Erkehertug
Erkehertug (latin archidux) var adelstittelen som vart brukt av dei habsburgske herskarane av Austerrike inntil 1918.
Austerrike var opphavleg eit bayersk markgrevskap, men vart i 1156 eit sjølvstendig hertugdøme. Hertug Rudolf IV fann opp 1359 tittelen erkehertug for å bli likestilt med Det tysk-romerske riket sine kurfyrstar (som òg vart omtalt som erkefyrstar). Han forfalska eit papir som skulle dokumentere tittelen, men keisar Karl IV respekterte det ikkje.
Etter at keisartittelen hadde vorte knytt til huset Habsburg, kunne Fredrik III i eigenskap som tysk-romersk keisar offisielt respektere tittelen og gjere bror sin Albrecht VI til erkehertug av Austerrike. Frå og med 1453 var dermed erkehertug(inne) den offisielle tittelen på herskaren i Austerrike, men òg av dei ikkje-regjerande medlemmane av huset Habsburg. «Austerrike» var likevel ikkje av dagens omfang, men viste berre (omtrent) til dagens delstatar Nieder- og Oberösterreich. Difor vart tittelen erkehertug av Austerrike halde sjølv etter at Austerrike vart keisardøme i 1804. Erkehertugdømet (Nieder- pluss Ober-)Austerrike var nemleg berre ein del av det mykje større keisarriket Austerrike(-Ungarn).
Lista over austerrikske erkehertugar er altså (med eitt avbrekk) identisk med lista over tyske keisarar frå 1453 til 1806, og med lista over austerrikske keisarar frå 1804 til 1918. Det einaste unntaket var perioden 1740–1780, då Maria Teresia av Austerrike var erkehertuginna av Austerrike, medan tittelen tysk-romersk keisar var førehalden mannen hennar Frans Stefan (1745–1765) og sonen hennar (1765–1790).
Andre titlar og kroner
[endre | endre wikiteksten]
Dei regjerande erkehertugane var samstundes innehavarar av ei heil rekkje andre kroner og adelstitlar. Desse hadde dei fått gjennom avtaler, erobringar og giftarmål i løpet av habsburghusets mangehundreårige historie. Dei viktigaste av desse titlane var ein del av den formelle tiltalen. Nokre av titlane vart halde av reint historiske eller symbolske grunnar, sjølv om det høvesvise området hadde vorte tapt (men kravet på området vart oppretthalde) og til og med om det aldri hadde høyrt til habsburgriket. (Desse reint historiske titlane er sett i hakeparentes i oversynet under.) Dessutan har lista over andre titlar naturleg nok ikkje vore uforanderleg, men måtte bli tilpassa etter nye territorielle ervervingar eller tap. (Difor er årstala gjeve for titlane i oversynet under). Den formelle tiltalen av erkehertugen av Austerrike var dermed:
«Hans keisarlege og kongelege majesteten NN, av Guds nåde
- keisar av
- Det romerske riket, til alle tider riket sin vernar, (1452–1806)
- Austerrike (frå 1804);
- konge av
- erkehertug av
- storhertug av
- hertug av
- storfyrste av
- Siebenbürgen (frå 1711);
- markgreve av
- hertug av
- Brabant, Limburg, Luxemburg og Geldern (1714–1795),
- Ober- og Niederschlesien (frå 1526),
- Mailand (1714–1796),
- Mantova (1708–1796),
- Modena (1814–1859),
- Parma, Piacenza og Guastalla; (frå hhv. 1735 og 1746 til 1748),
- Auschwitz og Zator (frå 1772),
- Teschen (frå 1626),
- Friaul (1797–1866),
- Ragusa (frå 1684) og
- Zara (frå 1797);
- fyrstegreve av
- fyrste av
- markgreve av
- greve av
- friherre av
- storvoivod av
- Det serbiske voivodskap (frå 1718);
- etc., etc.»
Sjå òg
[endre | endre wikiteksten]Fyrstelege og adelege titlar | ||
|---|---|---|
Keisar og keisarinne · konge og dronning · kurfyrste og kurfyrstinne · storhertug og storhertuginne · erkehertug og erkehertuginne · hertug og hertuginne · storfyrste og storfyrstinne · markgreve og markgrevinne · marki og markise · fyrste og fyrstinne · greve og grevinne · vicomte og vicomtesse · baron og baronesse · friherre og friherrinne · riddar og dame · herre og frue |  | |