Kasteel Brakel

Dit artikel gaat over een kasteelruïne in het Nederlandse dorp Brakel. Voor de plaats in Waals-Brabant, zie Kasteelbrakel.

Kasteel Brakel
Ruïne met onder meer een deel van een toren
Locatie	Brakel, (Zaltbommel), Nederland
Algemeen
Kasteeltype	waterburcht
Huidige functie	ruïne, onderdeel van het park van Huis Brakel
Gebouwd in	voor 1260
Gesloopt in	1672
Monumentale status	rijksmonument
Monumentnummer	528829
Kasteelruïne van Brakel op een prent uit 1841
Portaal    Nederland

Kasteel Brakel is een middeleeuwse kasteelruïne in het dorp Brakel (gemeente Zaltbommel in de Nederlandse provincie Gelderland). Het ligt ongeveer 300 meter ten zuidwesten van de hervormde kerk, in het vroeg-19e-eeuwse park van het huidige Huis Brakel dat dateert uit 1768.

Bij de aanleg van het park is de ruïne bewust als landschappelijk element opgenomen.^[1] De toen en nu zichtbare resten dateren van het 15e-eeuwse kasteel, maar daaronder zijn resten van een mogelijk 14e-eeuwse burcht te vinden. Volgens overlevering zou er al in 870 een versterkt huis gestaan hebben.^[2]

Het Huis Brakel, waarvan het park is aangelegd om de ruïne heen, wordt gebruikt voor evenementen, als trouwlocatie van de gemeente Zaltbommel en als vergaderlocatie.

Het was een vierkante waterburcht, met een rechthoekig woongebouw aan de zuidkant en twee ronde hoektorens, die met drie weergangen een binnenplaats omsloten. In de noordmuur bevond zich de ingang. Naast deze ingang lag een donjon. In het noordelijk deel (waar de ingang was) bevond zich de voorburcht met een ommuurd plein en een poortgebouw aan de noordzijde, ook was er een ronde toren op de noordwesthoek. Van de ruïne zijn het woongebouw en de hoektorens nog zichtbaar. De grachten zijn deels aanwezig. Het kasteel zou in 1321 door blikseminslag verbrand zijn en na de wederopbouw in 1407 weer verwoest worden door troepen van graaf Willem VI van Holland. Op 11 september van het rampjaar 1672 werd het kasteel door de Franse troepen opgeblazen, omdat de opgelegde brandschatting niet was voldaan. Het is hierna niet meer herbouwd.^[3]

In 1260 en 1265 was ridder Eustachius van Brakel, getuige van de heer van Altena. In 1321 werd het kasteel door Eustachius en zijn zoon Steesekin voor het eerst aan de graaf van Gelre in leen opgedragen.^[4] Adriana van Brakel werd in 1439 met kasteel en heerlijkheid beleend; aangezien ze gehuwd was met Johan van Broeckhuysen van Ammerzoden heer van Waardenburg en Ammerzoden, kwam het in deze familie. In 1583 kwam het door vererving aan het geslacht Van Aeswijn, in 1669 aan de familie Van Mathenesse en een jaar later al aan de familie Pieck. Deze verkocht het vervolgens aan dominee Wilhelmus Wilhelmius (die het nieuwe Huis Brakel in 1768 liet bouwen). Rond 1800 werd de familie Van Dam eigenaar, die sindsdien Van Dam van Brakel heet.

Momenteel is de ruïne in handen van de stichting Het Geldersch Landschap en de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen.

Rond 2010 wilden de twee hiervoor genoemde stichtingen onderhoud verrichten aan het metselwerk op de waterlijn. De gemeente Zaltbommel had evenwel bezwaar tegen het onder water aanbrengen van een betonnen werkvloertje om bij deze werkzaamheden het metselwerk op te kunnen vangen. Overleg met de gemeente leidde tot overeenstemming over de manier van werken en het metselwerk op de waterlijn werd geconsolideerd en hersteld.