Leśnica (Wrocław)

Leśnica

Osiedle Wrocławia
Widok ogólny
Herb
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miasto	Wrocław
W granicach Wrocławia	1 kwietnia 1928
Wysokość	110–148 m n.p.m.
Populacja (31.12.2017) • liczba ludności	28 082[1]
Położenie na mapie Wrocławia
Multimedia w Wikimedia Commons

Leśnica (niem. Deutsch Lissa) – osiedle w zachodniej części Wrocławia, w byłej dzielnicy Fabryczna, oddalone od centrum o 10 km, położona na lewym brzegu Bystrzycy przy drodze do Środy Śląskiej^[a]. W granicach miasta od 1928. Obecne osiedle oprócz dawnego miasta Leśnica obejmuje również dawne wsie Stabłowice, Złotniki, Marszowice, Ratyn, Mokra, Pustki, Żar i Gajowa.

Leśnica uzyskała lokację miejską w 1261 roku, zdegradowana przed 1700 rokiem^[2].

W spisanym po łacinie dokumencie średniowiecznym wydanym we Wrocławiu w 1266 roku, który sygnował książę śląski Henryk III Biały, miejscowość wymieniona jest pod nazwą Lesnitz^[3]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej formie Lesniz notuje spisana po łacinie w latach 1269–1273 Księga henrykowska^[4].

Osadę, a następnie już gród kasztelański nazywano Lesnyc (1226)^[5], Lesnicza (1231), Lesnicz (1271), Lesnitz (1228), Lesna (Leśna 1425). Ponieważ niemiecką nazwę Lissa nosiło także Leszno, stąd Leśnicę określano Deutsch Lissa w odróżnieniu od Polnisch Lissa. Nazwa wywodzi się od płynącej przez las rzeki Leśnicy (Leśnej), średniowiecznej nazwy rzeki Czarna Woda^[6].

Brak jest danych źródłowych na temat szczegółów historii Leśnicy do początków XII wieku. Pierwotna osada powstała prawdopodobnie po rozbiciu dzielnicowym w 1138, opodal zamku obronnego zwanego Żerawino. Po raz pierwszy została ona wymieniona w źródłach w 1201. Źródła wzmiankują wójta miejscowości w 1261, co oznacza miejski charakter osady^[6].

Ze źródeł tych wynika, że miejscowość miała już wówczas prawo organizowania targu, co świadczy o jej ożywionym życiu gospodarczym. Na leśnickim zamku Piastów 7 grudnia 1201 zmarł Bolesław Wysoki^[6]. Do początków XIII wieku Leśnica była tzw. wsią przydrożną (ulicówką), tj. osadą położoną wzdłuż jednej drogi. Na osi północ-południe miała ok. 1 km długości, na osi wschód-zachód ok. 2 km. Z innych podobnych osad wyróżniała się tym, że istniała tutaj siedziba władcy i jego dworu.

Wiek XIV to „złoty wiek” tej miejscowości. Leśnica przestała być opisywaną powyżej ulicówką. Wraz z uzyskaniem statusu miasta i siedziby rycerskiej rozbudowywała się. Od głównej ulicy odprowadzono boczne drogi. Najbardziej uczęszczaną była ta, która wiodła do Złotnik. Herb miasta na pieczęci magistrackiej wyobrażał pół orła piastowskiego i prawe przedramię w zbroi.

W połowie XV wieku rozpoczyna się powolny proces podupadania miasteczka. Leśnica ponownie przybrała raczej wiejski charakter.

W XVIII wieku Leśnica straciła prawa miejskie, potem do początków XX wieku była wsią w powiecie Środa Śląska^[6]. W latach 1733–1753 Leśnica była własnością szpitala i klasztoru zakonu Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą znajdującego się przy kościele św. Macieja^[6].

W 1844 uzyskała połączenie kolejowe z Wrocławiem. W półwieczu poprzedzającym wybuch I wojny światowej Leśnica bardzo się rozbudowywała. Powstały nowe domy komunalne oraz prywatne kamienice i wille, które w większości zachowały się do dnia dzisiejszego.

Leśnica była kilkakrotnie niszczona: ok. 1428 przez husytów, 1465 spalona podczas walk między miastem Wrocław a królem czeskim Jerzym z Podiebradów, 1633 podczas wojny trzydziestoletniej przez wojska szwedzkie, 1815 podczas wojen napoleońskich. W 1945 zniszczenia były stosunkowo niewielkie^[7].

W czasie II wojny światowej od sierpnia 1942 r. w Leśnicy działał podobóz obozu koncentracyjnego Gross Rosen, w którym przebywali więźniowie różnych narodowości (najwięcej Polaków), zatrudnieni do wznoszenia, a później obsługi koszar SS, a także do innych prac budowlanych w okolicy. Obóz składał się z jednego dużego baraku. Na początku 1945 r. mieszkało tam około 600 więźniów. Śmiertelność wynosiła 32–40 osób miesięcznie. Po likwidacji tego obozu 23 stycznia 1945, więźniowie trafili do Gross Rosen^[8].

Liczba mieszkańców:

• 1825: 427 mieszkańców
• 1870: 1623
• 1885: 2063
• 1905: 4128
• 1915: ok. 5 tys.

W 1946 r. kolej, z braku miejskich środków komunikacji uruchomiła linię Leśnica-Muchobór, w celu dowożenia pracowników m.in. do Pafawagu^[9].

W 1948 r. wprowadzono urzędowo nazwę Leśnica, zastępując poprzednią niemiecką nazwę Lissa^[10].

Od 1991 Leśnica wraz z ośmioma otaczającymi ją osiedlami: Stabłowice, Złotniki, Marszowice, Ratyń, Mokra, Pustki, Żar, Żerniki Nowe, tworzy osiedle administracyjne, które w 2004 liczyło około 20 tys. mieszkańców.

Na terenie osiedla znajduje się pętla tramwajowa Leśnica^[11] oraz pętle autobusowe: Leśnica^[11], Żar^[12], Ratyń^[13], Las Mokrzański^[14], Grabowa (od dn. 18 grudnia 2021 r. wycofana z użytkowania i rozebrana - zastąpi ją nowa pętla autobusowa przy planowanym szpitalu onkologicznym)^[15]. Postoje techniczne odbywają się również na przystanku autobusowym Aleja Architektów^[16]. Leśnicę z centrum miasta łączą 3 linie tramwajowe (3^[17],10^[18], 20^[19]) oraz 4 linie autobusowe (101^[20], 102^[21], 123^[22], 148^[23]), a w nocy 2 nocne linie autobusowe (243^[24], 253^[25]). Wewnątrz osiedla kursują linie autobusowe o numerach: 117^[26], 137^[27], 138^[28], 722^[29]. Natomiast z pętli Leśnica odjeżdżają autobusy do gminy Miękinia strefowych linii autobusowych (917^[30], 923^[31], 937^[32], 938^[33], 948^[34], 958^[35]).

Przez Leśnicę przechodzi droga krajowa nr 94 i Autostradowa Obwodnica Wrocławia^[36][37]. Dawniej przechodziła też droga wojewódzka nr 362, jednak straciła ona swoją kategorię w 2019 roku^[38].

W granicach osiedla znajdują się stacje i przystanki kolejowe: Wrocław Leśnica, Wrocław Żerniki położone w ciągu linii kolejowej nr 275 oraz Wrocław Stadion na linii kolejowej nr 273 (potocznie zwanej Nadodrzanką)^[36][37]. Z Wrocławia Leśnicy i Żernik można dojechać pociągami Kolei Dolnośląskich m.in. do Wrocławia Głównego, Jelcza-Laskowic, Legnicy, Węglińca, Lubania Śląskiego, Zgorzelca, Żar, Lubina czy Głogowa (wg rocznego rozkładu jazdy na rok 2022)^[39]. Natomiast z Wrocławia Stadion można dojechać pociągami Polregio m.in. do Wrocławia Głównego, Wołowa, Ścinawy, Głogowa, Nowej Soli i Zielonej Góry Głównej (wg rocznego rozkładu jazdy na rok 2022)^[39].

Przez Leśnicę przechodzą szlaki piesze i pieszo-rowerowe^[40]:

• żółty Szlak dookoła Wrocławia im. doktora Bronisława Turonia
• zielony szlak PTTK (Uraz - Kąty Wrocławskie)
• Wrocławska Droga Św. Jakuba
• Ścieżka przyrodniczo-edukacyjna Jarnołtów-Ratyń we Wrocławiu

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[41]:

• historyczny układ urbanistyczny, z XIII–XX w.
• kościół św. Jadwigi, ul. Wolska 6, z drugiej poł. XV w., l. 1739–55
• zespół stacji kolejowej „Wrocław-Leśnica”, ul. Rubczaka 20: dworzec kolejowy, z drugiej poł. XIX w., trzy wiaty peronowe, drewniane z 1900 r., z przejściem podziemnym z 1903 r., budynek nastawni z 1903 r.
• zespół zamkowy, pl. Świętojański 1, z XIV–XVIII w., XIX w., po 1945 r.: pałac, park
• willa, ul. Platanowa 4, z 1907 r.: ogród; ul. Platanowa 4–6 z 1921 r., ogrodzenie
• willa, ul. Rubczaka 13, z l. 1870–80, 1914 r.
• poczta, ul. Skoczylasa 19 / Rubczaka 2, z l. 1894-…^{[styl do poprawy]}, 1926–27
• wodociągowa wieża ciśnień, komunalna, ul. Polkowicka, z 1915 r.

Główną ulicą osiedla jest dziś ulica Średzka, prowadząca z Wrocławia do Środy Śląskiej; w przeszłości inną główną arterią była także Dyhernfurtherstraße (dziś ul. Dolnobrzeska) prowadząca do Brzegu Dolnego. Od końca XIX wieku w Leśnicy jest też stacja kolejowa Wrocław Leśnica na linii nr 275 z Wrocławia do Legnicy i Zgorzelca.

Na terenie osiedla znajdują się:

• pałac barokowy przebudowany z dawnego zamku piastowskiego, w otoczeniu Parku Leśnickiego
• park krajobrazowy nad Bystrzycą
• kościół św. Jadwigi Śląskiej z XIII w. przebudowany na styl barokowy

W Leśnicy stacjonuje również 10 Wrocławski Pułk Dowodzenia.

• 
  Kościół św. Jadwigi we Wrocławiu – Leśnicy
• 
  Zamek w Leśnicy, siedziba Centrum Kultury "Zamek"
• 
  Mosty (tramwajowy i drogowy) przez Młynówkę (odnogę Bystrzycy)
• 
  Dworzec kolejowy Wrocław Leśnica
• 
  Zamek w Leśnicy
• 
  Zamek w Leśnicy (ściana wschodnia)
• 
  Figura Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Jana Nepomucena w Leśnicy
• 
  Kościół Podwyższenia Krzyża Świętego w Leśnicy (stary kościół ewangelicki)

• Leśnica
• Marszowice (Wrocław)

• Ewa Kobel: Leśnica - z dziejów miasta i parafii. Wrocław-Leśnica: Duszpasterstwo Rzymskokatolickiej Parafii św. Jadwigi, 2004. ISBN 83-920746-0-2. Brak numerów stron w książce
• Gustav Adolf Stenzel: Liber Fundationis Claustri Sanctae Mariae Virginis in Henrichow. Breslau: Josef Max & Komp., 1854.
• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866  (niem.).

• Rada Osiedla „Leśnica”
• Leśnica na zdjęciach archiwalnych i współczesnych
• Ulica Dolnobrzeska dawniej i dziś
• Gazeta Leśnicka. zamek.wroclaw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-30)].
• Lissa 1.) mko, pow. nowotarski, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 321 . (niem, Neumarkt Nowy Targ, Środa Śląska)