Sanguszkowie herbu własnego

Sanguszkowie znani również jako Sanguszkowicze, Sankguszkowie, Sankguszkowicze^[1] – magnacki ród książęcy (kniaziowski) herbu Pogoń Litewska, będący gałęzią litewskiej dynastii Giedyminowiczów.

Genealogicznie wywodzili się od przyrodniego brata króla Władysława II Jagiełły – księcia Fiodora, syna wielkiego księcia litewskiego Olgierda, a wnuka wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Nazwisko rodu pochodzi od imienia syna Fiodora – księcia Sanguszki.

Wcześniejsza literatura na podstawie błędnych przekazów latopisarskich uznawała ich za potomków księcia Lubarta Giedyminowicza. Sami zainteresowani także nie byli chyba pewni swojego pochodzenia, albowiem na podstawie mylnego przekonania o pochodzeniu od wspomnianego Lubarta swego czasu używali nazwiska Lubartowicz Sanguszko. Twórca potęgi rodu, książę Paweł Karol Sanguszko (ur. 1680, zm. 1750), za królewskim przyzwoleniem przemianował nawet znajdujący się w jego posiadaniu Lewartów na Lubartów. Obecnie historycy, powołując się na historyczne źródła dokumentowe, raczej nie mają wątpliwości co do pochodzenia tego rodu od Olgierda Giedyminowicza. Jan Tęgowski wyraził zdanie, iż właśnie w książęcym domu Sanguszków najdłużej przetrwał ród Olgierdowiczów.

Pierwotnie dobra Sanguszków znajdowały się na Wołyniu (Ratno, Kamień Koszyrski, Kowel, Sławuta). Z czasem rodzina nabyła nowe na Podolu (Satanów) i w Małopolsce (Lubartów, Tarnów). Na przełomie XV i XVI wieku ród podzielił się na dwie główne linie:

• linia koszyrsko-niesuchoiżska – zapoczątkowana przez Aleksandra, dzieląca się na dwie gałęzie:
  • gałąź koszyrska ("Sanguszkowie-Koszyrscy") – zapoczątkowana przez Michała, wymarła w 1653 r.
  • gałąź niesuchoiżska ("Sanguszkowie-Niesuchoiżscy") – zapoczątkowana przez Andrzeja, wymarła w 1591 r.;
• linia kowelska ("Sanguszkowie-Kowelscy") – zapoczątkowana przez Michała, istnieje po dziś dzień.

• Sanguszko Fiodorowic (zm. po 1454) protoplasta książąt Sanguszków

• Aleksander Sanguszkowic (zm. po 1491) – protoplasta linii koszyrskiej i nisuchoiżskiej
• Michał Sanguszkowic (zm. po 1511) – założyciel linii kowelskiej
• Iwan Sanguszkowic – protoplasta Sadowskich

• Michał Sanguszko^[2] (zm. po 1501)
• Andrzej Aleksandrowicz Sanguszko (zm. 1534/5) – starosta włodzimierski
• Wasyl Sanguszko (zm. 1557?) – dworzanin królewski

• Andrzej Michałowicz Sanguszko^[3] (zm. 1560) – marszałek hospodarski
• Fiodor Sanguszko (zm. 1547/8) – starosta włodzimierski, bracławski i winnicki
• Hrihory Sanguszko (1530-1555)

• Aleksander Sanguszko^[4] (ok. 1508-1565) marszałek hospodarski
• Dymitr Sanguszko
• Roman Sanguszko (ok. 1537-1571) – wojewoda bracławski, hetman polny litewski
• Andrzej Sanguszko (1553-1591)

• Lew Sanguszko^[5] (ok. 1536-1571) – rotmistrz jazdy litewskiej
• Fiodor (Roman) Sanguszko (zm. 1591) – ostatni z linii niesuchoiżyskiej
• Samuel Szymon Sanguszko (zm. 1638) – wojewoda witebski, pisarz, przeszedł na katolicyzm

• Hrehory Sanguszko^[6] (zm. 1602) kasztelan lubaczowski, bracławski
• Hieronim Władysław Sanguszko (1611–1657) – biskup smoleński
• Jan Władysław Sanguszko (zm. 1652)

• Adam Aleksander Sanguszko^[7] (ok. 1590-1653) – wojewoda wołyński, ostatni z linii koszyrskiej
• Hieronim Sanguszko (1651-1684)

• Kazimierz Antoni Sanguszko (1677-1706) – marszałek nadworny litewski
• Anna Katarzyna Radziwiłłowa (1676-1746)
• Paweł Karol Sanguszko (1680-1750) – marszałek nadworny litewski, marszałek wielki litewski
• Barbara Urszula Sanguszkowa (1718-1791) – poetka, tłumaczka, filantropka, żona Pawła Karola

• Janusz Aleksander Sanguszko (1712-1775) – miecznik litewski, marszałek nadworny litewski
• Józef Paulin Sanguszko (1740-1781) – marszałek wielki litewski
• Hieronim Janusz Sanguszko (1743-1812) – generał, wojewoda wołyński
• Janusz Modest Sanguszko (1749-1806) – starosta krzemieniecki

• Eustachy Erazm Sanguszko (1768-1844) – generał, poseł, hodowca koni
• Klementyna Sanguszko (1786-1841) – jego siostra stryjeczna, 1° voto Ostrowska, 2° voto Małachowska
• Klementyna Maria Sanguszkowa (1780-1852) – żona Eustachego Erazma, filantropka

• Roman Stanisław Sanguszko (1800-1881) – powstaniec 1830, zesłaniec
• Władysław Hieronim Sanguszko (1803-1870) – polityk konserwatywny
• Dorota Sanguszko (1799-1821)

• Jadwiga Sanguszko (1830-1918) – żona Adama Stanisława Sapiehy, matka krakowskiego kardynała Adama Stefana Sapiehy
• Roman Damian Sanguszko (1832-1917) – ordynat zasławski, kolekcjoner
• Paweł Roman Sanguszko (1834-1876) – ziemianin
• Eustachy Stanisław Sanguszko (1842-1903) – marszałek krajowy, namiestnik Galicji
• Helena Sanguszkówna (1836-1891) – słynna z urody

• Roman Władysław Sanguszko (1901-1984) – ziemianin, hodowca koni, przemysłowiec, filantrop

• Piotr Antoni Samuel Sanguszko (1937-1989)

• Paweł Franciszek Roman Sanguszko (ur. 1973)

• 
  Pałac w Zasławiu
• 
  Pałac w Sławucie (nie istnieje)
• 
  Pałac w Lubartowie
• 
  Ruiny zamku w Tarnowie
• 
  Pałac Sanguszków w Gumniskach (Tarnowie)
• 
  Zamek Koniecpolskich, Sobieskich, Rzewuskich i Sanguszków w Podhorcach
• 
  Zamek w Ostrogu (fragment)
• 
  Pałacyk Hieronima Sanguszki w Warszawie na Nowym Świecie
• 
  Pałac Romana Sanguszki w Krakowie
• 
  Pałac Lubomirskich w Lublinie
• 
  Zamek w Smolanach

Inne pałace Sanguszków:

• Pałac w Kijanach
• Pałac we wsi Michla (nie istnieje?)
• Pałac w Grodnie (nie istnieje)

• Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie. T.1 1366-1506, Lwów 1887
• J. Tęgowski Pierwsze pokolenia Giedyminowiczów, Poznań-Wrocław 1999, ISBN 83-913563-1-0
• SaturninS. Sobol SaturninS., Polskie rody arystokratyczne, Poznań: Podsiedlik-Raniowski i Spółka, 2001, ISBN 83-7212-323-3, OCLC 297750896 . Brak numerów stron w książce
• Józef Wolff: Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1895, s. 698.

• O Sanguszkach. muzeum.tarnow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-04-26)]. na stronie Muzeum Okręgowego w Tarnowie
• O Sanguszkach. sanguszko.fm.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-31)]. na stronie Krystyny Kupnickiej
• Genealogia książąt Sanguszków w serwisie Genealogy.eu
• Genealogia książąt Sanguszków (potomkowie Pawła Karola Sanguszki) w serwisie An Online Gotha
• Jakub Rogulski: Genealogia rodu Sanguszków księcia Symeona Samuela Sanguszki. Studia Źródłoznawcze
• Jakub Rogulski: Nowożytny ród szlachecki jako „wspólnota pamięci” . Przypadek książąt Sanguszków (XV–XVIII w.)
• Mapa dóbr Sanguszków — Lwów, 1906
• Monografia książąt Sanguszków (1909) w bibliotece Polona