Ucronia

L'ucronia (neologisme que vòl dire "notemps", "jamai", seguent lo modèl d'utopia) es un tèrme inventat pel filosòf positivista francés del sègle XIX, Charles Renouvier, que la definissiá coma "l'utopia dins lo temps". L'ucronia presenta una istòria alternativa amb de tramas que se passan dins un mond amb una istòria passada diferenta de la reala a partir d'un eveniment determinat (per exemple, los ganhants d'una guèrra apareisson ara coma los perdents, o un personatge istoric clau a ara una vida diferenta, etc.) que poiriam nomenar coma "moment de divergéncia". Dins l'istòria ne resulta, sempre en coeréncia, que se substituisson de faches o de personatges istorics per d'autres possibles ipotetics.

D'aqueste genre literari, considerat coma sosgenre de la sciéncia-ficcion, sorgiguèt un corrent istoriografic que se pòt designar amb lo nom d'istòria alternativa o istòria contrafactuala qu'analisa de scenaris istorics ne cambiant una variabla existenta per d'autres possibles, per ensajar d'explicar los cambiaments e las causas de determinats los eveniments. Sovent las ucronias s'emplegan coma recits didactics per soscar sus l'istòria e ne far una vulgarizacion.

Se pòt tanben considerar las ucronias coma de narracions que se debanan dins un temps indeterminat, sens pas cap de relacion amb un fach istoric precís, mas que presentan d'univèrses socials, morals, culturals o logics, diferents dels existents, al delà d'una simpla escasença personala. Un bon exemple d'ucronias dins aqueste sens son Los Viatges de Gulliver de Jonathan Swift, La muralha chinesa de Franz Kafka, Lo jòc de las bilhas de veire de Hermann Hesse, La cantaira clòscapelada de Eugène Ionesco, o Fahrenheit 451 de Ray Bradbury. E, d'un biais, de fimes coma Metropolis de Fritz Lang o Blade Runner de Ridley Scott.

Mai sovent se considèra pas coma ucronias las istòrias situadas dins lo futur de l'epòca que son ja escrichas, coma per exemple, lo roman 1984 de Orwell, escrich en 1948, o Globalia de Ruffin, adaptat dins un futur indeterminat. Pasmens, levat lo cas de 1984, cap d'aquelas òbras pòrta de datas e si atribuiguèt lo tèrme "futurisme" d'un biais un pauc facil e automatic. Lo cas de Metropolis es fòrça explicatiu. Sonque se cal remembrar la scèna ont d'avions biplans, aqueles de l'epòca ont se filmèt, vòlan dins lo cèl de la vila.

A diferéncia de l'utopia, dempuèi son per Thomas More, l'ucronia es pas necessàriament idillica quitament pas positiva, al contrari. Mai sovent representa una situacion indesirabla, amb un cèrt contengut de cachavièlha, e amb d'elements mai o mens notables de metafòra e de critica a la realitat viscuda. Son utilizats tanben, dins aqueste sens, los tèrmes de distopia o de Cacotopia. D'unes la pòt confondre amb lo concèpte de antiutopia, emplegat sovent, de biais equivòc, dins aquesta perspectiva ven puslèu una istòria repulsiva, d'espavent.

A vegadas, las tramas se complican amb de viatges dins lo temps dels personatges qu'ensajan de desfar o tornar far de moments critics de l'istòria, o amb l'aparicion d'elements anacronics abans o après çò que s'espèra dins nòstra istòria. Pasmens, l'element que destria lo genre es que la realitat descricha, malgrat èsser diferenta de la nòstra, manten sa coeréncia intèrna e amb l'istòria anteriora fins al moment de divergéncia.

Tanben sovent i apareisson de faches o de personatges reals desformats d'un biais ipoteticament possible per crear d'efièchs ironics o critics amb la realitat istorica (per exemple un Hitler qu'es un pintor d'aqüarèlas de segonda categoria, o una Catalonha integrada tota a la Republica Francesa ont lo catalan a ja desaparegut). Dins cada país an apareguts de tèmas recurrents per aquel tipe d'istòrias, tornant escriure de fachs istorics considerats critics amb de resultats diferents segon las opinions dels autors. Per exemple, d'istòrias resultan d'eissidas diferentas sus la Guèrra Civila espanhòla, en Itàlia amb una evolucion diferenta del fascisme e la Segonda Guèrra Mondiala, als Estats Units d'America amb los confederats ganhant la Guèrra de Secession, etc.

en literatura

• A Connecticut Yankee in King Arthur's Courts (Un ianquí del Connesticut a la cort del rei Artús) (1889), de Mark Twain; un ciutadan del Connecticut se desvelha dins l'Anglatèrra del Rei Artús e, en aprofechant sas coneissenças, i introduirà de tecnologias anacronicas.
• Lo roman Ladies Whose Bright Eyes (Las damas dels uèlhs lusents) de Ford Madox Ford (escrich 1911, retocat en 1935), es l'antitèsi d'Un ianqui del Connecticut a la cort del Rei Artús, aquí lo protagonista del sègle XX transportat a l'Edat Mejana se'n sortís pas tan plan e es incapable de reprodusir las avançadas tecnologicas de son epòca.
• Al conte The Man Who Came Early (L'òme que venguèt tròp lèu) de Poul Anderson un soldat american del sègle XX apareis a l'Islàndia vikinga e pagana del sègle X, e es tanben incapable d'aprofechar sas coneissenças.
• Lest Darkness Fall (Daissatz venir l'escur) de L. Sprague De Camp lo 1939, dins una documentada novèla creacion de l'Itàlia dels ostrogòts, lo viatgèr dins lo temps es capable d'introduire tot las invencions anacronicas (coma l'estampariá, la destillacion de l'alcoòl, la comptabilitat, etc.) e vent rica e poderosa, salv la monarquia ostrogòta de las invasions dels francs e dels bizantins, emancipant los esclaus, entre fòrça autras causas.
• Up the line (Per dessús la linha) de Robert Silverberg; una parodia del precedent, ont una guida toristica temporala provòca tota mena de problèmas tot en anant e en venent de Bizanci.
• Napoléon et la conquête du monde / Napoléon apocryphe (Napoleon e la conquista del mond / Napoleon apocrif (1836), roman de Louis Napoléon Geoffroy-Château. Napoléon empòrta la campanha de Russia. Fa enseguida càser l’Anglatèrra e conquerís lo mond entièr.
• Louis le Galoup (2004-2010), cicle de cinq romans de Jean-Luc Marcastel. Se debanan dins una Edat Mejana alternativa, dins lo reialme d'Occitània. Dins aqueste mond, un eveniment cataclismic nomenat lo Ponh de Satan (de fach, la casuda d'un meteorit) en 999 tuèt de milierats de personas, menèt lo continent dins la sornièra pendent de decennias e divisèt la França en doas partidas, separadas per una falha impassabla. Dins aquesta dralha, i del mèsme autor La gèste d'Alban (2011-2013).
• Bring the Jubilee (Fin al Jublèu) de Ward Moore; lo protagonista viu dins un mond ont la Confederacion ganhèt la Guèrra de Secessió...
• Mein Führer De Rafael Marín; un conte ont unes joves nazis tòrnan enrè dins lo temps per assassinar Churchill, la trama se complica e ...
• Fatherland (Patria) de Robert Harris; roman d'intriga adaptat dins una Euròpa ont los nazis ganhèron la Segonda Guèrra Mondiala perque los Estats Units se mantenguèron neutres.
• Paraules d'Opòton el Vell (1968), de Avel·lí Artís-en Genièr, ont Euròpa es descobèrta pels astecas unes ans abans que l'America siá descobèrta pels europèus.

al cinèma

• Back ton the Future (Retorn al futur), saga de films de Robert Zemeckis, amb scenari de Bob Gale, lo primièr apareguèt en 1985.
• 2009 Lost Memories, filme sud-corean que prepausa una vision alternativa de l'Istòria se l'atemptat de 1909 contra Ito Hirobumi aviá fracassat e se la Corèa aviá integrat l'Empèri japonés.