Pułku Czołgów, 6 Pułku Czołgów i 24 Drezdeńskiego Pułku Artylerii Pancernej w rejonie Wrocławia, Opola, Kłodzka, Brzegu, Strzegomia i Świdnicy Śląskiej^[3] .

W 1950 roku, ze względu na braki sprzętowe, podjęto decyzję o przeformowaniu 10 Dywizji Pancernej w 10 Dywizję Zmechanizowaną^[3] .

Jesienią 1951 roku z Wrocławia do Opola dyslokowano Dowództwo 10 DZ^[3] , 41 bł, 7 bsap i 43 ksam.

W 1955 roku, w ramach redukcji Wojska Polskiego, na bazie 10 Dywizji Zmechanizowanej utworzono ponownie 10 Dywizję Pancerną. Zorganizowano ją według etatów nr 5/159-5/186 o stanie osobowym 5246 żołnierzy i 121 pracowników cywilnych. Dywizja weszła w skład 2 Korpusu Pancernego wraz z 19 Dywizją Pancerną. Po likwidacji dowództwa 2 Korpusu Pancernego, we wrześniu 1956 roku, 10 Dywizję Pancerną podporządkowano bezpośrednio dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego.

W czerwcu 1956 roku dywizja częścią sił weszła do centrum Poznania, biorąc bezpośredni udział w demonstracji siły w czasie Poznańskiego Czerwca 56.

W ramach współpracy z jednostkami Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej dywizja prowadziła wspólne szkolenie pododdziałów czołgów na poligonie w Żaganiu.

Na początku lat 60. przeniesiono dywizję na etaty pokojowo-wojenne^[4].

15 października 1963 roku Minister Obrony Narodowej nadał dywizji imię Bohaterów Armii Radzieckiej, co miało związek z wizytą w jej jednostkach dowódcy Układu Warszawskiego^[5].

W 1968 roku 10 Dywizja Pancerna uczestniczyła w operacji „Dunaj” wkraczając wraz z innymi armiami Układu Warszawskiego na teren Czechosłowacji.

W połowie 1981 roku w skład dywizji włączono 18 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej z Jeleniej Góry, który uzbrojony był w rakietowe zestawy przeciwlotnicze „Kub”. W grudniu tego roku, w czasie stanu wojennego, oddziały 10 Dywizji Pancernej wykonywały zadania na terenie Górnego Śląska. Jej jednostki wzięły m.in. udział w stłumieniu strajku górników w Kopalni „Wujek” 16 grudnia 1981.

W marcu 1989 10 Dywizja Pancerna wzięła udział w ostatnich ćwiczeniach Układu Warszawskiego na terytorium Niemieckiej Republiki Demokratycznej. W tym samym roku dywizję, podobnie jak i inne dywizje Wojska Polskiego, ponownie przeformowano na 10 Dywizję Zmechanizowaną. Trzonem jej stały się trzy pułki zmechanizowane (tzw. zunifikowane)

 Osobny artykuł: 10 Sudecka Dywizja Zmechanizowana.

O 11:30 28 czerwca 1956 roku cz.p.o. dowódcy 2 Korpusu Pancernego płk Mateusz Lach otrzymał od szefa Sztabu Generalnego Jerzego Bordziłowskiego zarządzenie nakazujące ogłoszenie alarmu bojowego dla oddziałów korpusu i postawienie ich w stan gotowości bojowej. O 14:00 28 czerwca jednostki 10 DPanc osiągnęły gotowość bojową^[6].

O 14:00 10 Sudecka Dywizja Pancerna otrzymała zadanie: wyjść w rejon Suchego Lasu, przygotować oddziały do działań, wydać dwie jednostki ognia do broni strzeleckiej z tego jedną jo utrzymywać w transporcie i jedną przekazać bezpośrednio żołnierzom. Pozostawić na miejscu sprzęt ciężki tj. czołgi, działa pancerne i artylerię polową, wyprowadzając składy osobowe jednostek na transporcie samochodowym w gotowości do działań w szyku pieszym. O 20:00 oddziały dywizji wyszły z rejonu lotniska Łagiewniki i przystąpiły do działań^[6].

Dowódca dywizji postawił dowódcom oddziałów szczegółowe zadania. Zadania te jednostki realizowały do 30 czerwca^[6].

• 7 batalion rozpoznawczy z czołgami 23 pułku czołgów – wyjść w rejon: ul. Poznańska, róg ul. Kochanowskiego i zlikwidować „grupy dywersyjne”^[c] przy budynku Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.
• 14 dywizjon artylerii przeciwlotniczej z 1/71 pcz otrzymał zadanie: wyjść w rejon Poczty Głównej i Telegrafu i nie dopuścić do zniszczenia tych obiektów przez grupy dywersyjne. Przy przejeździe przez ulicę Dąbrowskiego przeciwlotnicy zostali ostrzelani przez prowokatorów z broni maszynowej, a czołgi obrzucono butelkami z płynem zapalającym. Po otwarciu ognia z czołgu i broni maszynowej w kierunku punktów ogniowych prowokatorów, dywizjon mógł kontynuować marsz i wyszedł w rejon poczty głównej.
• 27 pułk zmechanizowany (bez 1 bp) nakazano wyjść w rejon Zamku^[d], Wojewódzkiego Komitetu PZPR, i Wojewódzkiej Rady Narodowej. Około 21:00 „prowokatorzy”^[c] znajdujący się w pomieszczeniach Zamku, auli uniwersyteckiej i Domu Akademickiego otworzyli ogień do pododdziałów znajdujących się przed Zamkiem. Żołnierze odpowiedzieli ogniem. Wymiana strzałów seryjnych i pojedynczych trwała z różną intensywnością do 3:00 29 czerwca. Około 6:15 pododdziały zostały powtórnie ostrzelane z wieży auli uniwersyteckiej i gmachu Opery Poznańskiej. Wykonując osobisty rozkaz gen. armii Stanisława Popławskiego, otoczono i przeszukano gmachy auli uniwersyteckiej, Opery Poznańskiej i Akademii Medycznej. W ciągu nocy 28/29 i 29 czerwca, wspólnie z oddziałami MO, zatrzymano kilkadziesiąt osób bez dokumentów oraz jedną osobę z amunicją i jedną z bronią.
• 41 batalion łączności z czołgami 23 pcz otrzymał zadanie wyjść w rejon gmachu Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa i we współdziałaniu z 7 br zlikwidować grupę prowokatorów. Po wyjściu na ul. Rossevelta, ul. Dąbrowskiego i Mickiewicza do żołnierzy batalionu prowokatorzy^[c] otworzyli ogień z dachów i okien. Pododdziały batalionu otworzyły ogień do wykrytych punktów ogniowych i zmusiły je do zaprzestania ognia.
• 2 pułk czołgów otrzymał zadanie wyjść w rejon Fortu IX i IXa i zabezpieczyć je przed ewentualnym zniszczeniem. Jednostka walk ulicznych nie prowadziła.
• 71 pułk czołgów zabezpieczał wschodnią część miasta i kontrolował drogi w Głuszynie, Krzesinach, Krzesinkach, Spławie.
• 10 batalion czołgów i artylerii pancernej z kompanią czołgów 7 br zabezpieczał Poznań z kierunku Gniezno i Swarzędz. Ześrodkował się w rejonie Szczepankowo, Kobyle Pole, Antonin. 29 czerwca kompania czołgów 7 br i grupą piechoty udała się do Swarzędza. Wykonując osobiste polecenie prezesa rady ministrów Józefa Cyrankiewicza, udaremniła próby organizacji pochodu w kierunku Poznania.
• 33 dywizjon artylerii haubic z 8 dywizjonem artylerii rakietowej zabezpieczały wspólnie z czołgami 2 pcz Fort IX i Fort IXa.
• 21 batalion saperów zajął rejon Bolechowo – Chludowo, zabezpieczał Biedrusko i kontrolował drogi w kierunku Poznania.
• 1/27 pz podporządkowany był dowódcy 13 batalionu czołgów i artylerii pancernej 19 DPanc i ochraniał poznańską elektrownię.

O 18:00 30 czerwca, dowódca 10 DPanc otrzymał rozkaz wyprowadzenia swoich oddziałów z miasta (bez 27 pz). O 21:00 rozpoczęto wycofywanie jednostek na OC Biedrusko. Do 6:00 1 lipca oddziały ześrodkowały się w swoich rejonach^[6]

Straty w ludziach

• Zginął:

szer. Bronisław Falasa z 1 batalionu piechoty 27 pz^[6]

• Ranni zostali^[6]:

ppor. Alojzy Brak z 41 bł

plut. Władysław Staniszewski z 41 bł

szer. Marian Łagwa z 1/27 pz

szer. Tadeusz Staroń z 1/27 pz

W chwili sformowania dywizji w 1949 podstawowe uzbrojenie stanowiły czołgi średnie typu T-34/85 oraz ciężkie działa pancerne typu ISU-122 i ISU-152. Były: 144 czołgi średnie, 42 działa pancerne, 5 samochodów pancernych, 53 działa polowe 76 i 122 mm, 21 armat plot 37 mm, 36 moździerzy 82 i 120 mm, 531 samochodów i ciągników i 69 motocykli^[3] . Na uzbrojeniu kompanii rozpoznawczej znajdowały się natomiast samochody pancerne BA-64. W połowie lat pięćdziesiątych większość czołgów średnich T-34/85 będących na uzbrojeniu dywizji była już produkcji krajowej. W latach sześćdziesiątych do uzbrojenia wprowadzono produkowane w Polsce czołgi T-54A, a w latach siedemdziesiątych czołgi T-55, które znajdowały się na uzbrojeniu dywizji do chwili jej przeformowania na dywizję zmechanizowaną. Samochody pancerne zastąpiono najpierw opancerzonymi samochodami rozpoznawczymi BRDM-1 i FUG, a następnie wozami BRDM-2.

• 
  T-34/85
• 
  czołg ciężki IS-2

• płk Jurij K. Bolszak (AR) 25 marca 1949–1950
• płk Kazimir Fiodorowicz (AR) 1950–1951
• płk Michaił M. Prokofiew (AR) 1951–1954
• ppłk Antoni Mazurkiewicz 1954–1961
• płk Andrzej Freń 1961–1962
• płk Marian Koper 1962–1969
• płk Henryk Szymański 1969–1971
• gen. bryg. Zbigniew Ohanowicz 1971–1972
• płk Ryszard Wilczyński 1972–1978
• płk Edmund Bołociuch 1978–1983
• płk Edward Rogala 1983–1985
• gen. bryg. Tadeusz Bazydło 1985–1989

• Jerzy Kajetanowicz: Polskie wojska lądowe 1945-1960: skład bojowy, struktury organizacyjne i uzbrojenie. Toruń; Łysomice: Europejskie Centrum Edukacyjne, 2005. ISBN 83-88089-67-6.
• Jerzy Kajetanowicz: Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010. Częstochowa: AJD, 2013. ISBN 978-83-7455-316-2.
• Jerzy Kajetanowicz. Wojsko polskie w wydarzeniach poznańskich 1956 roku. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 
• Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
• Paweł Piotrowski: Śląski Okręg Wojskowy: przekształcenia organizacyjne, 1945-1956. Warszawa: Wydawnictwo TRIO: Instytut Pamięci Narodowej, 2003. ISBN 83-88542-53-2.
• Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska polskiego 1945-1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
• Wybór dokumentów dotyczących poznańskiego czerwca z zasobów CAW. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 5, 2006. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281.