Tuchowicz

Ten artykuł od 2020-06 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Tuchowicz

wieś
Kościół parafialny pod wezwaniem św. Magdaleny
Państwo	Polska
Województwo	lubelskie
Powiat	łukowski
Gmina	Stanin
Liczba ludności (2022)	478[2]
Strefa numeracyjna	25
Kod pocztowy	21-421[3]
Tablice rejestracyjne	LLU
SIMC	0689763[4]
Położenie na mapie gminy Stanin Tuchowicz
Położenie na mapie Polski Tuchowicz
Położenie na mapie województwa lubelskiego Tuchowicz
Położenie na mapie powiatu łukowskiego Tuchowicz
51°53′23″N 22°13′20″E/51,889722 22,222222[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Tuchowicz – wieś (dawniej miasto) w Polsce, położona w województwie lubelskim, w powiecie łukowskim, w gminie Stanin^[5][4].

Tuchowicz uzyskało lokację miejską w 1430 roku, zdegradowane w 1821 roku^[6]. Prywatne miasto szlacheckie położone było w drugiej połowie XVI wieku w ziemi łukowskiej województwa lubelskiego^[7].

Do 1954 roku istniała gmina Tuchowicz. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa siedleckiego.

Wieś stanowi sołectwo w gminie Stanin^[8]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 465 mieszkańców^[9].

Miejscowość jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Marii Magdaleny.

Tuchowicz znajduje się na szlaku łączącym Łuków z Żelechowem; 12 km od Łukowa, 42 km od Siedlec i 115 km od Warszawy. Leży w zach. części Równiny Łukowskiej, nad rzeczką Bystrzycą^[10] i małym ciekiem, jej prawym dopływem, którego dolinka otacza miejscowość od strony zachodniej i południowej^[11]. Zabudowa mieszkalna i gospodarcza zajmuje obszar 19 ha. Sąsiaduje ze wsiami: Józefów, Stanin (siedziba gminy), Anonin i Celiny. Większość rodzin utrzymuje się z rolnictwa. Miejscowość posiada zespół szkół (szkołę podstawową i gimnazjum), przedszkole, bibliotekę publiczną oraz urząd pocztowy.

Najstarsze zapisy o Tuchowiczu pochodzą z roku 1350–1351, wówczas zapisano go jako Tanczcovicz, następne w latach 1354–1355 jako Tuczcovicz, i kolejno: Thuchowicz (1430), Thuchowyecz (1470) i Tuchovidz (1540). Na podstawie tychże zapisów trudno dokładnie ustalić pochodzenie nazwy. Miejscowe tradycyjne tłumaczenia wyprowadzające nazwę np. ze zbitki słów „Tu-chów-owiec”, są bez wątpienia nieprawdziwe. Według Czesława Kosyla pierwsze zapisy nazwy są zniekształcone, bo najprawdopodobniej brzmiała ona Tuchowic, co potwierdza zapis z 1544 roku: Tuchovidz. Onomastyka wyjaśnia, że Tuchowicz jest nazwą dzierżawczą od słowiańskiego imienia złożonego Tuchowit (rdzeń Tuch-, który występuje w pierwszym członie imienia, zachował się w wyrazie o-tuch-a) utworzoną za pomocą przyrostka -jь. Sufiks ten spowodował przejście twardego t w miękką dawniej spółgłoskę c.

Tuchowicz powstał prawdopodobnie około XIII wieku. Pierwsza wzmianka o istniejącej już parafii w Tuchowiczu pochodzi z 1350–1351. Nie wiadomo, kto był pierwszym właścicielem grodu, którego ślady zachowały się do dziś w osadzie „Zameczek” koło Tuchowicza. W XIV wieku właścicielami byli Kanimirowie. Nazwisko to wydaje się pasować bardziej do imienia, ale skąpe źródła podają Kanimier, co w opracowaniach odczytano jako nazwisko. Ród Kanimirów herbu Abdank wymarł prawdopodobnie w XVI-XVII w.

Dnia 26 czerwca 1430 r. król Władysław Jagiełło nadał wsi prawa miejskie magdeburskie. Ustanowił jednocześnie jarmarki na św. Magdalenę (22 lipca) i na św. Galla (16 października). Wydaje się, że miasteczko Tuchowicz zostało lokowane na ziemi należącej do „starego Tuchowicza”, ale znajdującej się w pewnej odległości od niego. Siedziba właściciela miasta pozostała na dawnym miejscu, o czym świadczyłyby fragmenty cegły oraz miejscowa legenda, według której „pan zamku (w Tuchowiczu) w niedzielę, wystrzałem armatnim zapraszał plebana z Tuchowiczu na obiad, po czym wysyłał powóz”. W miejsce drewnianego grodu najprawdopodobniej powstał z czasem murowany zamek, który został zniszczony w czasie najazdu szwedzkiego.

Prawdopodobnie pod koniec XVIII w. miasteczko Tuchowicz utraciło prawa miejskie. Z całą pewnością nie posiadało ich na początku XVIII w. W XIX w. majątek Tuchowicz znalazł się w posiadaniu oficera napoleońskiego Joachima Hempla. Rodzina Hemplów zarządzała nim do parcelacji po II wojnie światowej. Ostatni właściciel Aleksy Hempel przyczynił się do założenia w Tuchowiczu straży pożarnej, mleczarni oraz zbudowania drogi brukowanej łączącej Tuchowicz z drogą Łuków–Stoczek Łukowski. Od połowy XIX w. do 1975 r. Tuchowicz był siedzibą gminy wiejskiej. W okresie międzywojennym była to jedna z najbardziej aktywnych gmin powiatu łukowskiego.

Od 1975 r. Tuchowicz jest wsią w gminie Stanin. Znajduje się w niej XIX-wieczny kościół pw. św. Marii Magdaleny, w stylu neoromańskim, fragment parku dworskiego, zaniedbany dwór Hemplów, dawny urząd gminy, plebania, szkoła oraz zabudowania straży pożarnej. Niedawno został rozebrany dawny budynek banku spółdzielczego. W okolicach miejscowości znajduje się wspomniane grodzisko, gdzie prawdopodobnie pierwotnie zlokalizowany był Tuchowicz.

• A. Redzik, Gdzie szumiące topole... Historia Rejonu Tuchowicko-Stanińskiego w Ziemi Łukowskiej, Zagoździe – Lublin 2000.

• Tuchowicz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 600 .
• Tuchowicz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 665 .