Erasme

Desiderius Erasmus Roterodamus, nascut lo 28 d'octobre de 1469 a Rotterdam, comtat d'Olanda, e mòrt lo 12 de julhet de 1536 a Basilèa, es un canonge regular de sant Agustin, filosòf, escrivan latin, umanista e teologian dels Païses Basses borguinhons, considerat coma una de las figuras màgers de la Renaissença tardièra.

Erasme nasquèt lo 28 d'octobre de 1466 o 1467 o 1469, segon los biografes, a Rotterdam. Es lo filh illegitime d’un capelan e d’una filha de mètge. Segon d'uns, son nom d'origina èra Geert Geerts, o Gerhard Gerhards^[1], mas aquó es gaire provat^[2].

En 1488, prononcièt sos vòts cap als canonges regulars de sant Agustin a Stein. Foguèt ordonat prèstre lo 25 d'abril de 1492. Obtenguèt alara una dispensa de cors. L’evèsque de Cambrai invitèt Erasme a lo seguir dins sos desplaçaments coma secretari a partir de 1493. Quitèt lo convent. Demorèt a París entre 1495 e 1499 ont auriá aprés lo grèc. Sembla qu'auriá tanben encontrat fòrça umanistas.

Escriguèt dins aquel temps l’Enchiridion militis christiani (Lo Manual del soldat crestian), jos l’inspiracion del franciscan Jean Vitrier, alara superior del convent de Saint-Omer.

Entre 1499 e 1514, Erasme correguèt Euròpa. En 1499 anèt pel primièr còp en Anglatèrra, ont coneguèt John Colet, canonge de Sant Paul, e Thomas More. Tornèt en Anglatèrra entre 1505 e 1506. E entre 1506 e 1509 Erasma demorèt en Itàlia. Venguèt doctor en teologia a l’universitat de Turin. A partir de 1509 faguèt son tresen sejorn en Anglatèrra, a cò de Thomas More. I escriguèt L’Elògi de la Foliá.

En 1514, encontrèt l’estampaire Johann Froben a Basilèa e escriguèt l'Educacion d'un prince destinat al duc de Croÿ, preceptor del futur Carles Quint, puèi venguèt conselhièr d'aquel sobeiran entre 1517 e 1521, demorant subretot a Lovaina ont dirigissiá lo Collègi de las Tres Lengas novèlament fondat. En 1517 Leon X lo dispensa de portar lo vestit monastic. Luther, fondator du protestantisme, demandèt a Erasme de lo rejónher, mas aquel refusèt (1519).

Entre mai e octobre de 1521, Erasme passèt cinc meses a Anderlecht ont es ara l'ostal d'Erasme, près de Brussèlas, a cò de son amic lo canonge Pierre Wichmans. Puèi, entre 1521 et 1529, demorèt a Basilèa, ont publiquèt la màger part de son òbra (Edicions e comentaris de gaireben totes los Paires de la Glèisa). En 1522, foguèron pel primièr còp publicat Colloquis e De conscribendis epistolis (manual d’epistolografia). En 1524, Erasme ataquèt Luther dins son De libero arbitrio (Del liure arbitre) a que Luther respondèt en 1526 per lo De servo arbitrio. Que la polemica contunhèt ben après.

En 1528, publiquèt Lo Ciceronian, critica del purisme d'uns autors de son epòca coma Bembo que fixavan la lenga e refusavan d'utilizar un vocabulari diferent de lo de Ciceron per descriure las realitats modèrnas. En 1529, la vila de Basilèa tota aquerida a la Reforma, estimèt mai s’installar a Friborg de Brisgòvia ont escriguèt sa darrièra grand òbra: L’Ecclesiasta. En 1535, tornèt definitivament a Basilèa. Aquela quita annada, lo papa li ofriguèt de lo far cardinal, que refusèt.

Moriguèt lo 12 de julhet de 1536 a Basilèa.

S’agís d’una ficcion burlesca e allegorica, que deu benlèu quicòm a l'òbra De triumpho stultitiae de l'umanista italian Faustino Perisauli de Tredozio (près de Forlì)^[3]. Erasme i fa parlar la divessa de la Folia e li fa dire una critica caninaa de las diversas professions e categorias socialas, coma los teologians, los mèstres, los monges e lo naut clergat mas tanben los cortesans que n'avèm una satira fissaira. Aquel autor excellava dins lo genre satiric. Atal, es l’autor dels Colloquis: una satira fissaira de las mòrs de son epòca que de mòstra son esperit independent. Mas dins L’Elògi de la Folia, la satira s’espandís e despassa l’epòca de son autor per aténher la societat umana en general. L'obratge foguèt mes a l'Indèx en 1557 pendent la Contra Reforma.

Comença amb un sabent elògi imitat de l’autor satiric grèc Lucian, qu'Erasme e Thomas More n'acabavan de traduire l’òbra en latin, una pèça de virtuositat dins lo deliri. Lo ton ven mai sorn dins una tièira de discorses solemnes, quand la foliá fa l’elògi de l’emborniament e de la deméncia e que passa a un examèn satiric de las supersticions e de las practicas piosas dins la Glèisa catolica e tanben a la foliá dels pedants. Erasme tornèt prigondament decebut de Roma, qu'aviá refusat d'avanças de la Curia. Pauc a pauc la Foliá pren la quita vòtz d’Erasme qu'anóncia lo castig. L’ensag s'acaba en descrivent de biais onèst e esmovent los ideals vertadièrs crestians.

Erasme militèt per la patz en Euròpa. Aquel engatjament europèu es fondat sus son cosmopolitisme: proclama «Lo mond entièr es la nòstra patria a totes», dins la Querela pacis. Es tanben basat sul seu pacifisme. La discòrdia sagnosa que devisa los Angleses, los Alemands, los Franceses e los Espanhòls li sembla una absurditat. «Perque aqueles noms estupids nos separan, alara lo nom de crestian nos unís?»

Dins la biografia que consacrèt a Erasme, Stefan Zweig comenta: puslèu que d’escotar las pretencions bufècas dels reiatons, dels sectators e dels egoïsmes nacionals, la mission d’Euròpa es al contrari de totjorn insistir sus çò que liga e çò qu'unís les pòbles, d’afirmar la preponderància de çò europèu sul nacional, de l’umanitat sus la patria e de transformar la concepcion de la Crestiantat, considerada coma una comunautat unicament religiosa, cap a una crestiantat universala, cap a un amor de l’umanitat umil, serviciable, desvoat^[4]

En l’onor d’Erasme, lo Programa Europèu d’Escambi pels Estudiants e los Ensenhaires foguèt nomenat Erasmus.

Erasme, de son vivent, èra ja conegut dins l’Euròpa occidentala coma un dels grands pensaires de son temps. Òme fòrça instruit, mestrejava lo latin e lo grèc. Sa coneissença del grèc lo persuadís que de partidas de la Bíblia que son dins la Vulgata latina foguèron pas corrèctament traduchas. Decidiguèt donc de far estampar lo Nòu Testament grèc, malgrat las objeccions de sos amics coma Van Dorp per que seriá minar la fondacion de la Glèisa, ja qu'èra en tan mal estat. Per realizar aquel Nòu Testament (1516) grèc, Erasme dispausava de sièis o sèt manuscrichs grècs (Minuscul 1, 2, 817, 2814, 2815, 2816, 2817)^[5]. Ne faguèt una revirada nòva en latin per far veire las diferéncias amb la Vulgata. Apuèi los Elzevier, una familha d’estampaires de Leyde, utilizèron lo tèxte grèc d’Erasme en escrivent en dejós del títol Textus receptus. Aquela publicacion junta largament amb las criticas que i se basa la reforma de Luther: la Glèisa catolica l’acusa, el e los seus partisans, de connivéncia amb Luther. A aquel repròche d’aver pausat l’uòu de l’eretgia, respond qu'èra pas la sia tòca e qu'èra pas el lo responsable de l’esclatament de la Glèisa.

En 1530, Erasme, dins sa quatrena edicion de las òbras de sant Ciprian, introduch un tractat De duplici martyrio ad Fortunatum, qu'atribuís a sant Ciprian e presenta coma se foguèsse trobat per azard dins una anciana bibliotèca. Aquel tèxte, pròche dels obratges d'Erasme, que siá sul fons (ostilitat a la confusion entre vertut e sofrença) o sus la forma, e que se'n conéis pas cap de manuscrich, conten d'anacronismes flagrants, coma una allusion a la persecucion de Dioclecian, persecucion plan posteriora a la mòrt de sant Ciprian. En 1544, lo dominican Henricus Gravius denóncia l'obratge coma inautentic e n'atribuís la paternitat a Erasme o a un imitator d'Erasme. Al sègle XX, l'ipotèsi d'una frauda d'Erasme foguèt abandonada per gaireben totes los grands erasmians, per exemple Percy S. Allen, mas adoptada per d'universitaris coma Anthony Grafton^[6].

Erasme aviá causit coma devisa^[7] «Nulli concedo» (« A degun concedissi ») mas quand li èra reprochada perque pro orguelhosa, repondiá plan subtilament qu’èra pas la seuna mas aquela de Terminus, dieu antic representant la mòrt o lo tèrme de la vida, e qu'èra la mòrt e non Erasme que parlava. En fach, Erasme portava coma sagèl sus son anèl, una gemma antica representant lo dieu Bacus, present de son escolan l’arquevèsque Alexandre Stuart, mas Erasme pensava qu’èra del dieu Terminus.

• In Acta Apostolorum paraphrasis ERASMI Roterodami, nunc primun recens & nata & excusa. 1524.
• Parabolæ sive similia… Lion, Sébastien Gryphe, 1528.
• Dialogus de recta latini graecique sermonis pronuntatione, 1528.
• De morte declamatio… in genere consolatorio. Lon, Sébastien Gryphe, 1529.
• Modus orandi Deum. Lion, Sébastien Gryphe, 1529.
• D. Erasmi Roterodami epistolae duae recens conditae et aeditae  ; Ejusdem Erasmi, responsio ad epistolam apologeticam incerto autore proditam nisi quod titulus forte fictus habebat Per ministros verbi ecclesiae argentoratentis, Coloniae, 1530
• De sarcienda ecclesiae concordia : deque sedandis opinionum dissidiis, cum aliis nonnullis lectu dignis. París, Christian Wechelus Chrétien Wechel, 1533.
• De Immensa Dei Misericordia. Virginis et martyris comparatio per eundem. París, Christianus Wechelus Chrétien Wechel, 1534.
• Erasmi Roterodami Liber cum primis pius, De præparatione ad mortem. París, Christianus Wechelus Chrétien Wechel, 1534.
• Exomologesis, per Des. Erasmum Roterodamum recognita diligenter & aucta. París, Christianus Wechelus Chrétien Wechel, 1534
• Adagiorum chiliades quatuor, et sesquicenturia ex postrema autoris recognitione. Ad Hæc Henrici Stephani animadversiones in Erasmicas quorumdum Adagiorum expositiones, Lion, Sébastien Gryphe, 1541, puèi 1559, Johannis Andreae, Francofierti (Francfòrt), 1670.
• Opus eruditissimum divi Ireanei episcopi lugdunensis, in quinque libros digestum, in quibus mire retegit & consutat veterum haereseon impias ac portentosas opiniones, ex vetustissimorum codicum collatione quantum licuit Des. ERASMI roterodami opera emenda. Parisiis, Apud Audoënum Parvum, 1563.
• Apophthegmatum ex optimis utriusque linguae scriptoribus. Lion Sébastien Gryphe, 1541.

• Epitome adagiorum D. Erasmi Roterodami, in locos digesta communes, singulari fide recognita, & multis aucta locis, in quibus antea manca videbatur. Huic adiecta proximè, Pars altera auctorum sane multorum, qui proverbia post Erasmum ediderunt. Parisiis, apud Aegidium Beys, 1583.
• Enchiridion Militis Christiani. Ejusdemque oratio de virtute amplectenda. Ludguni Batavirum, Apud. Andr. Clouquium, 1624
• Querela Pacis iundique gentium ejectæ prostigatæque. Lugduni Batavorum, Ioannis Maire, 1641.
• Consultatio de Bello Turcis inferendo. Opus cum cura recens editum. Lugduni Batavorum, Ioannis Maiore, 1643.
• Desiderii Erasmi Roterodami Colloquia familiaria. In usum studiosæ iuventutis cum notis accuratioribus M. Nicolai MERCIER. Parisiis, apud Claudium Thiboust, 1656.
• Elògi de la Folia, 1731.

1. ↑ Adrian Room, Dictionary of Pseudonyms: 13,000 Assumed Names and Their Origins, p. 165
2. ↑ Erasmus, Johan Huizinga, Ed. Ad Donker, Rotterdam, 2001, p. 28
3. ↑ Vejatz per exemple (fr)Jean Claude Margolin, Neuf années de bibliographie érasmienne, 1962-1970, París, Vrin, 1977, p.85 (noticia sus Ijsewijn-Jacobs, J. et J., « De Triumphus Stultitiae van Faustinus Perisauli en de Laus Stultitiae van Erasmus », in Handelingen van de Koninklijke Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis, 1964, p. 241-250), obratge parcialament consultable sus Google Libres.
4. ↑ Stefan Zweig, Érasme. Grandor e descadénncia d’une idèa
5. ↑ W. W. Combs, Erasmus and the textus receptus, DBSJ 1 (Spring 1996), 45.
6. ↑ Anthony Grafton, Faussaires et critiques, Les Belles Lettres, 2004, p53-54. Fernand Halleyn, « Le fictif, le vrai et le faux », dins Jan Herman e al. (dir.), Le Topos du manuscrit trouvé, p.503}} a 506, parcialament sus Google Livres, ed. Peeters, Louvain - París, 1999. L'attribucion a Erasme foguèt sostenguda per F. Lezius, « Der Verfasser des pseudocyprianischen Tractates De duplici martyrio : Ein Beitrag zur Charakteristik des Erasmus », dins Neue Jahrbücher für Deutsche Theologie, IV (1895), p.95-100; per Silvana Seidel Menchi, « Un'opera misconosciuta di Erasmo ? », dins Rivista storica italiana, XC (1978), p.709-743; e per Neil Adkin, « The Use of Scripture in the Pseudo-Cyprianic De duplici martyrio, dins Giornale italiano di filologia, 47, 1995, p.219-248. Vejatz recension de l'article de N. Adkin per François Dolbeau dins Revue des études augustiniennes, 44 (1998), Chronica Tertullianea et Cyprianea, p.307-339, en linha.
7. ↑ Alain van Dievoet, Concedo Nulli, dins, « Miscellanea Jean-Pierre Vanden Branden : Erasmus ab Anderlaco », Brusslas, Archius e bibliotecas de Belgica, 1995.

• (fr) Marie Barral-Baron, L'Enfer d'Erasme. L'humaniste chrétien face à l'histoire, Droz, 2012.
• (fr) Marcel Bataillon, Érasme et l'Espagne - Recherches sur l'histoire spirituelle du XVIme sicle, 1937 (tèsi), edition aumentada e corrigida de 1991, Droz, 1998,
• (fr) Yvonne Charlier, Érasme et l’amitié d’après sa correspondance, Paris, Les Belles-Lettres, 1977.
• (fr) Bernard Cottret, Thomas More, Paris, Tallandier, 2012.
• (fr) André Godin, « L’enfant bâtard et la langue du père », Bulletin de l’Association d’étude sur l’humanisme, la réforme et la Renaissance 1982 (15-2), p. 83–94.
• (fr) André Godin, Érasme, lecteur d’Origène, Genève, Droz, 1982.
• (fr) Léon Halkin, Érasme parmi nous, éd. Fayard, 1987
• (fr) Jean-Claude Margolin, Érasme précepteur de l’Europe, Paris, Julliard.
• (fr) Stefan Zweig, Érasme, grandeur et décadence d’une idée, éd. Lgf, 2008 (rééd.)
• (fr)} Karel Vereycken, Comment la folie d'Érasme sauva notre civilisation
• (fr) Jean-Louis Antoine Alfred Gilly, Érasme de Rotterdam, sa situation en face de l'Église et de la libre pensée, 1879
• (it) Lorenzo Cortesi, "Esortazione alla filosofia. La Paraclesis di Erasmo da Rotterdam", Ravenna, SBC Edizioni, 2012, ISBN 978-88-6347-271-4
• (ca) Pep Mayolas, "Erasme i la construcció catalana d'Espanya", Barcelona, Llibres de l'Índex, 2014

• Erasmisme
• Erasmus

• (la) Exemplars numerizats del sègle XVI d'obratges d’Erasme sul site de las (fr) Bibliotecas virtualas umanistas.
• (fr) Presentacion per una exploitacion pedagogica d’extrachs de tèxtes d’Erasme sul site Cliotexte.
• (la) Tèxte latin integral de las Adages.
• (fr) Audiolivre : Érasme, Éloge de la folie