Hof te Varsseveld

De Hof te Varsseveld was een middeleeuws hof in het Nederlandse dorp Varsseveld, provincie Gelderland.

De oudste vermelding van een curtis (hof) in Varsseveld dateert uit 1152. De graven van Lohn bezaten er toen een domaniaal hof om de horige goederen mee te beheren. De hof werd waarschijnlijk als eerste bewoond door Godescalcus de Versnevelde (‘Van Varsseveld’), een lid uit de Lohnse gravenfamilie.

De kerk is rond 1050 gebouwd en was aanvankelijk in hout opgetrokken. Een halve eeuw later werd deze in steen herbouwd. De stichting van de kerk zou zijn gedaan door de graven van Lohn. De kerk maakte onderdeel uit van de hof.

In 1234 ruilde graaf Herman van Lohn met het Doetinchemse Bethlehemklooster de Hof te Varsseveld tegen Hof Starkenrode in Winterswijk. De Varsseveldse hof werd toen omschreven als een dubbel omgracht hoofdgebouw waartoe akkers, bomen, visvijvers en een molen behoorden. In hoeverre het om een versterkt, verdedigbaar gebouw ging, is niet duidelijk. Een kaart uit 1741 toont wél een verdedigbaar huis in Varsseveld, maar de begeleidende tekst geeft geen enkele verklaring voor dit gebouw.

In 2009 vond archeologisch onderzoek plaats in de dorpskern. Hierbij zijn resten van boerderijen, een spieker en een gracht gevonden. De oudste vondsten dateren uit de 11e eeuw. Mogelijk behoorden de gebouwen tot de Hof te Varsseveld.

Nog tot in het jaar 1655 was in de dorpskern de dubbele gracht zichtbaar en droeg toen de naam Borchgraven. Na het dempen van deze gracht is de naam bewaard gebleven in de straatnaam. De Borchgraven vormt samen met het Kerkplein een achthoek; binnen deze achthoek lagen dan de kerk en de curtis.

Een alternatieve locatie voor de curtis is buiten het dorpscentrum, bij de Olde Wehme aan de Lichtenvoordseweg. Archeologisch onderzoek in 1986-1987 toonde daar een dubbele omgrachting aan waarin 13e-eeuws aardewerk werd aangetroffen. Op deze locatie was tevens sprake van een watermolen. Tussen de grachten van de eventuele hof bij Olde Wehme en de grachten rondom de dorpskerk is de aanwezigheid van een waterverbinding aangetoond.

De 19e-eeuwse lexicograaf Van der Aa schreef dat er restanten waren gevonden van een dubbele ringvormige gracht. Hij koppelde deze grachten aan de legende dat de Romeinse generaal Varus de stichter zou zijn geweest van Varsseveld en op deze plek een burcht zou hebben gebouwd.^[1]