André Breton

D'origina modèsta, comencèt d'estudiar la medecina per pressions familialas. Mobilizat a Nantas pendent la Primièra Guèrra Mondiala l'an 1916, rencontrèt Jacques Vaché, qu'exerciguèt sus el una granda influéncia. Dintra en contacte amb lo mond de l'art a travèrs del grop Dadà en 1916. Pendent la guèrra trabalhèt dins d'espitals psiquiatrics, ont estudièt las òbras de Sigmund Freud e sas experiéncias amb l'escritura automatica (escritura liura de tot contraròtle de la rason e de preocupacions esteticas o moralas), çò que influencièt la seuna formulacion de la teoria surrealista. Venguèt un pionièr dels movements antiracionalistas coneguts coma lo dadaïsme e lo surrealisme. En 1920 publiquèt la seuna primièra òbra Los camps magnetics, qu'explorava las possibilitats de l'escritura automatica. L'annada seguenta trinquèt amb Tristan Tzara, lo fondator del dadaïsme.

Fondèt amb Louis Aragon e Philippe Soupault la revista Littérature. En 1924 redigiguèt lo Manifèst surrealista e a se formèt un grop compausat per Philippe Soupault, Louis Aragon, Paul Éluard, René Crevel, Michel Leiris, Robert Desnos, Benjamin Péret, desirós d'arribar en «cambiar la vida» d'Arthur Rimbaud e «Transformar lo mond» de Karl Marx.

De mai, dins aquel manifèst lança las basas de l'automatisme psiquic coma mejan d'expression artistica que sorgís sens l'intervencion de l'intellècte. Plan lèu, lo movement se sarra de la politica e en 1927 Aragon, Éluard e Breton s'afilian al Partit Comunista, malgrat que l'idèa surrealista s'aluenharà fòrça lèu fach del comunisme oficial. En 1928 publica a París Le surréalisme la peinture. Amb la publicacion del Segond manifèst surrealista (1929) arribèt la polemica: Breton, lo cap, escaissat lo «papa» del movement surrealista, concretava la nocion de surrealisme e afirmava que li caliá caminar amassa amb la revolucion marxista —foguèt membre del Partit Comunista Francés dempuèi 1927 a 1935—; doncas, excomuniquèt, condemnèt e expulsèt del grop totes aqueles que coincidissián pas amb las seunas idèas: Roger Vitrac, Philippe Soupault, Antonin Artaud, Salvador Dalí e Robert Desnos.

Escriu lo libre de poesias L'Immaculada Concepcion (1930) e Los vasos comunicants, (amb Paul Éluard) (1932).

En 1934 se marida amb Jacqueline Lamba, inspiradora de L'amor fòl. Dos ans aprèp nais sa filha Aube. Son òbra mai creativa es Nadja, en partida autobiografica. En 1937 inaugura la galeria «Gradiva» dins la carrièra de Seine, viatja en Mexic ont renconta Trotski, e influenciat pel trotskisme, redigís lo Manifèst per un art revolucionari independent.

En 1941, en fugissent del Govèrn de Vichèi s'embarca dins lo Capitaine-Paul-Lemerle cap a la Martinica, ont es internat dins un camp. Liberat, arriba a Nòva York e i publica los Prolegomens a un tresen manifèst o non, conegut tanben coma Tresen manifèst surrealista. Escriu La lantèrna sorda. Un an aprèp fonda a Nòva York la revista VVV. Dins aquela vila rencontrarà tanben sa nòva esposa, Elisa.

Tornèt a París en 1946. En 1956 fonda una nòva publicacion, Le Surrealisme Même, e fins a sa mòrt (1966) anima lo grop surrealista. Pauc abans de morir, diguèt a Luis Buñuel, «uèi degun s'escandaliza pas, la societat a trobat de biais d'anullar lo potencial provocador d'una òbra d'art, en adoptant davant ela una actitud de plaser consumista».

Moriguèt lo matin del 28 de setembre de 1966, a l'espital Lariboisière (París). Foguèt enterrat al cementèri dels Batignolles, a paucs mètres del croton de son amic Benjamin Péret.

• Manifèst surrealista (1924, 1930, 1946)
• Lo Surrealisme e la pintura (1928-1965)
• Segond manifèst (1929)
• Antologia de l'umor negre (1940)
• Prolegomèns a un tresen manifèst o non (1942)
• Delicte Flagrant (1949)
• Lo surrealisme a travèrs de sas òbras (1954)

• Poèmas (1948)

• Mont de pietat (1919)
• Los camps magnetics (1920) (amb Philippe Soupault)
• Clar de tèrra (1923)
• Los passes perduts (1924)
• Nadja (1928-1962)
• Los vases comunicants (1932)
• Primalba (1934)
• L'amor fòl (1937)
• Arcada 17 (1944)
• La clau dels camps (1953)
• Lo la (1966)