Darma

Darma, (del sanskrit: धर्म) o Damma (del pali: धम्म), es un tèrme polimòrf important dins las espiritualitats e religions de l'Índia. Segon lo contèxte, la definicion diferís e cobrís una granda varietat de sens^[1],[2] teoricament derivats de la raiç dhṛ, portar, sosténer:

• lei naturala o juridica, norma, costuma, dever;
• substància, esséncia, caracteristica, vertat, realitat;
• ben, vertut, dreitura, justícia, meriti;
• ensenhament, doctrina, religion;
• fenomèn, causa, fach de consciéncia, atòm.

De biais general, darma designa donc l'ensemble de las normas e leis, socialas, politicas, familialas, personalas, naturalas o cosmicas.

Lo tèrme traduch a vegada « religion » en Occident, sens pasmens que las cresenças originalament indianas, nomenament l'indoïsme, lo bodisme, le jaïnisme e lo sikhisme li atribuisson una significacion equivalenta al concèpte occidental.

Dins la mitologia indóa, es un savi (rishi) personificant la justícia e l'òrdre natural.

Dins lo mond chinés e d'influéncia chinesa, l'ideograma de darma es 法, prononciat fǎ en mandarin e hō en japonés. En tibetan se letejat tcheu, se dich chos: ཆོས.

Dins l'indoïsme, lo mot a los sens seguents: Òrdre universal cosmic; lei eternala; morala, dever; vertut; dreitura^[3]. L'indoïsme se designe d'esperse coma Sanatana-Darma (सनातन धर्म), « lei eternala ».

Lo Braman (l'Absolut) es representat coma avent una fòrça superiora al dessús d'el:

Aqueste tèrme a mai generalament un aspècte legal (vejatz tanben drech indó). Fa referéncia a la leis regissent lo mond, al nivèl de macrocòsme coma del microcòsme. Enfrànher aquestas leis provòca un desequilibri que damatja lo cosmòs, al nivèl macrocosmic coma microcosmic. Atal la societat indiana es regida per de leis, definissent los devers de cadun segon sa casta, e lo fach d'enfrànher aquestas leis, en mai d'un desequilibri de la societat, es supausat provocar un desequilibri e una destruccion de l'univèrs dins son entièr.

Krishna dich dins lo Bhagavata Purana:

En mai del dever segon las castas, lo darma fixa tanben la quita missions a cadun de las quatre edats de la vida.

Aquestas lei son l'objècte de tractat o dharmasastra, que lo mai celèbre es de segur las Leis de Manu o Manusmriti.

Segon l'indianista Jan Gonda:

Darma « lo Just », pòt èsser un savi (rishi) personificant la justícia e l'òrdre natural; se dich qu'es eissit del popèl drech de Brama.

Es tanben assimilat a Iama, encargat de jutjar los òmes segon lors accions^[6].

Esposa tretze filhas de Dacṣa: Srada qu'aguèron per filhs Nara e Cama; Maitri; Daia; Santi; Pusti; Tusti qu'aguèron perr filh Samtosa; Kriia qu'aguèron per filh Daṇḍa, Naia e Vinaia; Unnati; Budi; Meda; Titicsa; Ri; Murti.

L'« esposa » (o Shakti) del Darma es Ahimsa (« Non-violéncia »); tanben, Darma e Ahimsa son ambedos parents divins du Senhor Vishnó: qu'es l'Ahimsa que permet al Darma d'existir e de s'incarnar suq Tèrra (sens promocion de la Non-violéncia entre las creaturas, l'Òrdre cosmic es en dangièr; sens Ahimsa, i a pas de Darma – e lo contrari tanben), e es per la proteccion de l'Ahimsa que Vishnó se fa Avatar (« Davalada » de Dieu sus Tèrra) per impausar lo Darma, combatre los demònis e far inofensius aquestes que l'ignoan o lo mespresan, favorizan la fin dels « Tres Monds »^[7].

Pren a vegada de formas umanas o animalas per metre los òmes a l'esprova.

Los tèxtes nonoccidentals designan lo bodisme ca Bodadarma (ch. Fófǎ 佛法). Dins aqueste contèxte, lo Darma fa pas pus referéncia als precèptes (leis regissent lo biais de vida indóa e las prescripcions religiosas), mas puslèu al quite ensenhament del Boda, que descrich per exemple la la font de dukkha (« sofrança », « insatisfaccion », « mal de viure »), son acabament e lo camin que mèna a aqueste acabament.

Lo Darma es la lei universala, e l'ensenhament una constatacion del foncionament del mond e de l'esperit, que lo bodisme se liga a transmetre e explicar.

Plan sovent un ensenhament mèna a l'autre. Per exemple, la meditacion dels ensenhaments sus l'impermanéncia de fenomèns e lor interdependància, lèu seguit de l'experiéncia intima d'aquesta realitat, preparan als ensenhaments sus la vacuïtat (non-substancialitat) essenciala, e provòcan son compreneson intuitiva subte. Dins lo vejaire mai naut (paramarta).

Darma designa fin finala la natura ultima del real nomenada Lei mistica o Lei meravelhosa dins lo bodisme de Nichiren. Nichiren representèt aquesta « natura de boda » comuna a totes los èssers vivents jos la forma del Gohonzon, exprimissent atal l'aspècte indissociable del Boda e de la Lei: l'objècte fondamental de veneracion es una de las Tres Grandas Leis amagadas (dins lo Sutra de la Nimfèa) qu'asseguran l'accès al revelh esperital per totas las personas del comun.

Dins los tractats bodics, lo Darma es considerat coma un dels tres refugis:

Prene los tres refugis significa, dins lo bodisme, prene pièja sus las fòrças de Boda, de Daarma (l'ensemble dels ensenhaments) e de la Sangha (l'ensemble dels practicants), per realizar d'assegurar sa liberacion dels torments del samsara. Es lo primièr engatjament a prene près d'un mèstre de darma competent per venir un(a) verai(a) bodista digne(a) del títol de discípol del boda Shakiamuni.

Lo Darma bodic es simbolizat per una ròda (darmacacra) e lo primièr presic del Boda es sovent assimilat a l'avida de la ròda de la lei (darmacacrapravartana).

Segon lo contèxte, darma pòt tanben èsser traduch e comprés per: « çò que deu èsser » o « l'accion justa »: se parla donc a vegada de « darmas » per designar los precèptes jos lor forma positiva.

Dins lo bodisme Zen, la transmission de l'ensenhament del Darma de mèstre cap a discípol es atestada per un document nomenat shiho.

Los comentaris palis donan doas definicions del mot damma

« se dich dammas que pòrtan la lor marca^[8] ». Es damma tot element caracterisable. Los commentaris ne citan detz:

• lo Tripitaca
• una veritat
• un samadi
• panha
• un estat natural
• una natura pròpia
• la vacuïtat
• lo meriti
• una transgression de la règla
• una causa que cal conéisser
  

« Una condicion es dicha damma qu'establís aiçò o aquò^[9] ». Aquí lo parelh damma - atta representa la condicion e l'efièch que'n resulta. Per exemple:

• una expression e son sens
• lo camin e lo Nibbana que li succedís
• los estats benefics o pernicioses e los estats resultants o foncionals.

Lo Jaïnisme, tanben nomenat Jain Darma (जैन धर्म), utiliza lo mot darma jos diferents sens. Darma significa: religion e tanben: dever. Pasmens coma substéncia de l'univèrs o dravia, lo darma o arupi-ajiva fa partit de las ajivas: las matèrias nonsensitivas^[10]. Los jivas son lors opausats: son las almas: L'ajiva (es a dire, « nonjiva ») amassa la matèria jos totas sas formas: pudgala, e tanben los "subjèctes" sens forma e amb pas cap de sens: lo cala (lo temps), l'acasa (l'espaci), lo darma (lo principi del movement), e l'adarma (lo principi del repaus).

Pel sikhisme, lo darma a doas significacions màger: ensenhament religiós d'un costat, e, conducha al quotidian d'autre costat. En brèu, cal aténher lo moksha, la liberacion del cicle de las renaissençasmai lèu possible seguent una conducha altruista e espiritala. Lo sikhisme presica que cal servir Dieu e sos fraires umans quinas que sián lors originas, sas cresenças e son sèxe^[11]. Goró Nanac, lo goró fondator del sikhisme, escriguèt per ensenhar lo cresents: « Aquestes que volon obtenir un sètge près de Dieu se devon consacrar al servici de las gents dins aqueste mond »^[12]; lo goró fa referéncia al seua, Lo Servici desinteressat presicat per unas religions orientalas. Es tanben escrich dins lo libre sant dels sikhs: « Segon las sieunas accions, unes s'apròchan (del divin), d'autres se n'alinhan »^[13].