Religie en het cultuurdilemma

Inleiding

Nederland is een klein land in meerdere opzichten. Het is fysiek klein; het heeft maar weinig oppervlakte. En er wonen (ondanks de hoge bevolkingsdichtheid in de Randstad) vergeleken met andere landen niet zoveel mensen. Ook heeft Nederland maar een beperkte militaire capaciteit.

Tegelijkertijd speelt Nederland internationaal een belangrijke rol en staat het in het buitenland bekend vanwege de maatschappelijke waarden. Daar komt nog bij dat Nederland in de top tien van landen staat met het hoogste maatschappelijke geluk. Nederland is relatief veilig en in veel andere opzichten een prettig om te wonen, vandaar dat het ook voor veel migranten een aantrekkelijk land is.

Inmiddels leven heel veel culturen samen in dit kleine land. En dat gaat niet altijd vanzelf. De verschillende culturen hebben hun eigen geloof, gebruiken en gewoonten.

Bijna de helft van de Nederlanders heeft op dit moment geen godsdienst. Ongeveer een kwart is rooms-katholiek, iets minder dan een vijfde protestant en bijna zes procent van de bevolking is moslim.

Religies in Nederland in 2005 (gebaseerd op Geloven in het publieke domein (2006) door de WRR)

██ Rooms-Katholiek - 27,0%

██ Protestant - 16,6%

██ Moslim - 5,7%

██ Hindoe- 1,3%

██ Boeddhist - 1,0%

██ Zonder religie - 48,4%

militaire capaciteit: de omvang (grootte) van de militaire organisatie van Nederland.
internationaal: waar meerdere landen mee te maken hebben.
maatschappelijke waarden: wat mensen in de samenleving nastrevenswaardig vinden
maatschappelijke geluk: de mate waarin mensen vrijheid, gelijkheid, samenhang en welvaart ervaren.
relatief: in afweging tot of vergeleken met iets anders.
Migrant: iemand die naar een ander land verhuist.

Lees de tekst hierboven en bedenk wat voor jou de invulling is voor het begrip ‘maatschappelijk geluk’. Waar word jij het meest gelukkig van als het gaat om het samenleven met andere mensen?

Religie

Wereldwijd zijn er duizenden religies. Al heel lang houden mensen zich bezig met religie. Religie is een cultuurkenmerk wat de cultuur typeert waarbij ze hoort. Bij een religie horen meestal een of meerdere goden. Deze god of goden hebben als eigenschap dat ze op de een of andere manier verlossing of heil brengen aan de mensen die hen aanbidden. Soms tijdens het leven maar vooral ook na de dood.

Bij een geloof hoort ook een bepaalde levensvisie. In deze levensvisie wordt aangegeven en beschreven wat je moet doen om aan de God of Goden tegemoet te komen: wat je moet doen om dit heil te verdienen.

Een religie heeft vaak een lange traditie met veel overleveringen (verhalen). Religies geven antwoord op levensvragen als: wat betekent de wereld? Hoe zit de mens in elkaar? Waarom zijn de dingen zoals ze zijn?

Maar passen religies nog wel in het Nederland van nu?

Religie: het zoeken naar betekenisvolle verbindingen, verstaan, waarbij meestal een hogere macht, opperwezen of god centraal staat.
Cultuurkenmerk: alle eigenschappen en gedragingen die voortkomen uit de cultuur van mensen.
Heil: toestand waarin je je gelukkig voelt en al je wensen vervuld zijn.
Levensvisie: hoe je naar (de betekenis van) het leven kijkt.
Overleveringen: verhalen en gewoonten die al veel generaties worden doorgegeven.
Levensvragen: vragen over het leven en onze plaats in de wereld.

Stelling: ‘ Religies zijn niet meer van deze tijd.’ Ben je het eens of oneens met deze stelling? Geef je mening en onderbouw deze met één of meerdere argumenten.

Wat vind jij een goed uitgangspunt om een levensvisie op te bouwen? Welke waarden en normen vind je belangrijk om voor een langere tijd met elkaar af te spreken? Aan welke gedragsregels moeten mensen zich volgens jou houden? Noem er in elk geval twee.

Secularisering

Secularisatie of secularisering is een begrip wat te maken heeft met de maatschappelijke betekenis van religie. Er wordt mee bedoeld dat religie langzamerhand aan betekenis verliest binnen de samenleving. Mensen krijgen andere ideeën over hoe ze om kunnen gaan met levensvragen. Religie verschuift – met name sinds de tweede helft van de 20e eeuw – steeds meer naar de privésfeer of ze verdwijnt voor een deel helemaal uit de samenleving.

De Nederlandse samenleving is geseculariseerd. Veel mensen hechten minder waarde aan geloof. Maar tegelijkertijd zijn ook de mensen die niet een bepaald geloof hebben, op zoek naar zingeving.

Opvallend is dat er in Nederland naast de bestaande religies ook veel belangstelling is voor nieuwe vormen van spiritualiteit. Hierbij moet je denken aan boeddhisme, meditatievormen, yoga en mindfulness.

Secularisering: het proces waarin de gevestigde godsdienst zijn greep op de maatschappij verliest.
Zingeving: de behoefte dat wat we doen in het leven een waarde heeft.
Spiritualiteit: religie of bovennatuurlijke krachten, maar de nadruk ligt op de persoonlijke innerlijke ervaring.
Meditatie: een vorm van spirituele oefening.

Wat vind jij van het gegeven dat er steeds minder aandacht uitgaat naar traditionele vormen van geloof? Denk je dat de ‘nieuwe vormen van spiritualiteit’ voldoende antwoord kunnen geven op de levensvragen waarmee mensen te maken hebben?

Pluriforme samenleving

In Nederland leven we in een pluriforme samenleving. Pluriformiteit houdt in dat we te maken hebben met verschillende culturen, tradities en leefstijlen. Om ervoor te zorgen dat in onze samenleving deze verschillende leefstijlen naast elkaar kunnen bestaan, hebben we een aantal wetten.

Discriminatie op grond van geloof is bijvoorbeeld verboden. En er bestaat in Nederland vrijheid van godsdienst.

In Nederland zijn mensen dus vrij in wat ze geloven. En al deze geloven mogen naast elkaar bestaan. En juist in deze pluriforme samenleving zien we dat er sprake is van botsingen op het gebied van levensovertuiging en godsdienst. Daarnaast en misschien ook wel daardoor is er sprake van politieke spanningen in de samenleving.

Hoe gaan we precies om met verschillen? Welke vormen van religie vinden we acceptabel en welke minder? Veel mensen maken zich zorgen over radicalisering en extremistische uitingen binnen religieuze groeperingen.

Vanwege deze spanningen vragen veel mensen zich af of geloofsovertuigingen de oorzaak zijn van deze problematiek. Is het geloof in eeuwenoude principes nog wel handig? Is het nog wel van deze tijd? Zeker als zoveel mensen verschillende dingen geloven.

Pluriforme samenleving: verschillende cultuurgroepen leven naast elkaar.
Wet: geschreven rechtsregels.
Discriminatie: het maken van onderscheid.
Radicalisering: het extremer worden in bepaalde opvattingen.
Extremisme: ideeën of acties te beschrijven die volgens de critici ervan extreem zijn.
Principe: manier waarop het werkt of in elkaar zit.

Stelling: ‘Een samenleving waarin verschillende religies vrij naast elkaar kunnen bestaan, is een achterhaald idee.’ Op wat voor manier zou volgens jou de Nederlandse regering om moeten gaan met alle verschillen die er zijn binnen de samenleving? Vind jij dat er sprake is van een probleem als het gaat om het diversiteit? En in hoeverre sluit de stelling aan bij jouw ideeën?

Geloof onder jongeren

De meeste jongeren zijn tegenwoordig niet meer lid van een kerk. Eigenlijk is het voor het eerst in de geschiedenis dat gelovige jongeren in de minderheid zijn. Ongeveer acht op de tien 18 tot 25 jarigen bezoekt zelden of nooit een kerkdienst.

Zowel onder rooms-katholieke als protestante jongeren neemt de belangstelling voor het geloof nog steeds af. Het enige geloof wat onder jongeren in de lift zit is de Islam. Dit heeft volgens het CBS te maken met de toename van niet-westerse allochtonen.

Wel hebben veel jongeren behoefte aan het praten over levensvragen. Ze praten dan met elkaar over hoe ze denken over het leven en komen op andere manieren bij elkaar. De EO-jongerendag is hiervan een voorbeeld.

Het christendom in vogelvlucht

De meest bekende stromingen binnen het christendom zijn het katholicisme en het protestantisme (waarvan het protestantisme zelf ook weer sub-stromingen heeft zoals lutheranisme, calvinisme en pinkstergemeente).

Binnen het katholicisme wordt God aanbeden als de heilige drie-eenheid (de Vader, de Zoon en de Heilige Geest). De katholieken gebruiken veel symboliek in de kerk zoals beelden van Jezus, Maria en andere heiligen.

De protestanten aanbidden God ook, hebben het kruis als symbool maar gebruiken verder geen afbeeldingen van Jezus en andere personen. Het protestantisme is later ontstaan dan het katholicisme: in de 15e - 16e eeuw na Christus. Het katholicisme is veel eerder, in de 1e eeuw na het begin van onze jaartelling ontstaan.

Het christendom is het grootste geloof op aarde met meer dan 2 miljard gelovigen. Het komt vooral voor in Europa, Noord-, Midden- en Zuid-Amerika.

Het heilige boek van de christenen is de bijbel en er wordt gebeden in de kerk. Katholieken hebben als religieuze personen de priester, bisschop, monnik en paus. De protestanten een hebben alleen een dominee. De belangrijkste feestdagen in het christendom zijn Kerstmis, Pasen en Pinksteren.

Christenen geloven in een hiernamaals met een hemel en een hel. Als je goed leeft, volgens de waarden en normen van het christelijke geloof, dan kom je in de hemel. Maar als je geen verantwoording neemt voor jezelf en anderen dan kom je op een plek waar je eeuwig zult lijden.

Symboliek: een teken of vorm met een bepaalde betekenis.
Hiernamaals: plaats waar volgens sommigen god woont en waar je verder leeft.

Hierboven zie je een aantal symbolen die horen bij de christelijke traditie. Welke symbolen binnen het christelijke geloof herken je? Heb jij daar zelf ook een bepaalde relatie mee? En kun je uitleggen waarom wel of juist niet?

De islam in vogelvlucht

De islam is een godsdienst die is gesticht door de profeet Mohammed. Mohammed is volgens de moslims de laatste profeet. En Adam was de eerste profeet.

De god van de moslims heet Allah en is een machtig schepper. Islam betekent onderwerping. Dit slaat op de volledige overgave aan Allah.

Het verhaal gaat dat Mohammed in de bergen van Mekka een reeks goddelijke openbaringen ontvangen heeft. Deze openbaringen vormden vervolgens de basis voor het islamitische geloof.

De islam is ontstaan in de 7e eeuw na Christus en heeft ongeveer 1,6 miljard gelovigen. Het komt vooral voor in het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Centraal-Azië. Mekka, Medina en Jeruzalem zijn de voornaamste heilige steden.

De islam kent veel verschillende stromingen waarvan het soennisme en het sjiisme de bekendste zijn. Het soennisme is de grootste stroming binnen de islam. Het sjiisme is een kleinere stroming die vooral in Iran en Afghanistan veel aanhang heeft.

Moslims lezen uit de Koran en Hadith en bidden in een moskee waar de imam de voorganger is. Imam betekent letterlijk leiderschap. De belangrijkste feesten zijn het Suikerfeest (aan het einde van de ramadan) en het Offerfeest.

Moslims geloven in een hiernamaals met een hemel en een hel. In de hemel zijn volgens de moslims gouden paleizen en niemand ervaart daar pijn. De hel is een plek waar ongelovigen voor altijd zullen branden in een vuur wat negenhonderd keer zo heet is dan het vuur wat wij op aarde kennen.

Profeet → een persoon die boodschappen van een godheid doorgeeft. openbaring → een religieus proces waarmee een god zichzelf bekendmaakt aan de mensen.

Kun je een situatie bedenken waarin je jezelf (volledig) onderwerpt aan iets anders? Zo ja: welke ideeën en/of gevoelens had je daar bij? Of als dit niet het geval is: in welke principes vind jij je houvast; wat maakt dat je ergens helemaal voor gaat?

Het jodendom in vogelvlucht

Het jodendom is één van de oudste monotheïstische godsdiensten (het geloof in één god). Het jodendom kent veel profeten waarvan Mozes de belangrijkste is. Hij kwam uit Egypte waar de joden destijds moesten werken als slaven onder de heerschappij van de Egyptische leiders: de farao’s.

De naam van God mag je volgens joden niet uitspreken. In plaats daarvan gebruiken ze de term adonai of elohim. Als ze de naam van god willen schrijven gebruiken ze de lettercombinatie JHWH.

Het jodendom is ongeveer 1000 tot 2000 jaar voor Christus ontstaan. Het is niet helemaal duidelijk wanneer precies het begin was. Het jodendom heeft ongeveer 14 miljoen gelovigen. Het komt vooral voor in Israël, de VS, Rusland en Europa.

Joden hebben als heilige boeken de Thora en de Talmoed. En het centrum van het joodse geloof is Jeruzalem. Er wordt gebeden in een synagoge waar de rabbi de voorganger is. De joden hebben als belangrijkste feestdagen: Jom Kippoer, Chanoeka en Rosj Hasjona.

Over het hiernamaals is in het jodendom geen eenduidige opvatting (het is niet dogmatisch). Er is veel ruimte voor persoonlijke meningen en opvattingen over wat er precies gebeurt nadat iemand sterft.

Monotheïsme: geloof in het bestaan van één god.
Heerschappij: macht over een volk.
Farao: titel van de Egyptische koning of koningin in de Oudheid.
Dogmatisch: als een leerstelling onbetwistbaar wordt beschouwd door een religie.

Welke vorm van geloof denk jij dat het meest van onze tijd is? Het polytheïsme (het geloof in meerdere goden) of het monotheïsme (het geloof in één enkele god). Leg uit waarom je denkt dat deze vorm past wel of niet bij onze manier van samenleven.

Het cultuurdilemma in Nederland

Eeuwen lang is Nederland al een land met relatief veel vrijheid, gelijkheid en welvaart. Dit is na de middeleeuwen tot stand gekomen en heeft onder andere te maken met godsdienstvrijheid.

Op 26 juni 1581 werd het Plakkaat van Verlatinghe ondertekent. Dit was een soort onafhankelijkheids- verklaring. In diezelfde periode werd in Nederland de godsdienstvrijheid gegarandeerd.

Dit was interessant voor mensen die in hun eigen land geen vrijheid van geloof hadden. Zo kwamen er in de twee eeuwen daarna veel joden vanuit Portugal en Oost-Europa naar Nederland. En vanuit Frankrijk kwamen rond 1700 duizenden Franse Hugenoten (protestanten) naar Amsterdam.

Vanaf 1950 veranderde er heel veel in Nederland. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er een aantal nieuwe groepen naar Nederland. In eerste instantie waren dit mensen uit de voormalige koloniën van Nederland (Suriname en Indonesië). Deze landen werden na de tweede wereldoorlog geleidelijk zelfstandig en dit ging ten koste van de stabiliteit en vrijheid.

In de jaren ‘60 van de vorige eeuw kwamen gastarbeiders uit landen rondom de Middellandse Zee: Italië, Griekenland, Turkije en Marokko. Deze mensen bleven in veel gevallen in Nederland en lieten ook hun gezin over komen.

In de politiek van de jaren ‘70 en ‘80 was veel aandacht en ruimte voor de multiculturele samenleving: er werd voor gezorgd dat iedereen zelf vorm mocht geven aan zijn cultuur en religie.

Maar er was ook kritiek. Veel mensen zagen het naast elkaar bestaan van verschillende culturen niet alleen maar als een verrijking. Voor- en tegenstanders van de multiculturele samenleving stonden steeds vaker tegenover elkaar.

Na de aanslagen op het WTC in september 2001 en de moord op Pim Fortuyn in 2002, nam de kritiek op het regeringsbeleid nog verder toe. Daar kwam nog bij dat Theo van Gogh in 2004 als ‘een vijand van de Islam’ door Mohammed B. werd vermoord.

Onafhankelijkheidsverklaring: een document waarin de soevereiniteit van een gebiedsdeel van een land opgeëist wordt door een politieke organisatie of groepering in dat gebiedsdeel.
Kolonie: een gebied buiten het eigen land. Dat gebied is bedoeld om in cultuur te brengen of om winst mee te maken.
Stabiliteit: de rust in een land of regio door het ontbreken van voortdurende machtsstrijd om de zeggenschap.
Gastarbeiders: werkende mensen bedoeld die tijdelijk naar een ander land komen om daar arbeid te verrichten.
Verrijking: rijker worden in materiële of immateriële zin.
Regeringsbeleid: Een koers of grondbeginsel van actie, zoals aangenomen of voorgesteld door een regering.

De president van Amerika heeft destijds fel gereageerd op de aanslagen van 11 september. Stel dat jij het was die op dat moment en in die situatie een boodschap de wereld in zou moeten sturen. Wat zou je de wereld dan zeggen? En waarom?

De Grondwet

In onderstaande tabellen zie je enkele artikelen van de grondwet zoals we die in Nederland hebben. Deze specifieke wetten hebben te maken met de besproken thema’s.

Artikel 1.
Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

Artikel 6.
Ieder heeft het recht zijn godsdienst of levensovertuiging, individueel of in gemeenschap met anderen, vrij te belijden, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.

Artikel 7.
1. Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. 2. De wet stelt regels omtrent radio en televisie. Er is geen voorafgaand toezicht op de inhoud van een radio- of televisie-uitzending. 3. Voor het openbaren van gedachten of gevoelens door andere dan in de voorgaande leden genoemde middelen heeft niemand voorafgaand verlof nodig wegens de inhoud daarvan, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet. De wet kan het geven van vertoningen toegankelijk voor personen jonger dan zestien jaar regelen ter bescherming van de goede zeden.

Artikel 23.
2. Het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de overheid en, voor wat bij de wet aangewezen vormen van onderwijs betreft, het onderzoek naar de bekwaamheid en de zedelijkheid van hen die onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen.

Lees de wetten die hier staan beschreven.

Dit zijn belangrijke wetten die in Nederland gelden. Wat vind je van deze wetten? Vind je ze duidelijk? Waar moet volgens jou iets aangevuld worden of beter omschreven worden? Als je er niet zoveel van vindt, vertel in elk geval iets over de manier waarop je vindt dat we in Nederland om moeten gaan met verschillen tussen mensen onderling en de verschillende culturen waar we mee te maken hebben.

Internetopdracht

1. Open de volgende pagina in je browser:

https://nl.wikibooks.org/wiki/Wereldreligies

Hier vind je informatie over de bekendste godsdiensten. Deze sluiten aan bij de teksten die je in deze reader hebt gelezen.

2. Lees de teksten over islam, jodendom en christendom. En vraag je daarbij af wat de voornaamste verschillen zijn.

3. Onderaan de webpagina vind je een aantal vragen. Maak een nieuw tekst document aan. Neem de vragen over en beantwoord deze zo volledig mogelijk. Stuur de uitwerkingen naar je leerkracht.

Links

Bronvermelding

Boeken

Terhart, F., Schultze, J., (2007). Wereldreligies. Bath: Parragon Books Ltd.

Vermeulen, J., Broeke, J. van den, Middelkoop, J., Rinkel, G., Rijpkema, T., Schuurman, T, (2016). Thema's Maatschappijleer (4e druk). Wormerveer: Essener BV.

Schra, E.L., Veldman, M.C., Olgers, A.A.J., (2015). Seneca Maatschappijleer VMBO. Harderwijk: Seneca.

Afbeeldingen