tand

vervoeging van
	tanden

Nederlands

Uitspraak

Geluid: tand (hulp, bestand)
IPA: / tɑnt / (1 lettergreep)

Woordherkomst en -opbouw

erfwoord via Middelnederlands tant van Oudnederlands tant, in de betekenis van ‘uitsteeksel in kaak om mee te bijten’ aangetroffen vanaf de 10e eeuw ^[1] ^[2]

Zelfstandig naamwoord

de tand m

(anatomie) harde en wittige gecalcificeerde structuur in de mond van mensen en veel dieren, hoofdzakelijk gebruikt voor het kauwen van voedsel
- Heb jij gaatjes in je tanden?
- Ik had geen tand meer in mijn mond.
(techniek) een uit een reeks meestal hoekige of scherpe uitsteeksels aan bepaalde voorwerpen, zoals zagen of tandwielen
- De tanden van een zaag.
▸ Vraag het aan Gentenaar Geert Claus, uitbater van frituur Emily’s, hoe zwaar het is. Hij legt de laatste meters te voet af, met de fiets aan de hand. ‘Een paar tandjes te weinig, een paar kilootjes te veel.’^[3]

Uitdrukkingen en gezegden

oog om oog, tand om tand
De tand des tijds

De achteruitgang en verwoesting waar alles en iedereen op den duur onder lijdt

De tanden laten zien

Zich heel erg fel verdedigen

Een tandje bijsteken

Extra je best doen

Het aanpakken van zwart geld bij buitenlandse banken is voor staatssecretaris FransWeekers (Financiën) al jaren een speerpunt. Maar door de berichten over geheime rekeningen in belastingparadijzen gaat hij er nog „een tandje bijsteken”. ^[4]

Al in de aanbevelingen van de onderzoekscommissie 22/3 rond terrorisme stond dat de gevangenissen een tandje moesten bijsteken en meer deradicaliseringsprogramma’s en opleidingen voor extremistische gedetineerden moesten aanbieden. ‘Ook de religieuze en spirituele ondersteuning kan beter.’ ^[5]

Haar op de tanden hebben

Erg moedig zijn in het geven van een mening/ Bazig zijn

Het mes tussen de tanden hebben

Zich keihard voor iets inzetten omdat er heel veel op het spel staat (vaak in de vorm met het mes tussen de tanden)

Iemand aan de tand voelen

Op een strenge manier ondervragen (oorspronkelijk: de leeftijd en gezondheid van paarden onderzoeken, middels inspectie van het gebit)

Met de mond vol tanden staan

Niet weten wat je moet zeggen/ergens versteld van staan, vaak in een situatie die dit gênant maakt

Met lange tanden eten

Met tegenzin eten, kieskauwen

Op de tanden bijten

Zich bedwingen om zijn gevoelens niet te tonen.

Tot de tanden bewapend/gewapend zijn

Van allerlei soorten wapens voorzien zijn

Van de hand in de tand leven

Zo gauw iets verdiend is het meteen weer uitgeven

Zich met hand en tand verzetten

Zich heftig tegen iets dat ophanden is verzetten en er alles aan doen om het niet te laten doorgaan

Zijn tanden in iets zetten

Zich intensief met iets bezig (gaan) houden

Zijn tanden op iets stukbijten

Ondanks alle inspanning iets niet bereiken

Spreekwoorden

Die de minste tanden hebben, kauwen het meest

Mensen die het minste van iets weten, hebben vaak wel het meest te vertellen

Liggen de handen, dan liggen de tanden

Als je niet werkt, heb je ook niets te eten

Vertalingen

1. hard en wittige gecalcificeerde structuur in de mond

2. scherp uitsteeksel

Werkwoord

tand

eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van tanden
- Ik tand.
gebiedende wijs van tanden
- Tand!
(bij inversie) tweede persoon enkelvoud tegenwoordige tijd van tanden
- Tand je?